Δευτέρα 25 Μαρτίου 2019
Ἐπιστολὴ Δ΄ περὶ Ἡμερολογίου
Ἀγαπητέ μου κ. Μάννη.
Στὴν προηγούμενη ἐπιστολὴ εἴχαμε τὴν ἐπιβεβαίωσι τοῦ ἁγίου Ἀμβροσίου ὅτι ὁ δεκαεννεατὴς Κύκλος, ἦταν πράγματι ὁ τρόπος ποὺ θέσπισε ἡ Α΄ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος γιὰ τὸν προσδιορισμὸ τῆς ἡμέρας ποὺ πρέπει νὰ ἑορτάζουμε τὸ Πάσχα.
Ὁ διπλανὸς πίνακας εἶναι οἱ δύο στῆλες τοῦ δεκαεννεαετοῦς Κύκλου ἑνὸς εὐρύτερου πίνακα ποὺ βρίσκεται στὴν PG τόμος 95 σελίδες 239-240 στὰ ἔργα Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ.
Στὸν πίνακα λοιπὸν αὐτὸν ὁ Πατέρας τῆς Ὀρθοδόξου Δογματικῆς, χρησιμοποιεῖ τὶς δυὸ πρῶτες στῆλες οἱ ὁποῖες περιέχουν τὶς 19 ἐπαναλαμβανόμενες ἡμερομηνίες τοῦ Νομικοῦ Πάσχα, καὶ μένει μόνο νὰ προσδιοριστεῖ ἡ ἑπόμενη τοῦ Νομικοῦ Πάσχα Κυριακὴ, στὴν ὁποία οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ ἑορτάζουμε τὴν σωτηρία τοῦ Κόσμου.
Ἐκεῖνο ποὺ μᾶς ἔκανε ἐντύπωσι εἶναι ὅτι ὁ Πίνακας αὐτὸς βρισκόταν καὶ στὰ ἔργα τοῦ Μοναχοῦ Ἰσαάκ τοῦ Ἀργυροῦ στὴν PG 19 σελίδα 1297 μὲ τὴν ἐπιγραφή:
«Κανόνιον τῆς τοῦ σεβασμίου καὶ μεγάλου Πάσχα εὑρέσεως συντεθὲν παρὰ τοῦ ὁσίου καὶ θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ».
Καὶ ποῦ εἶναι τὸ παράξενο καὶ γιατὶ μᾶς ἔκανε ἐντύπωσι.
Ἀκοῦστε:
Ὁ Ἀργυρὸς ἦταν μαθητὴς τοῦ Γρηγορᾶ καὶ εἰς μὲν τὴν Ἀστρονομία ἦταν ἐφάμιλλός του, ἀπὸ τοὺς σπουδαιότερους ἀστρονόμους τῆς ἐποχῆς τους, εἰς δὲ τὰ Μαθηματικὰ καὶ ἰδιαιτέρως στὴν Γεωμετρία ἦταν μοῦ φαίνεται ἀνώτερος τοῦ Γρηγορᾶ.
