Οικουμενικές επαφές κατά τη
μεταπολεμική περίοδο
Το ξέσπασμα του β' παγκοσμίου πολέμου, όπως ήταν φυσικό,
ανέκοψε την πορεία των παραπάνω διεργασιών. Αμέσως μετά την παύση του και τη
στοιχειώδη αποκατάσταση της ειρήνης, παρατηρείται μεγάλη κινητικότητα σε ό,τι
αφορά την οργάνωση οικουμενικών συναντήσεων και συνεδριάσεων σε μια προσπάθεια
ανασυγκρότησης του όλου έργου. Στο στάδιο αυτό, το επίκεντρο τους ενδιαφέροντος
και των δραστηριοτήτων της Π.Ε. συνιστά, όπως θα φανεί παρακάτω, η προσέγγιση
των Ορθοδόξων Εκκλησιών, σε μια προσπάθεια εξασφάλισης της συμμετοχής τους στο
νέο σχήμα [1].
Ενδεικτική στο σημείο αυτό είναι η συχνή αλληλογραφία των Visser’ t Hooft και
A. Αλιβιζάτου, από την οποία προκύπτει το ενδιαφέρον του πρώτου να ενημερώνεται
για τις εξελίξεις για θέματα σχετικά με την οικουμενική κίνηση και τη διεξαγωγή
του έργου της διεκκλησιαστικής βοήθειας στον ελλαδικό χώρο [2].
Σε ό,τι αφορά τις συνεδριάσεις, το έτος 1946, οι ανακατατάξεις στο χώρο της
οικουμενικής κίνησης έχουν δημιουργήσει πλήθος επιτροπών, οι οποίες προέρχονται
από διαφορετικές πρωτοβουλίες, όπως ο Π.Σ., η Π.Τ. και η Ζ.Ε., και έχουν
μετεξελιχθεί σε επιτροπές του υπό ίδρυση Π.Σ.Ε. [3].
Ενδιαφέρον παρουσιάζει στις συνεδριάσεις αυτές η συμμετοχή του Α. Αλιβιζάτου εκ
μέρους της Εκκλησίας της Ελλάδος. [4].
H γ' συνεδρίαση της Προσωρινής
Επιτροπής, Γενεύη, 21-23 Φεβρουάριου 1946
Σταθμό στη διαμόρφωση και εξέλιξη του Π.Σ.Ε. αποτελεί η πρώτη
συνεδρίαση της Π.Ε. στο διάστημα μετά τον πόλεμο [5], η
οποία πραγματοποιήθηκε στη Γενεύη από 21 έως 23 Φεβρουάριου 1946. Ήταν η πρώτη
φορά που οι ηγέτες των Εκκλησιών, εκτός της Ρωμαιοκαθολικής, συναντήθηκαν ξανά,
επιθυμώντας να συζητήσουν με ειλικρίνεια για τη διεθνή κατάσταση και να λάβουν
αποφάσεις για το μέλλον του Π.Σ.Ε. [6].
Από την ορθόδοξη πλευρά συμμετείχαν ο αρχιεπίσκοπος Θυατείρων Γερμανός και ο Α.
Αλιβιζάτος. Ειδικότερα, ο καθηγητής, μολονότι δεν ήταν μέλος της Π.Ε.,
προσκλήθηκε να συμμετάσχει στη συνεδρίαση αυτή, σε μια προσπάθεια των
διοργανωτών να εξασφαλίσουν όσο το δυνατόν επαρκέστερη συμμετοχή της Ορθόδοξης
Εκκλησίας [7].Ενδεικτική
στη συνάφεια αυτή είναι η αλληλογραφία του Γ.Γ. της Π.Ε. [8] με
τον καθηγητή Αλιβιζάτο [9],
από την οποία προκύπτει η αγωνία του υπό διαμόρφωση οργανισμού, να εξασφαλιστεί
πάση θυσία η συμμετοχή των Ορθοδόξων.
Τελικά, ο παραπάνω στόχος της Π.Ε. επετεύχθη και υπήρχε
επαρκής ορθόδοξη εκπροσώπηση. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά την παρουσία τους στην
πρώτη συνεδρίαση της Π.Ε. μετά τον πόλεμο, η συμμετοχή των Α. Αλιβιζάτου [10]
και Θυατείρων Γερμανού [11]
υπήρξε ιδιαίτερα δραστήρια, σε μια προσπάθεια να διασφαλίσουν την πλήρη και
ισότιμη συμμετοχή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην οικουμενική κίνηση.
