Το Παγκόσμιο Συμβούλιο των Εκκλησιών (World Council of Churches), ως ο οργανωτικός εκφραστής του Οικουμενισμού μπορεί να ιδρύθηκε επίσημα στις 23 Αυγούστου του 1948, όμως: μέχρι να συσταθεί επίσημα, προηγήθηκαν χρόνιες -επί δεκαετίες- επαφές μεταξύ κυρίως της Αγγλικανικής Εκκλησίας, του Προτεσταντισμού, της Αμερικανικής Επισκοπικής Εκκλησίας και φυσικά των τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών. Οργανωμένες, οικουμενικές κινήσεις -συσταθείσες πριν ακόμη την αυγή του 20ού αιώνα- είναι: η ''Association for the promotion of the Unity of Christendom'' (Ένωση για την προώθηση της Ενότητας της Χριστιανοσύνης) που ιδρύθηκε το 1906 και η ''Anglican and Eastern-Orthodox Churches Union'' (Ένωση Αγγλικανικών και Ορθοδόξων Εκκκλησιών'', που ιδρύθηκε το 1864. Ειδικότερα: η ''Association for the promotion of the Unity of Christendom'' (APUC) υπήρξε μια διαχριστιανική, οικουμενική κίνηση που ίδρυσε ο Αμβρόσιος Λισέλ, Μάρτιος Φίλιπς Ντε Λίσλε (Ambrose Lisle, March Phillipps de Lisle) το 1857 στην Αγγλία, προκειμένου να προωθήσει την ενότητα μεταξύ Αγγλικανών, Ρωμαιοκαθολικών και Ορθοδόξων Χριστιανών. Διαχριστιανική συνέχεια αυτής αποτελεί η ''Καθολική Ένωση για την Ενότητα των Χριστιανών'' που ιδρύθηκε το 1913 και αποτελούσε αρχικώς μια οργάνωση Ρωμαιοκαθολικών και Αγγλικανών. Η ''Anglican and Eastern-Orthodox Churches Union'' (Ένωση Αγγλικανικών και Ορθοδόξων Εκκκλησιών) ιδρύθηκε το 1864 από τον John Mason Neale και άλλους και είχε σκοπό την Ένωση της Αγγλικανικής Εκκλησίας μετά των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Έτη μετά, το 1948, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (Π.Σ.Ε) ήταν έτοιμο να κοινοποιήσει, να διακηρύξει και να εδραιώσει τον Οικουμενισμό επίσημα, ως διαχρονική Παναίρεση από καταβολής κόσμου! Οι σκοποί όμως των Ενώσεων αυτών, οι επαφές και οι κοινωνίες μεταξύ όλων των λεγομένων ''χριστιανικών εκκλησιών'' -συμπεριλαμβανομένων και των τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών- και οι δημόσιες -γυμνή τη κεφαλή- ενωτικές διακηρύξεις εκκλησιαστικών ανδρών της εποχής ήταν γνωστές σε όλους. Διά τούτο και όταν προκλήθηκε η ημερολογιακή καινοτομία του 1924, οι Ορθόδοξοι Χριστιανού του πατρίου ημερολογίου που παρέμειναν πιστοί στις Παραδόσεις της αγίας Εκκλησίας μας -εν μία φωνή- φώναζαν: ''Μας φράγκεψαν! Μας φράγκεψαν!...''
Συνεπώς: είναι τουλάχιστον φαιδρό -από κάθε άποψη- να ισχυρίζεται κανείς με αστείρευτη επιπολαιότητα και νοσηρό, εμμονικό δογματισμό, πως ξαφνικά ο Οικουμενισμός μπήκε στην ζωή των Ορθοδόξων -άμα τη συστάσει του Π.Σ.Ε- την στιγμή που οι διαχριστιανικές, οικουμενικές κινήσεις έχουν ξεκινήσει πολλές δεκαετίες πριν!...
Η έρευνά μας υπό τον τίτλο ''Η ΚΙΝΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΤΟΥ 1924'' περιλαμβάνει έναν πραγματικό πλούτο από πατριαρχικές επιστολές, εκκλησιαστικές εγκυκλίους, άρθρα του ημερήσιου και περιοδικού Τύπου των δύο πρώτων δεκαετιών του 1900 (πολιτικού και εκκλησιαστικού) προς έμπρακτη και αυταπόδεικτη επίρρωση
των όσων διατεινόμαστε.
Το ποίμνιο των Ορθοδόξων Χριστιανών -πριν ακόμη το ημερολογιακό σχίσμα του 1924- γνώριζε απόλυτα και με κάθε τρόπο τις ''διαχριστιανικές'', ενωτικές κινήσεις που υφίσταντο και οι οποίες -στα περισσότερα των άρθρων της εποχής των δύο πρώτων δεκαετιών του 1920- ήταν γνωστές ως ''Ένωση των Εκκλησιών'' ή Παγκόσμια Ενότητα των Χριστιανικών Εκκλησιών''.
Στην σημερινή μας ανάρτηση δημοσιεύουμε ένα αποκαλυπτικό -καθ' όλα- άρθρο του Robert M. Gardiner, Γραμματέα της Γενικής Συνέλευσης, της Επισκοπικής Εκκλησίας των ΗΠΑ, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό του Πατριαρχείου της Αλεξανδρείας ''Εκκλησιαστικός Φάρος,'' Ιουλίου - Σεπτεμβρίου του 1915, σελ. 323 - 349, αποσπάσματα του οποίου παραθέτουμε παρακάτω.
Το άρθρο δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τις διαχριστιανικές, ενωτικές κινήσεις της εποχής και το ''αλιεύσαμε'' από την Ψηφιοθήκη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης ΑΠΘ.
Οι φωτογραφίες που παρατίθενται δημοσιεύθηκαν στον ημερήσιο Τύπο των Αθηνών τον Ιανουάριο του 1918.
Ανήμερα της Πρωτοχρονιάς του έτους 1918, στην Θεία Λειτουργία που τελέστηκε στον Μητροπολιτικό Ναό της Αθήνας προσέρχεται και ο Αρχιεπίσκοπος των Ουνιτών κ. Παλαιολόγος, όπως πληροφορεί ο αθηναικός Τύπος της εποχής.