Κάλεσε δὲ κάποτε ὁ βασιλεὺς τὸν Γρηγορᾶ στὰ ἀνάκτορα καὶ τοῦ ζήτησε νὰ συζητήσουν γιὰ θέματα ἀστρονομίας. Καὶ διηγεῖται τώρα ὁ ἴδιος ὁ Γρηγορᾶς:
«Καὶ τί δὲον εἶναι πρῶτον ἐφάμην τὴν ἐαρινὴν ἰσημερίαν ἐς τἀκριβὲς ἐρευνῆσαι. Τοῦτο γὰρ αἴτιον ἁπάσης τῆς ἑξῆς ὑποθέσεως, ὡς προϊόντες ἐροῦμεν· εἶτα τὴν ἐφεξῆς μετ’ ἰσημερίαν πανσέληνον». Ἱεράρχισε λοιπὸν τὴν σπουδαιότητα τῶν θεμάτων καὶ βρῆκε ὅτι ἡ Ἰσημερία καὶ ἡ μετὰ τὴν ἰσημερία πανσέληνος εἶναι τὰ σπουδαιότερα θέματα. Καὶ στὴ συνέχεια ἀφοῦ συνεπέρανε (δικό του τὸ συμπέρασμα) ὅτι οἱ Χριστιανοὶ κάνουν τὸ Πάσχα τους μὲ λανθασμένο τρόπο, καὶ ὅτι τὰ σφάλματα στὸν προσδιορισμὸ τῆς ἰσημερίας καὶ τῆς Πανσελήνου δημιουργοῦν σχίσματα, ἐπικαλέστηκε καὶ τοὺς Πατέρες λέγοντας ὅτι, «οἱ τῆς εὐσεβείας πρόβολοι καὶ θεῖοι συνιδόντες διδάσκαλοι θεσπίσμασι κανονικοῖς ὡσπερεὶ χαρακώμασι περιφράττουσι, μηδένα πιστὸν πρό γε τῆς ἡρινῆς ἰσημερίας τελεῖν τὴν τῆς ἀναστάσεως νομοθετήσαντες πανήγυριν». Ἀλλ’ ὅμως ὁ βασιλεύς «ἵνα μὴ τοῦτο σύγχυσις μᾶλλον τοῖς ἀμαθέσι φανῇ καὶ μερισμὸν ἐπαγάγῃ τῇ Ἐκκλησίᾳ, σεσιγημένον ἀφῆκε τὸ πρᾶγμα καὶ ὅλως ἀνεπιχείρητον». (PG 148 σελ.549-557). Παράπονο ἐκφράζει ὁ Γρηγορᾶς γιατὶ ὁ συνετὸς βασιλεὺς δὲν τόλμησε νὰ ἐφαρμόσῃ τὶς προτάσεις του φοβούμενος τὸν μερισμὸν τῆς Ἐκκλησίας.
Βλέπετε κ. Μάννη ἀπὸ ποὺ ἔχουν ἀντιγράψει καὶ οἱ σημερινοὶ αἱρετικοὶ τὶς μεθόδους τους; Μὲ τὶ ἔντεχνο τρόπο σκεπάζουν τὶς πλάνες τους;
Εἶχε ἀκούσει ὁ Γρηγορᾶς πὼς οἱ Πατέρες μὲ θεσπίσματα εἶχαν περιχαρακώσει τὴν ἑνότητα τῆς λατρείας καὶ δὲν ἐπέτρεπαν σὲ κανένα νὰ ἑορτάσῃ τὸ Πάσχα πρὶν ἀπὸ τὴν ἰσημερία. Σωστό. Τίποτε ἄλλο δὲν εἶχε ἀκούσει; Δὲν εἶχε ἀκούσει πὼς οἱ Ἅγιοι Πατέρες θεσμοθέτησαν τὸν δεκαεννεαετῆ Κύκλο, δηλαδὴ τὸ πρῶτο ἔτος τοῦ δεκαεννεαετοῦς Κύκλου τὸ Νομικὸ Πάσχα ἑορτάζεται στὶς 2 Ἀπριλίου, τὸ δεύτερο ἔτος τοῦ τοῦ δεκαεννεαετοῦς Κύκλου τὸ Πάσχα ἑορτάζεται στὶ 22 Μαρτίου κ.λ.π; Δυσκολευόμαστε νὰ πιστέψουμε πὼς δὲν τὸ ἤξερε αὐτὸ ὁ σοφὸς ἀστρονόμος· ἀφοῦ μάλιστα τὸ ἤξερε ὁ μαθητής του ὁ Ἀργυρός, ὁ ὁποῖος μάλιστα γράφει μὲ σημασία τὰ ἑξῆς: «Συνέστηκε τοίνυν τὸ εἰρημένον κανόνιον τόνδε τὸν τρόπον· ἐν μὲν τῷ πρώτῳ σελιδίῳ τῆς σελήνης οἱ ιθ΄ κεῖνται κύκλοι, καὶ ἐφεξῆς αὖθις καθ’ ἕκαστον σελίδιον τὸ τῶν Ἰουδαίων Πάσχα , τὴν καθ’ ἕκαστον κύκλον τῆς σελήνης πανσεληνιακὴν ἡμέραν ἐμφαῖνον· κατὰ ταύτην γὰρ οἱ Ἰουδαῖοι τὸ ἑαυτῶν τελοῦσι Πάσχα, τοῦ παρ’ αὐτοῖς Μωσαϊκοῦ νόμου τοῦθ΄ οὕτω τελεῖν προστάττοντος».
