Ἕνας ναὸς ζωντανῆς θρησκείας παραμένει μὲ τὴν ἀρχικὴ ἰδιότητά του ὄχι γιὰ κάποιον ἄλλον λόγο, ἀλλὰ ἁπλὰ καὶ μόνο ἐπειδὴ ὑπάρχουν ἐν ζωῇ λάτρεις τῆς θρησκείας αὐτῆς. Ἕνας ναὸς νεκρῆς θρησκείας εἶναι ἕνα μνημεῖο. Δηλαδή, ἕνα μνῆμα, ἕνα κουφάρι χωρὶς συγκεκριμένο νόημα, ἄρα μὲ διαχειρίσιμο καὶ τεχνητὸ νόημα. Ὁ Παρθενώνας σήμερα συμβολίζει τὴ Δημοκρατία, τὴ Φιλοσοφία, τὴν Ἀρχαία Ἑλλάδα… γενικῶς, ὅ,τι νά ‘ναι κι ὅ,τι λάχει: Αὐτοὺς τοὺς συμβολισμοὺς τοῦ προσέδωσαν οἱ κουλτουριάρηδες Εὐρωπαῖοι. Στὴν κλασσικὴ Ἀρχαιότητα δὲν συμβόλιζε τίποτε ἀπὸ ὅλα αὐτά. Ὅλα αὐτὰ ποὺ λὲν οἱ «μορφωμένοι» τῶν τελευταίων 5 αἰώνων ὅτι συμβολίζει, εἶναι ἕνα ψέμα: Δὲν τὰ συμβόλιζε ποτέ. Ἦταν ὁ ναὸς τῆς θεᾶς Ἀθηνᾶς ποὺ προστάτευε τὴν Ἀθήνα, ἡ ὁποία πίστευε στὴν ὕπαρξη τῆς Ἀθηνᾶς.
Ἡ Ἁγία Σοφία ὡστόσο, εἶναι ἐκκλησία γιὰ τὸν ἁπλὸ λόγο ὅτι ὑφίστανται ἀκόμη Ὀρθόδοξοι καὶ δὴ Ἕλληνες Ὀρθόδοξοι, ποὺ τὴν βλέπουν ὡς ἐκκλησία ἀκόμη κι ἂν εἶναι μουσεῖο. Ἡ ὕπαρξη καὶ ἡ λαχτάρα τῶν Τουρκομουσουλμάνων (ζωντανῆς θρησκείας βεβαίως) ποὺ τὴν θέλουν ὡς σύμβολο τῆς κατάκτησής της εἶναι δευτερεύουσα. Αὐτοὶ εἶναι σὰ νὰ μὴν ὑπάρχουν ὅσο καιρὸ ὑπάρχουμε ἐμεῖς. Δὲν μετρᾶ ἡ γνώμη τους γιὰ ἐμᾶς. Κι ἐμεῖς δὲν μποροῦμε νὰ τὴν δεχτοῦμε ὡς τζαμί, φυσικά. Τὴ θέλουμε ἐκκλησία. Ποτὲ δὲν θὰ καταδεχτοῦμε νὰ ἐπιλέξουμε ἀνάμεσα σὲ δύο ξένες, ἐχθρικές, γνῶμες κι ἐπιλογές. Ἂν κάνουμε κάτι τέτοιο, παύουμε νὰ εἴμαστε ἐμεῖς, καὶ ἐνσωματωνόμαστε στὰ ἀνθρώπινα ἐκεῖνα σύνολα ποὺ ἐκφέρουν τὶς ἐπιλογὲς αὐτές. Θὰ ἔπρεπε νὰ πεθάνουμε, καὶ νὰ μείνουν μόνο Τοῦρκοι, γιὰ νὰ ἔχει ἡ Ἁγία Σοφία ὁριστικὰ καὶ τελεσίδικα τὸ νόημα τοῦ τζαμιοῦ. Καὶ ἀντίστροφα: ἐὰν δεχτοῦμε νὰ ἔχει ἡ Ἁγία Σοφία τὸ νόημα τοῦ τζαμιοῦ (ἔστω καὶ γιὰ λόγους διάφορους ἀπὸ αὐτοὺς τῶν Τούρκων), τότε θὰ πεθάνουμε, πεθάναμε.