Μία από τις διαπιστώσεις που προβλημάτισε ιδιαίτερα τη
συνεδρίαση αφορούσε στο ότι, ενώ οι ορθόδοξοι ηγέτες συμμετείχαν πλήρως στις
εργασίες της Π.Ε. και άλλες δραστηριότητες του υπό ίδρυση Π.Σ.Ε., εντούτοις οι
Ορθόδοξες Εκκλησίες γνώριζαν ελάχιστα σχετικά, και πολύ λίγες από αυτές είχαν
αποδεχτεί πρόσκληση συμμετοχής σε αυτό. Έτσι, η Π.Ε. ανέθεσε στα αρμόδια όργανά
της να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες για προσέγγιση των Ορθοδόξων
Εκκλησιών με την ελπίδα ότι αυτές θα ανταποκριθούν θετικά, ώστε να αποκτήσουν
τη θέση που τους ανήκε μέσα στο Π.Σ.Ε. Το πρώτο που θα έπρεπε να γίνει, σύμφωνα
με τα πρακτικά της συνεδρίασης, ήταν να ενημερωθούν οι Ορθόδοξες Εκκλησίες για
τη φύση του Π.Σ.Ε., κάτι που αποτελούσε επιτακτική ανάγκη, κυρίως σε ό,τι
αφορούσε την Εκκλησία της Ρωσίας. Το ίδιο ίσχυε και στην περίπτωση των
ελληνόφωνων Εκκλησιών, για τις οποίες προτάθηκε η αποστολής αντιπροσωπείας του
Π.Σ.Ε., με σκοπό να καταστεί σαφές ότι η συμμετοχή τους στο νέο όργανο της
οικουμενικής κίνησης ήταν απολύτως αναγκαία. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι
κατά τη συνεδρίαση αυτή εκδόθηκε επιστολή-πρόσκληση που απευθυνόταν στις
Εκκλησίες για συμμετοχή στο Π.Σ.Ε., που έφερε τις υπογραφές, μεταξύ άλλων, του
Θυατείρων Γερμανού και του G. Florovsky, καθώς και το σχέδιο- πρόταση για το
Καταστατικό του Π.Σ.Ε. Σύμφωνα με αυτό οι Ορθόδοξες Εκκλησίες θα μοίραζαν όπως
εκείνες ήθελαν τις 85 θέσεις που αναλογούσαν σε αυτές στη Γ.Σ. Σε ό,τι αφορούσε
τα μέλη της Κ.Ε., τα τρία από αυτά θα έπρεπε να είναι λαϊκοί.
Η επίσκεψη αντιπροσωπείας του υπό ίδρυση
Π.Σ.Ε. στην Εκκλησία της Ελλάδος, Φεβρουάριος 1947
Την παραπάνω απόφαση της Π.Ε. για την πραγματοποίηση επίσκεψης
στις Ορθόδοξες Εκκλησίες ακολούθησαν εκατέρωθεν συντονισμένες προσπάθειες για την
διοργάνωση και επιτυχία της. Το γεγονός ότι επρόκειτο για ιδέα που είχε εκφραστεί ήδη
από το 1938, ευνόησε τη δημιουργία προϋποθέσεων για την αίσια έκβασή της [12]. Ο
Visser’ t Hooft στράφηκε για μιαν ακόμη φορά στον καθηγητή Αλιβιζάτο, προσβλέποντας
στη συνεργασία του [13]. Έτσι,
ο ρόλος που διαδραματίζει ο καθηγητής προσωπικά [14], αλλά
και η Εκκλησία της Ελλάδος, όπως θα φανεί στη συνέχεια, ως ο συνδετικός κρίκος μεταξύ
Ορθοδοξίας και Π.Σ.Ε. αποδεικνύεται καθοριστικός για την εξέλιξη των πραγμάτων.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
[1]
Ο V.’ t Hooft έγραφε
χαρακτηριστικά προς τον καθηγ. Αλιβιζάτο: “I am quiet
clear that we have no more urgent and important matter of policy at the present
moment than that of our relations with the Orthodox Churches”. Βλ. 1.10.1946:
V.‘ t Hooft προς Αλιβιζάτο:
Dossier W.C.C., Alivisatos, /84.
[2]
Βλ. σχετικά τις επιστολές: α)
15.11.45: Αλιβιζάτος προς V.‘ t Hooft, β) 22.12.1945: V.‘ t Hooft προς
Αλιβιζάτο, γ) 6.5.1946: Αλιβιζάτος προς V.1 t Hooft στο Dossier W.C.C.,
Alivisatos, κείμενα 53, 57 και 65 αντίστοιχα.
[3] Πρόκειται για τη Management
Committee του Π.Σ., την Arrangements
of the First Assembly, την
Commission on the Nature of the Authority of the Bible, την Επιτροπή επί των Διεθνών Σχέσεων, την Επιτροπή επί των Μελετών.