Η φωτογραφία είναι δημοσιευμένη στον μηνιαίο ''Εθνικό Κήρυκα'' των Ελλήνων της Αμερικής, στο φύλλο 3, του Μαρτίου του 1918.
{...} ''Από του έτους 1862 ειδική Επιτροπεία ωργανώθη υπό της Γενικής Συνελεύσεως (Convention Generale) της Αμερικανικής Επισκοπικής Εκκλησίας προς μελέτην του ενθέτω της ενάρξεως σχέσεων μετά των ορθοδόξων Εκκλησιών! Από της εποχής εκείνης η Αμερικανική Επισκοπική Εκκλησία ουδενός εφείσθη όπως αφιχθή του αγιωτάτου σκοπού της Ενώσεως των Εκκλησιών, διά πολυαρίθμων δ΄εκδόσεων, διά της ενδελεχούς σπουδής των κυριωτέρων σημείων της διδασκαλίας της Ορθοδοξίας, και διά των επισκέψεων των Επισκόπων ή των αντιπροσώπων αυτής εν ταις ορθοδόξαις χώραις ειργάσθη ευσταθώς όπως πλησιάση προς τας Ανατολικάς Εκκλησίας. Και έσχε την χαράν ν΄ακούση σεβάμιον Ιεράρχην της Ελληνικής Εκκλησίας, τον Πανιερ. Λυκούργον, Αρχιεπίσκοπον Σύρου και Τήνου, δημοσία διακηρύττοντα, ότι η Εκκλησία της Αγγλίας σχεδόν δεν ομοιάζει προς τας λοιπάς προτεσταντικάς ομολογίας. Είναι πραγματικώς Εκκλησία καθολική πολύ ομοιάζουσα προς τας Ορθοδόξους Εκκλησίας και επιτρέπουσα την ελπίδα ότι ημέραν τινά θα συντελεδσή η ένωσις της Ορθοδοξίας και του Αγγλικανισμού.(Church Reunion discussed on the basis of the Lambeth Propositions of 1888: New York, 1890, σ. 32. Η ιστορία των αποπειρών τούτων της προσεγγίσεως του Αγγλικανισμού και της Ορθοδοξίας, καθ΄όσον αφορά εις την Αμερικανικήν Επισκοπικήν Εκκλησία εγράφη υπό τον Λοπουχήν, προσφάτως δ΄υπό του Βλαδιμήρου Κερένσκη. Τα υπό των δύο τούτων διασήμων ορθοδόξων συγγραφέων συλλεγέντα γεγονότα και μνημεία διαφωτίζουσι τέλεον τον ζήλον, ον ανέπτυξεν η ιεραρχία της Αμερικανικής Επισκοπικής Εκκλησίας κατ΄αρχάς μεν προς αποκατάστασιν εγκαρδίων σχέσεων μετά της Ορθοδόξου ελληνικής και ρωσικής ιεραρχίας, έπειτα δε προς επίτευξιν εσωτερικωτέρας συμφωνίας εν τω θεολογικώ και θρησκευτικώ πεδίω. Η Αμερικανική Επισκοπική Εκκλησία μετέσχεν ενεργότατα πασών των πρωτοβουλιών της Αγγλικανικής Εκκλησίας προς προσέγγισην με την ορθοδοξίαν, οίον της αναπτύξεως της ''Association for the promotion of the Unity of Christendom'' (Ένωση για την προώθηση της Ενότητας της Χριστιανοσύνης) ιδρυθείσης το 1857, των συζητήσεων της ''Lambeth Conference'', ήτις υπό της ιδρύσεώς της το 1867 δεν έπαυσε να παρέχει ισχυράν ώθησιν εις τας τάσιν προς συνένωσιν του χριστιανικού κόσμου, της δράσεως της ''Anglican and Eastern-Orthodox Churches Union'' (Ένωση της Αγγλικανικής και των Ανατολικών-Ορθοδόξων Εκκλησιών'', ιδρυθείσης το 1906 προς υπόθαλψιν της αμοιβαίας συμπαθείας, της αγαθής συννενοήσεως, των φιλικών σχέσεων, και των ερευνών προς ένωσιν των Ορθοδόξων Εκκλησιών και της Αγγλικανικής''. {...}
Ο άρτι αφιχθείς στην Αθήνα Μελέτιος Μεταξάκης εκ της Αρχιεπισκοπής Κιτίου της Κύπρου,
τώρα ως Μητροπολίτης Αθηνών,
διορισμένος από την ''επαναστατική'' (πραξικοπηματική) κυβέρνηση Βενιζέλου το 1918.
Στη φωτογραφία από την Αθωνική Πολιτεία διακρίνεται εις το μέσον φέρων εγκόλπιον και ποιμαντική ράβδο.
