«Έως πότε, πανακήρατε Κόρη;»

Δεν είναι ο αγώνας του 1821 χωρίς προδρόμους. Η συμβολή της Διασποράς, και δη της αρχαιότερης και πλέον λαμπρής παροικίας των Ελλήνων του Εξωτερικού, της Ελληνικής Αδελφότητας της Βενετίας, στη διάδοση των ιδανικών ανάκτησης της ελευθερίας του υπόδουλου Γένους των Ελλήνων έχει ρίζες παλιές.

Ήταν μια 25 Μαρτίου, στα τελευταία χρόνια του 17ου αιώνα πιθανότατα, και στον Άι-Γιώργη μας εκφωνήθηκε ένας συναρπαστικός λόγος. Όποτε σήμερα στεκόμαστε εντός του Ναού του Αγίου Γεωργίου των Ελλήνων, φανταζόμαστε έναν ιεροκήρυκα με πλατιές και επιδεικτικές χειρονομίες. Τέτοιος θα ήταν και ο Ηλίας Μηνιάτης (1669-1715), ο Κεφαλλονίτης Δάσκαλος του Γένους, που σπούδασε στο Φλαγγίνειο Ελληνομουσείο (Κολλέγιο) Βενετίας, απ’ όπου αποφοίτησε όταν ήταν μόλις είκοσι ετών. Τον φανταζόμαστε να ανεβαίνει πάνω στο βήμα με τους Δικέφαλους Αετούς, που οι πρόγονοί μας κοιτούσαν και τους θύμιζε της παλιές δόξες της Ρωμιοσύνης, να αγναντεύει με νόημα το αριστουργηματικό ψηφιδωτό του Θωμά Μπαθά «Ο Ευαγγελισμός» (1602), και να κρένει με στεντόρεια, περίτεχνη, οραματική φωνή:

«Έως πότε, πανακήρατε Κόρη, το τρισάθλιο γένος των Ελλήνων έχει να ευρίσκεται εις τα δεσμά μιας ανυπόφορης δουλείας; Εως πότε να του πατή τον ευγενικόν λαιμόν ο βάρβαρος Θραξ; (έτσι χαρακτήριζε ο Μηνιάτης τον Τούρκο) Έως πότε έχουσι να βασιλεύωνται από ήμισο φεγγάρι οι χώρες εκείνες εις τας οποίας ανέτειλεν εις ανθρώπινην μορφήν από την ηγιασμένη σου γαστέρα ο μυστικός της Δικαιοσύνης Ήλιος;
Αχ, Παρθένε!».

Είναι πανταχού παρών το θέμα της προσευχής για την Ελλάδα στα κείμενα των Ελλήνων της Διασποράς. Η αποστροφή του Μηνιάτη εδώ δεν γίνεται πια προς τον Κύριο αλλά προς την Παναγία, προς μια γυναίκα, τη «Στρατηγίνα του Γένους μας» κατά τον Καζαντζάκη. Μεγαλώνει έτσι η συναισθηματική βαρύτητα του λόγου, πλουτισμένη με το στοιχείο της τρυφερότητας.

Η κατασκευή του λόγου είναι υποταγμένη σε αυστηρούς κανόνες. Μέσα στο σταθερό τούτο πλαίσιο άνθομανούν τα ρητορικά σχήματα, οι υποφορές, οι ανθυποφορές, εικόνες, παραβολές, οραματισμοί, διάλογοι.

Ο λόγος του Μηνιάτη πυρομένος και φορτωμένος με όλα τα στολίδια και τις κορδέλες του ιταλικού μπαρόκ. Η διαφορά όμως είναι ότι δεν χρησιμοποιεί αυτήν τη λογοτεχνική προσπάθεια για τα ελαφρά και καλοπερασιάρικα ποιήματα της Ιταλικής Λογοτεχνίας του αιώνα, τη θέτει στην υπηρεσία της Εκκλησίας, της Ορθοδοξίας, του Γένους. Δεν τείνει στην πειθώ, αλλά πάει να συγκινήσει να γοητεύσει, να συναρπάσει. Νέο Χρυσόστομο τον αποκαλεί ο Δαπόντες. Ας μην ξεχάσουμε ποτέ αυτήν την σπουδαία προσωπικότητα, που ενέπνευσε στους Έλληνες της Βενετίας και των Ιονίων Νήσων την αγάπη για την Πατρίδα, για τη μάθηση και την προκοπή του Γένους.