Νὰ τὸ ἀκούσῃ ὅλος ὁ κόσμος κ. Μάννη. Οὔτε ἀστρονομικὲς παρατηρήσεις, οὔτε πότε θὰ εἶναι ὤριμη ἡ κριθή. Ἀλλὰ ἀπὸ αὐτὸν τὸν πίνακα θὰ βρίσκουμε τὴν ἡμερομηνία τοῦ Νομικοῦ Πάσχα, καὶ τὴν ἑπόμενη Κυριακὴ θὰ πανηγυρίζουμε τὴ νίκη τοῦ Κυρίου μας καὶ τὴν συντριβὴ τοῦ θανάτου καὶ τοῦ ᾍδου. Αὐτὸν τὸν πίνακα μᾶς παρέδωσε ἡ γλυκυτάτη φωνὴ τῆς Ἐκκλησίας, Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, καὶ ὁ Ἀργυρὸς μᾶς διαβεβαιώνει πὼς αὐτὸς ὁ Πίνακας συμφωνεῖ καὶ μὲ τὴν Μωσαϊκὴ παράδοσι.
Πολλὰ εἶπε στὸν Βασιλέα ὁ Γρηγορᾶς. Ἀλλὰ τὸ σπουδαῖο τὸ ἀπέκρυψε. Ἀπέκρυψε ὅτι ἡ πρώτη οἰκουμενικὴ Σύνοδος υἱοθέτησε τὸν 19ετῆ κύκλο, γιατὶ ἡ μέριμνα τῆς Ἐκκλησίας μας δὲν εἶναι ἡ ἀστρονομικὴ ἀκρίβεια - ποὺ τελικὰ εἶναι καὶ ἀπρόσιτη στὸν ἄνθρωπο - ἀλλὰ ἑνότητά της καὶ ἡ ἀκρίβεια στὴν πίστι, τὴν λατρεία καὶ τὴν ἐν Χριστῷ ζωή.
Ἔγραψε κ. Μάννη καὶ ὁ αἱρετικὸς Ἀργυρὸς ἕνα γράμμα στὸν Ἀνδρόνικο. Στὸν Βασιλέα ἔγραψε τὸ γράμμα, ὄχι ἀστεῖα. Γι’ αὐτὸ ἦταν πολὺ προσεκτικός. Μὲ λεπτομέρειες ἐξήγησε τὸ πῶς βρίσκουμε τὸ Πάσχα ἀπὸ τὸ Κανόνιο τῶν Πατέρων μας, καὶ μετὰ ἔγραψε καὶ ἐκεῖνος τὸ παράπονό του, μᾶλλον ἐξέφρασε τὸν πόνο του, ὅτι δὲν ἐφαρμόστηκε ἡ πρότασι τοῦ Δασκάλου του. Κράτησε ὅμως τὶς ἀποστάσεις ποὺ ἔπρεπε γράφοντας στὸν Βασιλέα ὅτι, «Ἀλλὰ καὶ ἡμεῖς ἐνταυθοῖ, οὐκ ἀξιοῦντες τὴν τοῦ Πάσχα ἑορτὴν ἀμοιφθῆναι, τοῦτονὶ τὸν λόγον ἐνεστησάμεθα· ἀλλ’ οὐδὲ διαβαλεῖν τοὺς κανόνα τοῦτον συστησαμένους, ὡς ἀμαθῶς καὶ σφαλερῶς αὐτὸν ἐκθεμένους τὴν ἀρχήν».
Δηλαδή, δὲν ἔγραψε ὁ Ἀργυρὸς περὶ ἀστρονομικῆς ἀκριβείας προκειμένου νὰ ἀξιώσῃ ἀλλαγὴν τοῦ Πασχαλίου, οὔτε πῆρε τὸν λόγο γιὰ νὰ κατηγορήσῃ τοὺς Πατέρες τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου ὅτι ἐξέθεντο τὸν Κανόνιον ἀμαθῶς καὶ σφαλερῶς.