{...} ''Η επιτροπή της Παγκοσμίου Συνελεύσεως ελπίζει να δημοσιεύσει εντός ολίγου εκλογήν προσευχών σχετιζομένων προς την Ένωσιν της Εκκλησίας, προσευχών επιμελώς συλλεγεισών εκ των συγγραμάτων των Πατέρων, εκ των λειτουργιών, και ιδίως, εκ της λειτουργίας της Ελληνικής Εκκλησίας, και, εκ των έργων των αγαπησάντων τον θρίαμβον του ενωτικού ιδεώδους του Σωτήρος. Αι προσευχαί αύται θα καταδείξωσι την υπερφυσικήν όψιν της Παγκοσμίου Συνελεύσεως, και επαγγελλόμεναι κοινή εν ταις υπ΄αυτής οργανωθείσας επιτροπείας, θα αποκαταστήσωμεν ισχυρόν πνευματικόν δεσμόν μεταξύ των μελών των κεχωρισμένων Εκκλησιών. Ο Οργανισμός της Παγκοσμίου Συνελεύσεως έτι άπαξ επί πλέον μαρτυρεί, ότι ο χριστιανισμός κατέχει, και ουδέποτε θα παύση κατέχων, απεράντους θησαυρούς ζωτικών ενεργειών. Αι κοινωνικαί μεταλλαγαί, η γένεσις νέων οριζόντων, αι επιστημονικαί πρόοδοι, η πτώσις παλαιών κοινωνικών ιδρυμάτων δεν θα ηδύναντο να εξασθενίσωσι την ζωτικότητα αυτού. [...] Και διά το έργον τούτον η Παγκόσμια Συνέλευσις εκζητεί την υποστήριξην της ενδόξου ορθοδόξου Ελληνικής Χριστιανωσύνης, Εκκλησίας, ήτις επί των ακλονήτων θεμελίων της Χριστιανικής Αποκαλύψεως ωκοδόμησε το στερεόν οικοδόμημα της χριστιανικής δογματικής. Την πολιτικήν αναγέννησιν της Ελληνικής φυλής, επί 30 αιώνας διατελεσάσης μεγάλης φωταγωγού του ανθρωπίνου γένους, θα επακολουθήση συγχρόνως η αναγέννησις της Ελληνικής Εκκλησίας, ήτις, απελευθερωθείσα από μακραίωνος σκληρού ζυγού, ετοιμάζεται εκ νέου να ασκήση την εκπολιτιστικήν αποστολήν του Βυζαντίου επί των ποικιλωτάτων λαών. Έχομεν πλήρη την πεποίθησιν, ως ο καθηγ. Ιωάννης Σοκολώφ ευφραδώς απέδειξεν εν προσφάτω άρθρω, ότι το Βυζάντιον, η Ακρόπολις της Ορθοδοξίας, θα κληθή εκ νέου να διαδραματίση μέγα πρόσωπον εν τη ιστορία της Χριστιανοσύνης, και ότι ο Ελληνικός Χριστιανισμός θα ίδη και πάλιν την αυγήν ημερών δόξης. Διά τούτο ακριβώς ζητούμεν την εθνικήν υποστήριξιν της Εκκλησίας, ήτις επραγματοποίησεν κατά τους ευτυχείς του ηνωμένου Χριστιανισμού αιώνας τας τελειωτέρας Παγκοσμίου Συνελεύσεις: τας Οικουμενικάς Συνόδους. Οίμοι! Η Παγκόσμος Συνέλευσις, την οποίαν διενοήθη να πραγματοποιήση η Αμερικανική Επισκοπική Εκκλησία, σπέρματα τίνα μόνον έχει οικουμενικότητος. Είναι ακόμα ο ''κόκκος συνάπεως'' του Ευαγγελίου. Αλλ΄είναι επιδεκτική πλουσίας αυξήσεως, εάν ο ''κόκκος'' ούτος εμβαπτίζηται εν τοις ύδασι τοις προσευχής και καλλιεργείται υπό σοφών κηπουρών. Και ελπίζομεν, ότι αι Εκκλησίαι, αι καλλίτερον τηρήσασαι τον θησαυρόν της αρχαίας χριστιανικής παραδόσεως, αι καταπλουτίσασαι τον ουρανόν δι΄αγίων και την γην διά δασκάλων της θεωρητικής επιστήμης και του εν Χριστώ πρακτικού βίου, θα επιδαψαλεύσωσι τας μερίμνας αυτών εις τον εν τω χριστιανικώ κόσμω σπαρέντα κόκκον τούτον. Ο Θεός είναι μέγας και θα ηυδοκίση να επιτρέψη όπως ημέραν τινά, τα μέλη των διαφόρων χριστιανικών ομολογιών ηνωμένα εν τω ιδεώδει της Παγκοσμίου Συνελεύσεως, υπό τους θόλους Αγίας Σοφίας κεκαθαρμένης εκ των ρύπων αυτής, εν ταις αθανάταις μελωδίαις της ελληνικής λειτουργίας ψάλωσι τον ύμνον της ειρήνης και της Χριστιανικής συνδιαλλαγής''.
Ο Αρχιεπίσκοπος Σύρου και Τήνου Αλέξανδρος Λυκούργος -ως αναφέρεται στο παραπάνω άρθρο- υπήρξε ένας ''φλογερός'', φιλενωτικός οπαδός της εποχής περί τα τέλη του 19ου αιώνα, έχοντας κοινωνία τόσο με Ρωμαιοκαθολικούς, όσο και με Αγγλικανούς κληρικούς και διακηρύττοντας -δημόσια- τα αιρετικά, φιλενωτικά του φρονήματα.
Στα 1901, ο Αρχιεπίσκοπος Αιτωλίας και Ακαρνανίας Παρθένιος Ακύλας συνέγραψε ένα βιβλίο, υπό τον τίτλο: ''Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΣΥΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΕΝ ΑΓΓΛΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ 1870'' Αθήνα, Τυπογραφείο Αρ. Ζ. Διαλησμά.
Η αιρετική αυτή δραστηριότητα του εν λόγω Αρχιεπισκόπου Σύρου και Τήνου αποτυπώνεται -με πλείστα όσα παραδείγματα- στο συγκεκριμένο βιβλίο.
Αναφέρουμε μόνο ενδεικτικά κάτι, που ενώ οι περισσότεροι νομίζουν, πως γίνεται στις μέρες μας, ωστόσο αυτό διαδραματιζόταν -δυστηχώς επαναλαμβανόμενα- και μερικά χρόνια πριν από την έναρξη του 20ού αιώνα!...
Στην σελίδα 30 του βιβλίου κι ενώ γίνεται λόγος για το ταξίδι του προαναφερόμενου Αρχιεπισκόπου, προκειμένου να παραστεί στα εγκαίνια ορθοδόξου ναού στην Αγγλία, αναφέρεται:
''{..} Του Αρχιερέως εισελθόντος διά της βασιλικής Πύλης εις το θυσιαστήριον, προσεκλήθησαν εις τούτο και οι Αντιπρόσωποι της Αγγλικανικής Εκκλησίας.
Ο Αγγλικανικός κλήρος, επωφεληθείς μετά πολλή χαράς την ευκαιρίαν ταύτην, έστη όπισθεν του θυσιαστηρίου καθ΄όλην την τελετήν των εγκαινίων και της Θείας Μυσταγωγίας.
Πλην τούτων και των ορθοδόξων Ιερέων και διακόνων, ουδείς άλλος έλαβεν άδειαν να πατήση τον τόπον ένθα έμελλε να προσενεχθή η αναίμακτος και υπερφυής θυσία...''
Το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας συνδέεται άρρηκτα με τις πρώτες διαχριστιανικές κινήσεις στην Ευρώπη και στην Αμερική τις πρώτες δύο δεκαετίες του 1900, πριν από το ημερολογιακό σχίσμα του 1924.