Πηγή: ΔΗΜΑΡΑΣ, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Comunità  dei Greci Ortodossi in Venezia

* Ο ιερωμένος π. Ηλίας Μηνιάτης διετέλεσε Επίσκοπος Κερνίτζης και Καλαβρύτων, ενώ χαρακτηρίζεται ως ο σημαντικότερος εκκλησιαστικός ρήτορας της περιόδου της Τουρκοκρατίας.  Το 1704 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γαβριήλ Γ΄ τον αναγόρευσε διδάσκαλο και του ανέθεσε την «επιστασία του διδασκαλικού υπουργήματος».

Σύμφωνα με τον Γιώργο Ν. Παπαθανασόπουλο, ο Κεφαλλήν Επίσκοπος Κερνίκης και Καλαβρύτων Ηλίας Μηνιάτης (1669 – 1714) είναι ζωντανή απόδειξη της θελήσεως των Ελλήνων του 17ου και των αρχών του 18ου αιώνα να απελευθερωθούν από τον τουρκικό βάρβαρο ζυγό και τα βάσανα που υπέστησαν για να διατηρήσουν την ταυτότητά τους.

Το ευχάριστο για την Ιστορία είναι πως διασώθηκαν ομιλίες του, τις περισσότερες από τις οποίες εκφώνησε ως Αρχιμανδρίτης στο Ναό του Αγίου Γεωργίου Βενετίας, στον οποία υπηρέτησε, πιθανόν το 1698. Στον πανηγυρικό λόγο του Ευαγγελισμού, απόσπασμα του οποίου διαβάσατε παραπάνω, ο π. Ηλίας είπε και τα εξής:

Αχ! Παρθένε! Ενθυμήσου πως εις την Ελλάδα πρότερον, παρά εις άλλον τόπον, έλαμψε το ζωηφόρον φως της αληθινής πίστεως. Το ελληνικόν γένος εστάθη το πρώτον οπού άνοιξε τας αγκάλας και εδέχθη το θείον Ευαγγέλιον,… το πρώτον οπού αντεστάθη των τυράννων, οπού με μύρια βάσανα εγύρευαν να εξερριζώσωσιν από τας καρδίας των πιστών το σεβάσμιόν σου όνομα. Τούτο έδωσε εις τον κόσμον Διδασκάλους, οι οποίοι, με το φως της διδασκαλίας των εφώτισαν τας ημαυρωμένας διανοίας των ανθρώπων…Και αν ετούται μας αι φωναί δεν σε παρακινούσι εις σπλάγχνος, ας σε παρακινήσωσι τα πικρά δακρυα, οπού μας πέφτουσιν από τα ομμάτια. Αλλά ανίσως και ετούτα δεν φθάνουσιν, ας σε παρακινήσωσιν αι φωναί και αι παρακλήσεις των αγίων σου…από όλα τα μέρη της τρισαθλίου Ελλάδος. Φωνάζουν ο Ανδρέας από την Κρήτη, ο Σπυρίδων από την Κύπρον, ο Ιγνάτιος από την Αντιόχειαν, ο Διονύσιος από τας Αθήνας, ο Πολύκαρπος από την Σμύρνην, η Αικατερίνα από την Αλεξάνδρειαν, ο Ι. Χρυσόστομος από την βασιλεύουσαν πόλιν…» (Ηλία Μηνιάτη «Διδαχαί και λόγοι», Εκδ. «Φως», 17η Εκδοση, Αθήναι 1960).

Ο Επίσκοπος Ηλίας Μηνιάτης έζησε και έγραψε για την ελευθερία των Ελλήνων πριν από τον Διαφωτισμό, του οποίου οι περισσότεροι εκφραστές έζησαν ή/και έγραψαν μετά από αυτόν, πλην του Τζον Λοκ (1632-1704). Ενδεικτικά αναφέρονται οι Ρουσώ (1712-1778), Βολταίρος (1694-1778), Καντ (1724-1804).