Τώρα κ. Μάννη παρατηροῦμε στὶς δυὸ στῆλες ποὺ χωρίσαμε ἀπὸ τὸν Πασχάλιο Κανόνα τοῦ Δαμασκηνοῦ, ὅτι οἱ ἡμερομηνίες τοῦ Νομικοῦ Πάσχα ποὺ ἔχουν καταχωρηθεῖ στὴν δεύτερη στήλη εἶναι Ἰουλιανὲς ἡμερομηνίες.
Μπορεῖ ἆραγε νὰ χρησιμοποιηθεῖ ἄλλο Ἡμερολόγιο;
Πρὶν ἀπαντήσουμε μὲ ἕνα Ναί, ἢ ἕνα Ὄχι κατὰ τὴν ἐντολὴ τοῦ Εὐαγγελίου πρέπει νὰ ἐξετάσουμε τοὺς περιορισμοὺς ποὺ ἐπιβάλλουν οἱ ἱεροὶ Κανόνες γιὰ τὴν κοινὴ θεία Λατρεία. Διότι στὴν κοινὴ λατρεία, ἂν καὶ ὄχι μόνο σ’ αὐτήν, ἐκδηλώνεται ἡ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας.
Ὅποιος ἀγαπᾶ πραγματικὰ τὴν ἑνότητα καὶ τὴν εὐπρέπεια τῆς Ἐκκλησίας, δὲν πρέπει νὰ ψάχνῃ γιὰ δικαιολογίες προκειμένου νὰ διασπᾶ τὴν κοινὴ λατρεία. Καὶ ἐμεῖς γνωρίζουμε ὅτι, πρὸ τῆς πρώτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου δὲν ἑόρταζαν ὅλες οἱ ἐπαρχίες τὸ Πάσχα στὴν ἴδια ἡμερομηνία. Καὶ ἡ Ἐκκλησία μας προκειμένου νὰ διαφυλάξῃ τὴν ἑνότητα της μὲ ἄκρα συγκατάβασι τοὺς δεχόταν ὅλους. Ἀλλὰ αὐτὴ ἡ οἰκονομία τῆς Ἐκκλησίας κράτησε μὲχρι τὴν συγκρότησι τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Σὲ λιγότερα ἀπὸ εἴκοσι χρόνια ἡ Ἐκκλησία μετὰ τὴν ἀπόφασι τῆς Συνόδου μὲ κατηγορηματικὴ ἀπόφασι ἀποβάλλει ἀπὸ τὸ σῶμά της τοὺς παραβάτες τοῦ Κανόνος τῆς Νικαίας.
Μπορεῖ πλέον κανεὶς νὰ ἰσχυρισθῇ ὅτι, Ἐμεῖς θὰ ἑορτάζουμε τὸ Πάσχα ὅποτε θέλουμε γιατὶ ἔτσι ἔκαναν ὁ Εἰρηναῖος καὶ ὁ Πολύκαρπος; Ἢ γιατὶ ἔτσι ἔκαναν οἱ Πρωτοπασχῖτες; Ἢ γιατὶ αὐτὰ ἔκαναν ἐδῶ καὶ ἐκεῖ καὶ ἐκεῖ κ.λ.π. Ἀσφαλῶς Ὄχι. Καὶ ἂν κάποιοι παραβαίνουν καὶ τώρα τὸν Κανόνα τῆς Νικαίας; Αὐτοὶ θὰ κριθοῦν ἀπὸ τὸ Θεό. Ἐμᾶς δὲν μᾶς ἐνδιαφέρει, οὔτε μᾶς ἐνδιαφέρει ἂν εἶναι λίγοι ἢ ἂν εἶναι πολλοί. Τὸ δικό μας χρέος εἶναι νὰ φυλάττουμε τοὺς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας μας.