[4]
Πρόκειται για τις
συνεδριάσεις των παραπάνω επιτροπών το καλοκαίρι του 1946, στην Αγγλία. Από την
εκτεταμμένη σχετική αλληλογραφία αναφέρουμε ενδεικτικά τις επιστολές: α)
28.5.1946: .Αλιβιζάτος προς V.‘ t Hooft, β) 6.6.1946: V.‘ t Hooft προς
Αλιβιίάτο, γ) 11.7.1946: Αλιβιζάτος προς τον Διευθυντή του D.R.I.C.A., δ)
22.7.1946: V.1 t Hooft πρικ Αλιβιζάτο, ε) 23.7.1946: V.11 Hooft προς Αλιβιζάτο.
ζ) 25.7.1946: Αλιβιζάτο προς Miss Mathil η) 14.12.1946: V.‘ t Hooft προς
Αλιβιζάτο: Dossier W.C.C., Alivisatos, κείμενα 66, 67, 71, 73, 110, 77 και 97
αντίστοιχα.
[5]
Στο μεταξύ, είχε μεσολαβήσει
άλλη μία συνεδρίαση της Επιτροπής στο St. Germain, τον Ιανουάριο του 1939. Βλ. The
Ten Formative Years 1938-1948, σ. 57. W. A. Visser ‘t Hooft, Genesis,
στο
Rouse & Neill, History, σ.697-724 (707). [Κατά τη συνεδρίαση αυτή είχε
αποφασιστεί η σύγκληση της ιδρυτικής Συνέλευσης του Π.Σ.Ε. για τον Αύγουστο του
1941, η ίδρυση ΜικτήςΕπιτροπής Π.Σ.Ε. και Δ.Ι.Σ και η αποστολή ενημερωτικής για
την ίδρυση του Π.Σ.Ε. επιστολής προς τη
Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Βλ. Β. Σταυρίδης, Ιστορία, σ. 71.]
[6]
Τα παραπάνω γνωστοποιούσε ο
Γ.Γ. της Π.Ε. στον καθηγ. Αλιβιζάτο, προσκαλώντας τον να συμμετάσχει σε αυτήν.
Βλ. 13.11.1945: V.‘ t Hooft προς Αλιβιζάτο: Dossier W.C.C., Aiivisatos, /52.
[7]
Παράλληλα με την πρόσκληση
για συμμετοχή του καθηγ. Αλιβιζάτου στη συνεδρίαση του Φεβρουάριου, ο Γ.Γ. της
Π.Ε., σε μια προσπάθεια να διαλύσει τους οποιουσδήποτε δισταγμούς θα μπορούσαν
να οδηγήσουν τον καθηγητή σε απόρριψη της πρότασης για συμμετοχή στη
συνεδρίαση, εκδήλωνε την προθυμία των διοργανωτών να καλύψουν τα έξοδά του και
να φροντίσουν όλες τις σχετικές λεπτομέρειες για την έκδοση βίζας
[βλ.13.11.1945: V.‘ t Hooft προς Αλιβιζάτο: Dossier W.C.C., Aiivisatos, /52]. Η
αλληλογραφία συνεχίζεται και στο διάστημα των εορτών. Συγκεκριμένα, στις
27.12.1945, η γραμματέας του V.’ t Hooft, S. Mathil γράφει, λόγω απουσίας του
ίδιου, στον καθηγ. Αλιβιζάτο, επισυνάπτοντας επιστολή του καθηγ. Kraemer, η
οποία επιβεβαίωνε ότι τα έξοδά του θα καλύπτονταν από τη Γενεύη, παρά το
γεγονός ότι υπήρχε πρόβλημα μεταβίβασης των χρημάτων [βλ. 27.12.1945: S. Mathil
προς Αλιβιζάτο: Dossier W.C.C., Aiivisatos /58].
[8]
Βλ. τις επιστολές και
τηλεγραφήματα του Γ.Γ. προς τον καθηγ. Αλιβιζάτο: α) 6.12.1945: V.’ t Hooft
προς Α. Αλιβιζάτο: Dossier W.C.C., Aiivisatos, /54. Πρόκειται για τηλεγράφημα,
με το οποίο ο Γ.Γ. εκδηλώνει για μιαν ακόμη φορά το ενδιαφέρον του για τη
συμμετοχή του Αλιβιζάτου, ρωτώντας τον αν έλαβε την πρόσκληση για τη συνεδρίαση
της Π.Ε., για τις 20 έως 23 Φεβρουάριου 1946, και για το αν μπορούν να
υπολογίζουν στην ανταπόκριση και παρουσία του· β) 22 Δεκεμβρίου 1945: V.’ t
Hooft προς Α. Αλιβιζάτο: Dossier ό.π./ 57, με την οποία εκφράζει την
ικανοποίησή του που ο Αλιβιζάτος θα μπορέσει να παραστεί στη συνεδρίαση το
Φεβρουάριο· γ) 17.1.1946: V.’ t Hooft προς Α. Αλιβιζάτο: Dossier ό.π. /59.