Το Πατριαρχείο υπηρέτησαν -δυστηχώς- κληρικοί και θεολόγοι εμπνευσμένοι και διαποτισμένοι από το όραμα της Ένωσης των Εκκλησιών.
Ο Πατριάρχης Φώτιος Πέρογλου (1900-1925) γνωστός ήδη για τις διαχριστιανικές του ''ευαισθησίες'' και την συμμετοχή του σε παγκόσμια συνέδρια, την συσσώρευση σκανδάλων και γενικότερα της άστατης, κοσμικής ζωής του1, υπήρξε πολέμιος εχθρός του μετέπειτα Πατριάρχη Μελετίου Μεταξάκη, που εκείνη την περίοδο βρίσκεται επικεφαλής της Μητρόπολης Αθηνών.
Την ίδια περίοδο ο ''αρχιερέας'' του ημερολογιακού σχίσματος Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, ως αρχιμανδρίτης στην Αρχιεπισκοπής Αθηνών είναι τακτικός αρθρογράφος στα περιοδικά ''Πάνταινος'' και ''Εκκλησιαστικός Φάρος'' του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας2, συγγράφοντας άρθρα υπέρ της Ένωσης των Εκκλησιών.
Στα ίδια περιοδικά συγγράφει και ο -αρχιμανδρίτης τότε και μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας- Νικόλαος ο Ε΄, πρώην Μητροπολίτης Νουμίας Νικόλαος (1876 - 1939), από τον οποίο δημοσιεύουμε ένα άρθρο του υπό τον τίτλο ''ΣΤ'ον ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΝ. ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟΝ ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ'' που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας ''ΠΑΝΤΑΙΝΟΣ''3.
Σε αυτό βρίσκουμε εμπεριστατωμένες και λεπτομερείς πληροφορίες για την ενωτική κίνηση των ''Εκκλησιών'' στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ πριν από την ημερολογιακή καινοτομία, όπως και μια -εκ των πολλών- πτωτική και... αιρετική στάση του ''πληθωρικού'' εις όλα Χρυσοστόμου Παπαδόπουλου, που αξίζει -πραγματικά- κανείς να την αναγνώσει.
Πριν το άρθρο που προαναφέραμε, θεωρήσαμε ενδεδειγμένο, να καταγράψουμε ένα μικρό απόσπασμα από βιβλίο του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Γερασίμου Κονιδιάρη4 σχετικά με τα έργα και ημέρες ενός άλλου, ήδη γνωστού, πανοικουμενιστή θεολόγου της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, του κ. Αμίλκα Αλιβιζάτου5, στον οποίο η Καινοτόμος Εκκλησία, αλλά και η Τεκτονική Στοά της οδού Αχαρνών οφείλουν... πολλά για τον μετασχηματισμό της διοικούσης Εκκλησίας σε ένα οικουμενιστικό παράρτημα του Π.Σ.Ε.!
Γράφει: {...} Κατά την αυτήν βραχυτάτην εποχήν5 ο καθηγητής Αλιβιζάτος αναπτύσσει έξοχον δραστηριότητα. Μετέχει ως κανονικός και αγγλομαθής σύμβουλος της υπό τον Αθηνών Μελέτιον αποστολής της γενομένης υπό Κυβερνήσεως Βενιζέλου (μετέχοντας και του καθηγητού αρχιμ. Χρυσοστ. Παπαδοπούλου) εις Αμερικήν, εχούσης τον σπουδαίον σκοπόν να επιφέρη την ειρήνευσίν του υπό την επίδρασιν του ελληνικού διχασμού και των πολιτικών παθών τελούντος Ελληνισμού των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Το τότε αρξάμενον έργον διεκόπη, αλλ΄αι τεθείσαι κανονικοί βάσεις εχρησιμοποιήθησαν βραδύτερον επί των Πατριαρχών Μελετίου, Βασιλείου Γ' και Φωτίου του Β', ότε εστάλη ο αείμνηστος Δαμασκηνός και ο νυν Οικ. Π/χης Αθηναγόρας, ο από Κερκύρας. Η συμμετοχή του κ. Αλιβιζάτου εγένετο αφορμή σπουδαίας επιστημονικής και εκκλ. δράσεώς του εν τω Εξωτερικώ και αφετηρία νέων σημαντικών κατευθύνσεων εργασίας. {...} Η ανασύνδεσις των σχέσεών μας μετά της Αγγλικανικής Εκκλησίας και της θεολογίας και η δημιουργία των σχέσεων προς Αμερικανούς και Άγγλους θεολόγους εν Λονδίνω, εν Οξφόρδη και Ν. Υόρκη, υπήρξεν ο καρπός της γονίμου αυτής αποστολής. Αι τότε αρξάμεναι ιστορικαί συζητήσεις Ελλήνων και ξένων θεολόγων διεθνούς φήμης, συνεχίσθησαν εις τας μεγάλας Οικουμενικάς συσκέψεις των γνωστών οργανώσεων ''Πίστεως και τάξεως'' (Faith and Order), ''Ζωής και Εργασίας» (Life and Work) και της προαγωγής της Διεθνούς φιλίας διά των Εκκλησιών (ο κ. Αλιβ. μέλος ταύτης από του 1914). Εν τέλει εις το εν έτει 1948 προκύψαν: εκ της συγχωνεύσεως των δύο πρώτων οργανώσεων, Παγκόσμιον Συμβούλων των Εκκλησιών και όλα τα όργανα αυτού ο καθηγητής Αλιβιζάτος κατέλαβεν εξέχουσαν θέσιν'' {...}
Το πρώτο Παγκόσμιο διαχριστιανικό Συνέδριο Ιεραποστολής που έγινε στις 13 - 24 Ιουνίου του 1910 στο Εδιμβούργο της Σκωτίας -μεταξύ των άλλων- μετέφερε και ένα οικουμενικό μήνυμα για την ανεξαρτησία των Εβραίων, ως μια αρχική κίνηση για την στερέωση του παγκοσμίου χριστιανικού οικοδομήματος!
Η γρήγορη ανάπτυξη των liberal Προτεσταντών στις ΗΠΑ δημιούργησε προβληματισμούς, συζητήσεις και υπόνοιες για την ενδεχόμενη δημιουργία αργότερα και μιας Παγκόσμιας Θρησκείας!...