Τώρα κ. Μάννη διάβασε προσεκτικὰ τὸ παρακάτω κείμενο, καὶ συχώρεσέ με ποὺ σοῦ λέω «προσεκτικὰ» δὲν τὸ λέγω γιὰ σένα· γιὰ τοὺς πολύτιμους θησαυροὺς ποὺ ἔχει τὸ κείμενο τὸ λέω, γιατὶ σ’ αὐτὲς τὶς λίγες γραμμές βρίσκεται ἡ μέριμνα τῆς Ἐκκλησίας γιὰ τὴ σωτηρία τῆς ψυχῆς μας. Τὸ κείμενο εἶναι τοῦ Ἀναστασίου τοῦ Σιναΐτου τοῦ γενομένου καὶ Πατριάρχου τῆς Θεουπόλεως Ἀντιοχείας. Ἄκου λοιπόν:
«Ἔδει μὲν ἡμᾶς ἐξακολουθοῦντας ταῖς Ἀποστολικαῖς παραδόσεσι καὶ διατάξεσι, καὶ ταῖς τῶν ἁγίων Πατέρων ἡμῶν ἐγγράφοις νομοθεσίαις, μὴ δεῖσθαι ζητήσεις καὶ εὑρεσιλογίας ἐφευρίσκειν κενὰς καὶ ματαίας, πρὸς ἀθέτησιν τῶν ὑπ’ ἐκείνων ὁρισθέντων, ἀλλὰ προσέχειν ἀκριβῶς τοῖς ὑπ’ αὐτῶν ὁρισθεῖσιν ἔν τε τοῖς αὐτῶν θείοις κανόσιν, ἔν τε τοῖς εὑρισκομένοις ἁγίοις τούτων συγγράμμασι, καὶ ταῖς ἐκ τῶν παραδόσεων τούτων ἁγίαις φωναῖς, καὶ ὡς Θεοῦ φωνὰς ἡγεῖσθαι καὶ σέβειν αὐτάς».
Μὴ ψάχνουμε λέει γιὰ δικαιολογίες προκειμένου νὰ ἀθετήσουμε ἐκεῖνα ποὺ ὥρισαν οἱ Πατέρες μας.
Δὲν ὥρισαν οἱ Πατέρες μας ἡμερομηνίες γιὰ τὰ Χριστούγεννα, γιὰ τὰ Θεοφάνεια καὶ γιὰ ὅλο τὸν κύκλο τῶν Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικῶν ἑορτῶν; Γιατὶ τὸ ἔκαναν; Γιὰ νὰ συνεορτάζουν ὅλοι οἱ Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ στὸν ἴδιο χρόνο τὶς ἑορτές τους. Βρίσκει κανεὶς ἄλλη αἰτία; Ὄχι. Μόνο γιὰ τὸν συνεορτασμὸ ἔγινε ἡ καθιέρωσις τῶν ἑορτῶν. Ποιὸς Ὀρθόδοξος μπορεῖ νὰ ἀναλάβῃ τὴν εὐθύνη νὰ πῇ· Γιορτάζετε ὅποτε θέλετε τὶς ἑορτές σας.
Μά, τί γινότανε πρὶν ἀπὸ τὸν Χρυσόστομο γιὰ τὰ Χριστούγεννα; Δὲν ἐνδιαφέρει τοὺς ὀρθοδόξους Χριστιανούς. Γιὰ τὶς περιόδους ποὺ δὲν ὑπῆρχαν «ἔγγραφα παραγγέλματα» ὅπως λέγει ὁ Νικηφόρος Κάλλιστος ἔχουμε τὴν οἰκονομία τῆς Ἐκκλησίας. Ἀπὸ τὴ στιγμὴ ὅμως ποὺ καθιέρωσε ἡ Ἐκκλησία τὸ χρόνο τῶν Ἑορτῶν, καὶ τὸν καθιέρωσε γιὰ τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας, δὲν ἔχει κανεὶς, κἂν Δεσπότης, κἂν Πατριάρχης κἂν Ἄγγελος ἐξ οὐρανοῦ τὸ δικαίωμα νὰ παρασαλεύσῃ τὰ ὅρια ποὺ ἔθεσαν οἱ Πατέρες μας. Τί λέει ὁ Πατράρχης Ἀναστάσιος παραπάνω; Πρέπει, λέει, νὰ προσέχουμε ἀκριβῶς, ἔτσι λέει «ἀκριβῶς»· τί νὰ προσέχουμε ἀκριβῶς ἅγιε Δέσποτα; Νὰ προσέχετε αὐτὰ ποὺ ὥρισαν οἱ θεῖοι Πατέρες στοὺς ἱεροὺς Κανόνες καὶ στὰ ἅγια (ναὶ ἅγια) ἐν τοῖς ἁγίοις τούτων συγγράμμασι.