[9]
Από την πλευρά τους ο
καθηγητής ανταποκρίνεται, εκφράζοντας τη θετική διάθεσή του απέναντι στη
συνεδρίαση, με τις εξής επιστολές: α) 15.11.1945, 9.12.1945, 11.12.1945,
19.1.1946: Αλιβιζάτος προς V.’ t Hooft kui Counseil
Oecuménique des Eglises στο Dossier W.C.C., Aiivisatos, κείμενα 53, 55, 56 και
60 αντίστοιχα.
[10]
Ο καθηγ. Αλιβιζάτος, κατόπιν
πρόσκλησης που του απηύθυνε ο πρόεδρος της Committee for Arrangements for the
Assembly, Dr. Samuel McCrea Cavert [βλ. 18.2.1946: Dr Cavert προς A. Αλιβιζάτο:
Dossier W.C.C., Aiivisatos, 163) παρουσίασε έκθεση σχετικά με την
Εκκλησία στην Ελλάδα και την κατάστασή της τη δεδομένη χρονική στιγμή. Είναι
χαρακτηριστικό ότι ο καθηγητής συμμετείχε ενεργά στον οικουμενικό προβληματισμό
που αναπτύσσονταν, θέτοντας κάποια βαρυσήμαντα ζητήματα, όπως εκείνο της
προσέγγισης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και Tqc συνεργασίας της με το Π.Σ.Ε.,
το οποίο και έθεσε ενώπιον της συνεδρίασης (βλ. The
World Council of Churches its process of formation, Minutes and Reports of the
meeting of the Provisional Committee of the W.C.C. held at Geneva from February
21st to 23rd, 19-16: the constitutional documents of the
W.C.C. and an introduction by W.A. Visser’t Hooft. W.C.C. Route de Malagnou 17, Geneva,
Switzerland, σ. 18).
[11]
Ας σημειωθεί ότι ο
αρχιεπίσκοπος Γερμανός ορίστηκε ένας εκ των πέντε προέδρων της Π.Ε. Βλ. Visser
‘t Hooft, Genesis, Rouse & Neill. History, σ.697-724,
(705). B. Σταυρίδης, Ιστορία, σ. 72.
[12]
Bλ. τη σκέψη για παρόμοια
επίσκεψη το 1939, για την οποία έγινε λόγος παραπάνω. Η ιδέα επανέρχονταν στο
προσκήνιο σε όλο αυτό το διάστημα. Για τον προβληματισμό που αναπτύχθηκε
σχετικά με την προσέγγιση των Ορθοδόξων Εκκλησιών, την εξασφάλιση της
συμμετοχής τους στο Π.Σ.Ε., καθώς και τη συμβολή του καθηγ. Α. Αλιβιζάτου και
του μητροπ. Εδέσσης και Πέλλης Παντελεήμονα Παπαγεωργίου ßL Γ. Τσέτσης, Η
συμβολή, σ. 137-141.
[13]
Δεν είναι τυχαίο ότι ο V.’ t
Hooft στέλνει αμέσως στον καθηγ. Αλιβιζάτο αντίγραφα των επιστολών προς τα
τέσσερα Πατριαρχεία της Ανατολής και την Ε.τ.Ε. [για το περιεχόμενο των
επιστολών αυτών, που απεστάλησαν στις 4.6.1946 ßL Γ. Τσέτσης, Η συμβολή του
Οικουμενικού Πατριαρχείου, σ. 141], επισημαίνοντας ότι οι απαντήσεις από
την πλευρά τους θα πρέπει να ληφθούν σε σύντομο χρονικό διάστημα [ßL 6.6.1946:
V‘ t Hooft προς Αλιβιζάτο: Dossier W.C.C., Alivisatos, /67).
[14]
Δεν είναι λίγες οι φορές που
ζητάται η -γνωμοδότηση ή μεσολάβησή του για το χειρισμό των σχέσεων του Π.Σ.Ε.
με τις Ορθόδοξες Εκκλησίες. Για παράδειγμα, ο καθηγητής υποδεικνύει ότι παρόμοια
επιστολή εκ μέρους της Π.Ε. θα έπρεπε να σταλεί και στην Εκκλησία της Κύπρου
(12.7.1946: Αλιβιζάτος προς το Γ.Γ. του Π.Σ.Ε., Visser ‘t Hooft: Dossier ό.π.
/74).
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