Πριν ακόμη όμως και από το Εδιμβούργο το 1910, οι Μεθοδιστές, οι Πρεσβυτεριανοί, οι Προτεστάντες και οι Αγγλικανοί είχαν συχνά διαβουλεύσεις για την προώθηση της χριστιανικής ενότητας.
ΣΤ'ον ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΝ
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟΝ
ΠΙΣΤΕΩΣ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ
Περί του Συνεδρίου τούτου επραγματεύθησαν εν εκστάσει εν τη εκθέσει αυτών προς τας οικείας Εκκλησιαστικάς αρχάς οι αντιπρόσωποι των Ορθοδόξων Εκκλησιών, ως και ημείς προς την Α.Θ.Μ τον Πατριάρχην κ. Φώτιον και την Εκκλησίαν Αλεξανδρείας. Διό αρκούμεθα ν΄αντιγράψωμεν ενταύθα χρονογραφικώς τα εξής: Εν τω Συνεδρίω τούτω (12-19 Αυγούστου ν. η.) παρέστησαν εκατόν είκοσιν αντιπρόσωποι, κληρικοί, λαικοί, αντιπροσωπεύοντες ογδοήκοντα εκκλησίας και θρησκευτικά συστήματα και δεκαέξ χώρας εξ΄όλων των Ηπείρων της υφηλίου. Εν αυτώ αντεπροσωπεύθη επαρκώς η Ανατολική Ορθόδοξος Εκκλησία διά 14 αντιπροσώπων των Πατριαρχείων και των αυτοκεφάλων Εκκλησιών, ετιμήθη δ΄επαρκώς υπό της Συνδιασκέψεως εν τω προσώπω των απεσταλμένων αυτής και λόγοι εκτιμήσεως και σεβασμού επανειλημμένως ηκούσθησαν από του βήματος υπό τε του Προέδρου Σεβ. Επισκόπου της Δυτ. Ν. Υόρκης κ. Brent και άλλων διακεκριμένων αντιπροσώπων. Εν τω Συνεδρίω τούτω η Ορθόδοξος αντιπροσωπεία παρέστη ενιαία και ηνωμένη εις τας σκέψεις, το πρόγραμμα και τας ενεργείας αυτής, επέτυχε δε την παραδοχήν του προγράμματος, ενώ σπουδαιότατα αιτήματα, η παύσις του προσηλυτισμού μεταξύ των χριστιανικών λαών και η ανάπτυξις αλληλεγγύης και αμοιβαίου ενδιαφέροντος μεταξύ των Εκκλησιών. Το πρόγραμμα τούτον, γενόμενον δεκτόν, παρεπέμθη εις την μεγάλην εκτελεστικήν μόνιμον επιτροπήν, την α ν α λ α β ο ύ σ α ν ν α σ υ ν ε χ ί σ η τ α ς ε ρ γ α σ ί α ς κ α ι π ρ ο ε τ ο ι μ ά σ η τ ο π ρ ο σ ε χ έ ς Σ υ ν έ δ ρ ι ο ν.
Ο Charles Henry Brent (1862 - 1929), για τον οποίο γίνεται αναφορά στο άρθρο, υπήρξε επίσκοπος της Επισκοπικής Εκκλησίας των ΗΠΑ, παρακολούθησε την Παγκόσμια Ιεραποστολική Διάσκεψη στο Εδιμβούργο το 1910 και ''προβληματίστηκε'' από την απουσία Ρωμαιοκαθολικών αντιπροσώπων.
Αργότερα θα βρεθεί στην πρώτη γραμμή των οικουμενικών προσπαθειών στην Επισκοπική Εκκλησία. Το 1920 προήδρευσε στη διαχριστιανική Συνάντηση της Γενεύης για το σχεδιασμό της Παγκόσμιας Διάσκεψης για την ''Πίστη και την Τάξη.''
Το 1926 διορίστηκε Επίσκοπος, υπεύθυνος για τις αμερικανικές επισκοπικές εκκλησίες στην Ευρώπη και βοήθησε να οργανωθεί το πρώτο οικουμενικό, διαχριστιανικό, Παγκόσμιο Συνέδριο για την ''Πίστη και την Τάξη'', το οποίο συνήλθε στη Λωζάνη της Ελβετίας το 1927.
Αυτή η συνεισφορά του για την Ένωση των Εκκλησιών βοήθησε να τεθούν τα θεμέλια για το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών (ΠΣΕ).
Εν τω προκειμένω Συνεδρίω διάφορα ζητήματα, εν οις η έννοια της Εκκλησίας, η αγία Γραφή και το Σύμβολον της πίστεως ε ν τ η ι δ έ α τ η ς ε ν ώ σ ε ω ς τ ω ν Ε κ κ λ η σ ι ώ ν, ανεπτύχθησαν υπό των διαφόρων αντιπροσώπων μετά προφανούς ζήλου και εμμονής εκάστου εις την αντίληψιν της εκκλησίας αυτού,
αλλά εν πνεύματι πραότητας.
Και ηκούσθησαν διαφορώταται γνώμαι αλληλοσυγκρουόμεναι, εξεδηλώθησαν όμως και γνώμαι ορθοδοξόταται, εν αις οι των Παλαιοκαθολικών και Αγγλικανών Επισκοπιανών, οίτινες εν πλείστοις υπερεμάχουν της ορθοδόξου αντιλήψεως και μετά συγκινήσεως και πολλής εκτιμήσεως εξεφράζοντο εν γένει περί της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Των τελευταίων τούτων ο σεβασμός προς την ημετέραν Εκκλησίαν ακράτητος κατεδείχθη, ότε κατά πρόσκλησιν της Ορθοδόξου αντιπροσωπείας επί τη εορτή της Μεταμορφώσεως του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού παρέστη η Συνδιάσκεψις εν τω περικαλλεί Ρωσσικώ ιερώ ναώ κατά την Ελληνιστί γενομένην θείαν λειτουργίαν υ π ό τ ο υ Α ρ χ ι μ. Χ ρ υ σ ο σ τ ό μ ο υ Π α π α δ ο π ο ύ λ ο υ, χοροστατούντων πέντε Ορθοδόξων Αρχιερέων, των Ελλλήνων Σελευκείας Γερμανού, Πηλουσίου Πολυεύκτου, Νουβίας Νικολάου, του Ρώσσου Βολίνης Ευλογίου και του Σέρβου Τιμώκ Ειρηναίου, οι Επισκοπικοί ηκροάσαντο της θείας λειτουργίας σχεδόν γονυκλινείς και εν κατανύξει προσευχόμενοι.