Αὐτὰ ὠφείλουμε νὰ φυλάττουμε γιὰ νὰ σώσουμε τὴ ψυχή μας.
Καὶ οἱ ἀδελφοί μας Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ αὐτὰ νὰ φυλάττουν κι’ ἂς χρησιμοποιοῦν ὅποιο ἡμερολόγιο θέλουν. Ἂν ὑποθέσουμε πὼς ἀσπαζόταν τὴν Ὀρθόδοξη πίστι ἄνθρωποι ἀπὸ μέρη τῆς γῆς ποὺ χρησιμοποιοῦν διαφορετικὸ Ἡμερολόγιο τὸ μόνο ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ διδαχθοῦν εἶναι νὰ φροντίζουν νὰ ἑορτάζουν τὶς ἑορτὲς στὸν ἴδιο χρόνο μαζὶ μὲ ὅλους τοὺς Ὀρθοδόξους Χριστιανούς. Τὸν συνεορτασμὸ τῶν ἀκινήτων καὶ κινητῶν ἑορτῶν ζητάει μόνο ἡ Ἐκκλησία· καὶ ἂν τὸ ἐξετάσουμε προσεκτικότερα θὰ βροῦμε πὼς αὺτὸν τὸν συνεορτασμὸ τὸν ἔχει πόθο, εὐχὴ καὶ ἀνάγκη κάθε ψυχὴ Ὀρθοδόξου Χριστιανοῦ. καὶ πιστεύουμε πὼς ἂν κάποιοι Ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ χρησιμοποιοῦν τὸ ἴδιο πάντοτε ἡμερολόγιο γιὰ τὸν προσδιορισμὸ τοῦ χρόνου τῶν ἑορτῶν δὲν τὸ κανουν γιατὶ λατρεύουν τὸ Ἡμερολόγιο ἀλλὰ γιατὶ αὐτὸ ἔχουν παραλάβει, αὐτὸ ἔχουν συνηθίσει καὶ μὲ αὐτὸ τὸ ἡμερολόγιο βρίσκουν εὔκολα τὸν χρόνο τῆς κοινῆς λατρείας.
Αὐτὰ ποὺ σοῦ γράφω κ. Μάννη, τὰ βρῆκα σὲ βιβλία ποὺ μοῦ ὑπέδειξε στὴ νεότητά μου ὁ Πνευματικός μου νὰ διαβάσω.
Ἡ εὐχή του μαζί μας.
Ἀ.
Ο Άγιος Νικόδημος και η Πνευματική προετοιμασία του 1821
Ο εορτασμός των Εθνικών Επετείων αποκτά μεγαλύτερη σημασία και μεταδίδει πιο ουσιαστικά μηνύματα όταν αναζητούμε όχι μόνο τους πρωταγωνιστές των πεδίων των μαχών, αλλά κυρίως όταν ανιχνεύουμε τους πνευματικούς προδρόμους, αυτούς πού άνοιξαν το δρόμο. Τιμώντας, λοιπόν, την 25η Μαρτίου, διπλή πανήγυρη, χριστιανική και εθνική, και αναλογιζόμενοι πόσοι ήρωες αγωνίσθηκαν και θυσιάσθηκαν κατά την Ελληνική Επανάσταση, καλό είναι να τιμούμε και τους πνευματικούς πρωτοπόρους, τους καθοδηγητές, τους εμπνευστές. Ένας από αυτούς είναι ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, ο οποίος εκοιμήθη πριν από 200 ακριβώς χρόνια, στις 14 Ιουλίου 1809. Εφέτος, λοιπόν, που η Εκκλησία μας τιμά ιδιαιτέρως τα 200 χρόνια από την οσιακή κοίμηση του Αγίου, ας γράψουμε δυο λόγια για τη συνεισφορά του στην προετοιμασία του Αγώνος.
Όχι. Ο Άγιος Νικόδημος δεν οργάνωσε κλέφτες και αρματολούς, ούτε μετείχε στην εξέγερση του παπα -Ευθύμη Βλαχάβα, την τελευταία μεγάλη εθνική ένοπλη κίνηση πριν από το 1821. Δεν έπιασε ποτέ όπλο στα χέρια του. Ούτε έγραψε επαναστατικά ή πολιτικά κείμενα όπως ο Ρήγας Φεραίος. Βοήθησε με τον τρόπο του, τον Φιλοκαλικό, τον πνευματικό, τον Ησυχαστικό, τον συγγραφικό. Ο Μοναχός από τη Νάξο με την εντυπωσιακή θεολογική και φιλολογική κατάρτιση, ο άνθρωπος που συνέδεσε το όνομά του με το Άγιον Όρος, ο σπουδαίος αυτός νεοπατερικός συγγραφεύς του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνος έδωσε χωρίς τυμπανοκρουσίες το δικό του αγώνα. Με το κομποσχοίνι, με τη νοερά προσευχή, με την πέννα, με τα βιβλία, με το γνήσιο πατριωτισμό του, τον οποίο διακρίνουμε στα γραπτά του όσο κι αν προσπαθεί να τον παρουσιάσει με ήπιο τρόπο.
Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης βοήθησε την προετοιμασία του Αγώνος στηρίζοντας τη Χριστιανική Πίστη και το ελληνορθόδοξο φρόνημα του υποδούλου λαού μας. Διδάσκοντας την ορθή Θεολογία, καταγράφοντας τους Κανόνες της Εκκλησίας μας (Πηδάλιον), συμβουλεύοντας κληρικούς και λαϊκούς (Συμβουλευτικόν Εγχειρίδιον), καλλιεργώντας τον πνευματικό αγώνα κατά των παθών ( Αόρατος Πόλεμος), ανθολογώντας τα σπουδαιότερα νηπτικά-ησυχαστικά κείμενα (Φιλοκαλία των ιερών Νηπτικών), υπομνηματίζοντας τον Απόστολο Παύλο και υμνώντας την Παναγία μας θύμιζε στους σκλαβωμένους Ρωμηούς ότι μόνο διά της εμμονής στην Ορθοδοξία θα σωθούν και ατομικά και εθνικά. Με τη διδασκαλία και με τα συγγράμματά του στερέωσε την Ορθή Πίστη, την Ορθοδοξία και απέτρεψε τους εξισλαμισμούς συνεχίζοντας έτσι το έργο του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού. Άλλωστε ο Άγιος Νικόδημος έμαθε τα πρώτα γράμματα στη Νάξο από τον Χρύσανθο τον Αιτωλό, κατά σάρκα αδελφό του μαρτυρικου Πατροκοσμά.
Η εμμονή στην Ορθοδοξία βοηθούσε τον Χριστιανό να μη χάσει την μοναδική οδό για τη σωτηρία της ψυχής του, αλλά επιπροσθέτως βοηθούσε τον Ελληνισμό να μη χάνει τα παιδιά του. Επί Τουρκοκρατίας όποιος χανόταν για την Ορθοδοξία χανόταν και για τον Ελληνισμό. Όποιος εξισλαμιζόταν είτε βιαίως είτε εκουσίως έλεγαν ότι «τούρκεψε». Έχασε, δηλαδή, και την θρησκευτική και την εθνική του ταυτότητα. Οι εξισλαμισμένοι μετετρέποντο σε φανατικούς γενιτσάρους και αρνητές των πατρώων παραδόσεων και εχρησιμοποιούντο ως οι σκληρότεροι διώκτες των Ορθοδόξων. Πολλά δεινά υπέστη το Γένος μας από το μένος των νεοφωτίστων που εξισλαμίζοντο και ήθελαν να αποδείξουν την αφοσίωσή τους στη νέα θρησκεία και στην Οθωμανική εξουσία. Ακόμη και στα νεώτερα χρόνια καταγράφονται εγκλήματα κατά Ελλήνων στη Μικρά Ασία από Τουρκοκρητικούς, δηλαδή εξισλαμισμένους πρώην Ορθοδόξους Ρωμηούς της Κρήτης. Πολλοί Τουρκοκύπριοι από αυτούς που οργάνωσαν παραστρατιωτικές ομάδες κατά των Ελληνοκυπρίων το 1964-1974 προέρχονται από εξισλαμισμό Ορθοδόξων. Το ίδιο βλέπουμε και στα Βαλκάνια. Οι σημερινοί Βοσνιομουσουλμάνοι προέρχονται από εξισλαμισμένους Σέρβους Ορθοδόξους, με τους οποίους συγκρούσθηκαν πολλάκις και ενόπλως. Αντιθέτως όσοι παρέμεναν στην Ορθοδοξία διατηρούσαν την εθνική τους ταυτότητα ακόμη και αν είχαν αναγκασθεί να μιλούν τουρκικά. Κλασσικό παράδειγμα οι τουρκόφωνοι Έλληνες της Καππαδοκίας, τους οποίους διακόνησε ο Άγιος Αρσένιος από τα Φάρασα. Άρα το έργο του Αγίου Νικοδήμου, όπως και του Αγίου Κοσμά, του Αγίου Μακαρίου Κορίνθου και άλλων κληρικών του 18ου αιώνος αφ' ενός μεν βοήθησε την Εκκλησία να μη χάσει και άλλα παιδιά της, αφ' ετέρου δε βοήθησε την Πονεμένη Ρωμηοσύνη να περιορίσει τις εθνικές απώλειες, να μα βλέπει τα παιδιά της να εξισλαμίζονται.