Ο διάλογος μεταξύ των χριστιανικών εκκλησιών ξεκίνησε επίσημα στη χώρα μας μ' ένα κείμενο του Οικουμενικού Πατριάρχη Ιωακείμ του Γ, ο οποίος απευθύνθηκε το 1902 στους αρχηγούς6 των Ορθόδοξων Εκκλησιών.
Με αυτό προέτρεπε τις Oρθόδοξες Εκκλησίες ν' αναπτύξουν διάλογο με τους ετεροδόξους.
Στην εγκύκλιο απάντησαν οι Ορθόδοξες Εκκλησίες: Ιεροσολύμων, Ρωσίας, Ελλάδας, Ρουμανίας, Σερβίας και Μαυροβουνίου. Όλες αυτές οι Εκκλησίες τόνισαν την ανάγκη ενότητας, αλλά επεσήμαναν και τις δυσκολίες που υπήρχαν.
Στη συνέχεια, το Οικουμενικό Πατριαρχείο απηύθυνε τον Ιανουάριο του 1920 την γνωστή εγκύκλιο επιστολή ''προς τις Εκκλησίες του Χριστού σ' όλο τον κόσμο''. Στην εγκύκλιο αυτή τονιζόταν η ανάγκη να εκλείψει κάθε δυσπιστία, ώστε να ενισχυθεί η αγάπη, που είναι προΰπόθεση για την επίτευξη της Ένωσης των χριστιανικών Εκκλησιών.
Η εγκύκλιος καλούσε όλες τις Εκκλησίες να συνεργαστούν για μία εθνική συνάντηση, προτείνοντας μάλιστα την ίδρυση μιας ''κοινωνίας'' Εκκλησιών κατά τα πρότυπα της Kοινωνίας των Εθνών!...
Με αυτή ακριβώς την πατριαρική εγκύκλιο στοχοποιήθηκε και εντέλει καταργήθηκε το εκκλησιαστικό ημερολόγιο των 16 αιώνων παράδοσης και καταλύθηκε η λατρευτική ενότητα των τοπικών Εκκλησιών απανταχού της γης.
Της Συνδιασκέψεως ταύτης απέσχεν η Ρωμαική Εκκλησία, το μεν διότι η πρωτοβουλία ωφείλετο εις άλλους, το δε διότι ακολουθεί και νυν την εγωιστικήν αρχήν ως πάντοτε, του να θεωρεί τας άλλας Εκκλησίας απεσχισμένας απ΄αυτής και απεπλανημένας, εαυτήν δε μόνην εν τη ορθή οδώ και τη αληθεία, διό και αποστέργει πάσαν συζήτησιν περί ενώσεως, διακηρύττουσα ότι η ενότης υπάρχει εν μόνη τη Ρωμαική Εκκλησία. Παρά της Συνδιασκέψεως ταύτης, ήτις ιδιαιτέρως ενδιαφέρει την Ορθόδοξον Εκκλησίαν, βεβαίως δε ανέμενέ τις αποφάσεις και αποτελέσματα οριστικά και τελικά, επηρεάζοντα ουσιωδώς το καθεστώς των διαφόρων Εκκλησιών και τας μεταξύ αυτών σχέσεις, άτε της Συνδιασκέψεως εχούσης προπαρασκευαστικόν μόνον χαρακτήρα, ουχ ήτον δε δύναταί τις ν' αρνηθεί το πρακτικόν και ωφέλιμον αυτής, καθότι εγένετο αφορμή να γνωρίσωσιν αλλήλας αι Εκκλησίαι καλύτερον εκ του σύνεγγυς να μελετήσωσι τας χωριζούσας απ΄αλλήλων διαφοράς και εκτιμήσωσιν αυτάς δεόντως, ώστε να κανονίσωσι την στάσιν αυτών εν τω μέλλοντι, να υψώσωσι φωνήν διαμαρτυρίας κατά των δεινοπαθημάτων των χριστιανικών λαών υπό τε των αλλοθρήσκων (Τούρκων, Κούρδων κ.λ.π) και των αθέων μπολσεβικικών φρικαλεοτήτων εν Ρωσσία, να θέσωσι τας βάσεις της αλληλεγγύης των χριστιανικών λαών και να συμφωνήσωσι κατ΄αρχήν προς παύσιν του αντιευαγγελικού προσηλυτισμού μεταξύ των Χριστιανών, εξ' ού πολλά οικογενειακά, κοινωνικά και εθνικά σκάνδαλα προκαλούνται και δαπανώνται ασκόπως ηθικά και υλικά κεφάλαια, άτινα ηδύναντο επωφελώς να χρησιμοποιηθώσιν εις την επιστροφήν εις το φως του Ευαγγελίου τοσούτων εκατομμυρίων λαών, καθημένων εν τω σκότει της ειδωλολατρείας και της αθείας.
Στον πρόλογο των Πρακτικών7 της ''πανορθοδόξου'' συνόδου του 1923 του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, ο αείμνηστος θεολόγος Διονύσιος Μπατιστάτος αναφέρει μία άλλη πτώση7 του έπτωτου, πρώην Αρχιεπισκόπου Αθηνών Μελετίου Μεταξάκη που έγινε στις ΗΠΑ:
{...} ''Το 1921 απομακρύνεται του Αρχιεπισκοπικού θρόνου Αθηνών και μεταβαίνει εις την Αμερικήν. Κατά πληροφορίαν του εις Ουάσιγκτων Έλληνος Πρεσβευτού προς τον Γενικόν Διοικητήν Θεσσαλονίκης, ο Μελέτιος Μεταξάκης ευρισκόμενος εις Αμερικήν (…) έλαβε μέρος εις Λειτουργίαν Αγγλικανών, ''εις Αγγλικανικόν Ναόν, συμπροσευχηθείς γονυκλινής προ της Αγίας Τράπεζας''.
Τον Νοέμβριον του 1921 με την απροσχημάτιστον παρέμβασιν ισχυράς Πολιτικής Παρατάξεως (Βενιζελικών), με την ανεπίτρεπτον ανάμιξιν της Αγγλικανικής Εκκλησίας, και υπό δραματικάς συνθήκας Εθνικού Διχασμού ''εκλέγεται'', δι ἀσημάντων ψήφων, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.''
Εν γένει η Συνδιάσκεψις δύναται να θεωρηθεί ως ευοίωνος απαρχή άρσεως πολλών προλήψεων και παρεξηγήσεων μεταξύ των διαφόρων εκκλησιών και εν βήμα προς ενίσχυσιν και βαθμιαίαν επικράτησιν της ειρήνης και της αγάπης, υπέρ ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός απέθανεν επί του σταυρού.
Είναι η σοβαρωτέρα συγκέντρωσις των διαφόρων εκκλησιών από των χρόνων του πολυθρηνήτου σχίσματος του ενάτου αιώνος.
Είθε ό μέγας της αγάπης και της ειρήνης χορηγός και Θεός ημών να επιδαψιλεύση πλούσιον τον φωτισμόν άνωθεν προς γνώσιν της αληθείας τοις μακράν αυτής ευρισκομένοις, ί ν α π ά ν τ ε ς ε ν ώ σ ι ν, ως ο Υιός εν τω Πατρί και ο Πατήρ εν τω Υιώ. Αμήν.
Ταύτα περί των εν Γενεύη διεθνών Συνεδρίων.
Ως εν παρόδω αναφέρομεν ότι και αλλαχού της Ελβετίας σ υ ν ε κ ρ ο τ ο ύ ν τ ο κ α τ ά τ η ν α υ τ ή ν ε π ο χ ή ν π α ρ ό μ ο ι ο ι Σ υ ν δ ι α σ κ έ ψ ε ι ς κ α ι π ρ ο ς τ ο ν α υ τ ό ν σ κ ο π ό ν.
Ούτως εν Λωζάνη συνήλθον περίπου τεσσαράκοντα αντιπρόσωποι των εν τη Αγγλία και ταις αποικίαις των εν τη Αμερική, Γαλλία, Βελγίω, Ιταλία, Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία και Ελβετία πρεσβυτεριανών Εκκλησιών, των επονομασθεισών ούτω, αρχικώς δε Καλβινικών Εκκλησιών.
Από τα Πρακτικά της ''πανορθοδόξου'' συνόδου του 1923, πατριαρχεύοντος του Μελετίου Μεταξάκη και διευθύνοντος την σύνοδο!...
"Προσέρχεται ο Σεβ. Ἐπίσκοπος (τέως Οξφόρδης) κ. Gore εν συνοδείᾳ και του συνοδού ιερέως Μπάξτον και καταλαμβάνει θέσιν εκ δεξιών του Πατριάρχου. Την Α. Σεβασμιότητα προσεφώνησε η Α.Θ. Παναγιότης ως ακολούθως: Σεβασμιώτατε, είμεθα πολύ ευτυχείς, πάντες ημείς οι αποτελούντες το Πανορθόδοξον Συνέδριον, διότι δεχόμεθα εν πλήρει συνεδρίᾳ την Υμετέρα Σεβασμιώτητα...! Των ζητημάτων τούτων προέχει το του ημερολογίου, συνεπείᾳ της αποφάσεως, ληφθείσης από μέρους των Βαλκανικών Κρατών, όπως δεχθώσι το Ευρωπαικόν ημερολόγιον. Μεταξύ όμως των ζητημάτων, τα οποία θα μας απασχολήσωσιν, έχομεν καταγράψη και τα αφορώντα εις την ένωσιν όλων των Εκκλησιών και ιδιαιτέρως εις την ένωσιν της Ορθοδόξου και της Αγγλικανικής Εκκλησίας. Ιδού διατί χαιρετίζομεν με ιδιαιτέραν όλως χαράν την Υμ. Σεβασμιότητα ως πρόεδρον της ἐπιτροπῆς...!''
Η υπό τον τίτλον ''Σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ ι ς τ η ς γ ε ν ι κ ή ς π ρ ε σ β υ τ ε ρ ι α ν ή ς ε ν ώ σ ε ω ς'', εμελέτησε και συνεζήτησε διάφορα θρησκευτικά και κοινωνικά ζητήματα, εν οις την στενωτέραν ένωσιν των απανταχού Καλβινικών Εκκλησιών, την αξιοθρήνητον κατάστασιν των ομοδόξων αυτών εν ταις εμπεριστάτοις χώραις, Βορείω Γαλλία, Βελγίω και Ουγγαρία λόγω των καταστροφών και ερημώσεων του μακρού πολέμου, εψήφισεν ομόφωνον ευχήν και απόφασιν περί εντατικής ενέργειας υπέρ της παγκοσμίου ειρήνης και καλλιεργείας του πνεύματος της χριστιανικής αγάπης και την σ ύ γ κ λ η σ ι ν π α ρ ο μ ο ί α ς Σ υ ν δ ι α σ κ έ ψ ε ω ς τ ο π ρ ο σ ε χ έ ς έ τ ο ς ε ν Π ι τ σ β ο ύ ρ γ ω. Επίσης συνήλθεν ε τ έ ρ α Σ υ ν δ ι ά σ κ ε ψ ι ς ε ν B e a t t e m b e r g τ η ς Ε λ β ε τ ί α ς προς τον αυτόν σκοπόν, εν η εκλήθησαν και μετέσχον η Εκκλησία Κωνσταντινουπόλεως και η Εκκλησία της Ελλάδος.
''Επί της δικτατορίας ταύτης (Παγκάλου) άνευ ιδιαιτέρου λόγου και με εξαιρετικήν σπουδήν του υπουργού της Παιδείας καθιερώθη εν Ελλάδι εντός ωρών το Γρηγοριανόν ημερολόγιον8 το οποίον υπεχρεώθη βραδύτερον να ακολουθήση και η Εκκλησία της Ελλάδος, αλλ΄ η σπουδή αυτή και η πλημμελής συνενόησις μεταξύ των άλλων Ορθοδόξων Εκκλησιών απέβη επιβλαβής τη Εκκλησία και εδημιούργησεν οχλυράς διαιρέσεις κλήρου και λαού, 9 ούω δε αντί πρακτικής ωφελείας, ην θα ηδύνατο να αποφέρη, εγένετο πρόξενος ηθικών οχλύσεων της Εκκλησίας και εμείωσε το κύρος αυτής παρά τινι μερίδι του λαού''.