Η κορυφαία εθνική προσφορά του Αγίου Νικοδήμου πιστεύω ότι είναι η συγγραφή του Νέου Μαρτυρολογίου. Πρόκειται για ένα βιβλίο, το οποίο περιλαμβάνει το συναξάρι (βίο και μαρτύριο) 87 αγωνιστικών μορφών που προτίμησαν να θυσιασθούν παρά να αλλαξοπιστήσουν. Αυτοί είναι οι Νεομάρτυρες, οι πρώτοι αντιστασιακοί της δουλείας. Παράλληλα με το Κρυφό Σχολειό και τους κλεφταρματολούς, οι ταπεινοί αυτοί αγωνιστές της Πίστεως και του Γένους με την προσευχή τους και την Ομολογία τους «είμαι Χριστιανός, δεν τουρκεύω» άνοιξαν το δρόμο για τη λευτεριά, στερέωσαν την ελληνορθόδοξη συνείδηση, έδωσαν μαρτυρία Χριστού και Ελλάδος, τόνωσαν το φρόνημα των αδελφών τους, μείωσαν και περιόρισαν τους εξισλαμισμούς. Με το βιβλίο του αυτό, το οποίο φέρει ημερομηνία 1794, αλλά ετυπώθη στη Βενετία το 1799, ο Άγιος Νικόδημος τολμά κάτω από τη μύτη του κατακτητή να δώσει μήνυμα αντιστάσεως, να καλλιεργήσει ελπίδα Αναστάσεως ψυχικής και εθνικής, να προτείνει και σε άλλους να μιμηθούν τους Νεομάρτυρες. Στο προοίμιό του γράφει τα εξής λόγια που θα μπορούσαν να του στοιχίσουν βάσανα και φυλακίσεις δεδομένου ότι το σύγγραμμα εκυκλοφορήθη ευρέως στο χώρο του τουρκοκρατουμένου Ελληνισμού: «Κατ' αλήθειαν τούτο είναι θαύμα παρόμοιον ωσάν να βλέπει τινάς μέσα εις την καρδίαν του χειμώνος εαρινά άνθη και τριαντάφυλλα..... Εν τω καιρώ της αιχμαλωσίας να βλέπει ελευθερίαν»!
Όταν ο Άγιος εκοιμήθη σε ηλικία 60 ετών στο κελλί των Σκουρταίων - έξω από τις Καρυές του Αγίου Όρους- το μήνυμά του είχε διαδοθεί πανελληνίως: Αξίζει να ζείς και να πεθαίνεις ως Ορθόδοξος Έλλην! Μετά από μόλις 12 χρόνια η σημαία του Σταυρού κυμάτιζε υπερήφανα στους προμαχώνες των επαναστατημένων και ο αέρας έφερνε παντού το σύνθημα: Ελευθερία ή Θάνατος! Το αίμα των Νεομαρτύρων και η διδασκαλία του Αγίου Νικοδήμου δεν πήγαν χαμένα. Η σπορά απέδωσε καρπούς.
Κωνσταντίνος Χολέβας ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