Κλείοντες την σύντομον ταύτην περιγραφήν των εν Γενεύη διεθνών Συνεδρίων, παρατηρούμεν γενικώς μετ΄ευχαριστήσεως ότι η ζωηρά αυτή θρησκευτική κίνησις και έντονος προσπάθεια των διαφόρων Εκκλησιών προς θρησκευτικήν και ηθικήν βελτίωσιν
της χριστιαικής ανθρωπότητας μαρτυρεί τον κατ΄επίγνωσιν ζήλον και την θρησκευτικήν ζωήν των διαφόρων Εκκλησιών, τον θρησκευτικόν οργασμόν αυτών προς βελτίωσιν μεν των κακώς εχόντων, προσπάθειαν δε προς μετάγγισιν των αγαθών ιδιοτήτων της μιας Εκκλησίας εις την άλλην.
Και έρχεται η προσπάθεια αύτη ως φάρμακον ευθύς μετά τον φρικαλέον πόλεμον, ως συναίσθησις και ως μάθημα διδακτικώτατον της θείας προνοίας, προς την ανθρωπότητα, ήτις εν πολλοίς παρείδε τον προορισμόν αυτής, και εφέρετο εις την οδόν της απωλείας.
Ας ευχηθώμεν, όπως ο Πατήρ των Φώτων και χορηγός των αγαθών χειραγωγήση και αύθις το δημιούργημα αυτού, ώστε να εύρη τον δρόμον της αληθείας και της σωτηρίας.
Εν Γενεύη, μηνί Αυγούστω 1920
+ Ο Νουβίας Νικόλαος
Συνεχίζεται...
Παραπομπές:
1. Εφημερίδα ''ΤΑ ΝΕΑ'' 3 Ιανουαρίου 1923.
2. Βλ. ''Ιστορική Μελέτη υπό ''Ι.Λ'' ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας κύριος Φώτιος Περόγλου.''
3. Περιοδικό του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας ''ΠΑΝΤΑΙΝΟΣ'', εβδομαδιαίο παράρτημα του περιοδικού ''ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟΣ ΦΑΡΟΣ'' της 16ης Οκτωβρίου 1920, αριθμ. 42, σελ. 822-825.
4. Βλ. Γεράσιμου Ι. Κονιδιάρη, Κοσμήτορος της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών; ''ΑΜΙΛΚΑΣ Σ. ΑΛΙΒΙΖΑΤΟΣ,'' σελ. 10, 19, έκδοση 1958.
5. Ήταν μέλος διαχριστιανικής κίνησης ''Ζωή και Εργασία'', η οποία εμφανίστηκε το 1914, πριν εκραγεί ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος. Τον ίδιο χρόνο έγινε μέλος του ''Παγκόσμιου Συνδέσμου Διεθνούς Φιλίας μέσω των Εκκλησιών''. Η κίνηση ''Ζωή και Εργασία'' ήταν μια προσπάθεια των Προτεσταντών για συνεργασία μεταξύ τους σε πρακτικά και κοινωνικά θέματα και ενότητα, ύστερα από την πολυδιάσπασή τους σε εκατοντάδες ''εκκλησίες'', όμως από το 1917 η κίνηση ήρθε σε επαφή με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Το Πατριαρχείο δέχτηκε τη συνεργασία και το 1920, με το λεγόμενο ''Πατριαρχικό Διάγγελμα'', ζήτησε να συσταθεί ''Κοινωνία των Εκκλησιών'', κατά το πρότυπο της ''Κοινωνίας των Εθνών''.
6. Εκ του Οικουμενικού Πατριαρχείου: ''Εγκύκλιος Συνοδική της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως προς τας Απανταχού Εκκλησίας του Χριστού.
7. Από το βιβλίο του αειμνήστου θεολόγου Διονυσίου Μπατιστάτου ''ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΙ ΠΑΝΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ''
10 Μαίου - 8 Ιουνίου 1923, Αθήνα 1982.
8. Κ. Παπαρρηγόπουλου: ''ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ'' τόμος έκτος, μέρος β΄ σελ. 879. Εκδόσεις ''Ελευθερουδάκη.''
9. Και μία όντως οδυνηρή και πλανεμένη σοφιστεία από το βιβλίο ενός άλλου Πανοικουμενιστή θεολόγου της Πατριαρχκής αυλής, του κ. Αριστείδη Πανώτη και στο βιβλίο του ''Διορθόδοξη Πορεία προς τη Μεγάλη Σύνοδο (1872-2016), έκδοση της Αδελφότητος Οφφικιαλίων του Οικουμενικού Πατριαρχείου «Παναγία η Παμμακάριστος», Αθήνα 2017. Σημειώνει: ''Tην περίοδο 1923 - 1928 η Εκκλησία στην Κωνσταντινούπολη δέχεται μαζί με την τουρκική εκδικητικότητα και τις κακεντρεχείς επιθέσεις από τους ελληνικούς ζηλωτικούς κύκλους. Διάφοροι αδέσποτοι αγιορείτες και κάποιοι τύποι εκ του κόσμου εκμεταλλεύονται την σύγχηση που επικρατούσε στα εκκλησιαστικά και πολιτειακά πράγματα και διαδίδουν φαντασιώσεις και ψεύδη για να συνασπίσουν ομοιδεάτες μέσα σε παρασυναγωγές νόθης ''ορθόδοξης γνησιότητας.''
10. Στην φωτογραφία της ανάρτησης ο Οικουμενικός Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ΄(1834 - 1912), ο πρόδρομος του μεγάλου αιρετικού λυκοποιμένα Μελετίου Μεταξάκη, που εξέθρεψε και αυτός με τη σειρά του Αθηναγόρες, Δημητρίους κι εσχάτως Βαρθολομαίους, ως γνήσια και απόγονα παιδιά του!
11. Στην τελευταία φωτογραφία ο αρθρογράφος του κειμένου, πρώην Μητροπολίτης Νουμίας και μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξανδρείας Νικόλαος ο Ε' (1876 - 1939).