ΠΗΓΗ

ΤΡΙΤΗ Β΄ ΝΗΣΤΕΙΩΝ

«Στέναξον, δάκρυσον, ψυχή μου, ἐπίστρεψον, μετανόησον˙ ἤγγικεν ἡ ἡμέρα˙ ἐπί θύραις ὁ Κριτής˙ πρός ἀπολογίαν ἑτοιμάζου, καί βόησον˙ Ἡμάρτηκά σοι, Οἰκτίρμον, ἐλεῆμον ἀγαθέ, σύ με οἴκτειρον».

(Ψυχή μου, στέναξε, δάκρυσε, γύρνα πίσω στον Θεό, μετάνιωσε. Έφτασε η ημέρα της παρουσίας Του. Ο Κριτής βρίσκεται μπροστά στις θύρες. Ετοίμαζε τον εαυτό σου να απολογηθείς και φώναξε δυνατά: Αμάρτησα ενώπιόν Σου, Οικτίρμων ελεήμων αγαθέ Κύριε, σπλαχνίσου με).

«Κόρον ἁμαρτίας, ψυχή μου μίσησον τόν ὀλέθριον˙ τρύφησον τῷ κόρῳ τῆς νηστείας ἐμμελῶς˙ τάς σωτηριώδεις ἐντολάς βρῶμα ποίησον, ἀπόλαυσιν προξενούσας αἰωνίων ἀγαθῶν διά πίστεως».

 (Μίσησε, ψυχή μου, την πλησμονή της αμαρτίας που σε καταστρέφει. Απόλαυσε όσο μπορείς, με διαρκή φροντίδα, τη νηστεία. Κάνε τροφή σου τις εντολές του Σωτήρα Χριστού, γιατί αυτές προξενούν την απόλαυση των αιώνιων αγαθών μέσω της πίστεως).

Και οι δύο ύμνοι του κατανυκτικότατου αγίου Ιωσήφ του υμνογράφου, από την α΄ ωδή του Τριαδικού κανόνα, μας φέρνουν ενώπιον του γεγονότος της μετανοίας, μας καθοδηγούν δηλαδή στο πώς να βιώσουμε την πρώτη και καίρια εντολή του Κυρίου Ιησού Χριστού: «μετανοεῖτε, ἤγγικεν γάρ ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν». Η μετάνοια, τονίζει ιδίως ο πρώτος του ύμνος, είναι ο μονόδρομος για να φτάσουμε στον Πατέρα, από όπου ξεπέσαμε λόγω της αμαρτίας μας. Όλη η πνευματική ζωή στην πραγματικότητα αυτό προβάλλει: πώς να μετανοήσει ο άνθρωπος. Κι αυτό δεν είναι εύκολη υπόθεση. Διότι αντιδρά ο εγωισμός μας, ο οποίος με το υπερήφανο φρόνημά του θεωρεί ότι καλά πορευόμαστε κι αυτό που κάνουμε είναι και το σωστό. Λοιπόν, ο Κύριος ήλθε να μας διαλύσει τις αυταπάτες. Μας έδειξε ότι βρισκόμαστε σε λάθος δρόμο, γι’ αυτό και η ζωή μας είναι γεμάτη από θλίψη, στενοχώριες, μελαγχολίες, φόβο και όλα τα δεινά του κόσμου. Πρέπει λοιπόν να πάρουμε τον δρόμο της επιστροφής προς τον Θεό Πατέρα, να μετανοήσουμε.

 Ο υμνογράφος, ως στόμα της Εκκλησίας, μας καλεί στην επιστροφή αυτή. Στην πραγματικότητα προβάλλει το παράδειγμα του ασώτου της γνωστής παραβολής, στο πρόσωπο του οποίου βεβαίως είναι ο καθένας μας. Κάθε άνθρωπος που αμαρτάνει, δηλαδή όλοι μας, είναι άσωτος. Και ποια τα στοιχεία που συνιστούν τη μετάνοια του ασώτου με την οποία δικαιώθηκε ευρισκόμενος στην αγκαλιά του Πατέρα του; Η αναγνώριση της αμαρτίας του και η με ζέουσα καρδιά απόφασή του να πάρει τον δρόμο της επιστροφής. Όσο κανείς αναγνωρίζει την αμαρτωλότητά του τόσο και στενάζει και δακρύζει και πενθεί. Κι όσο κάνει κουράγιο και σέρνει τα βήματά του προς επιστροφή τόσο και νιώθει τους κτύπους της οικτίρμονος και φιλεύσπλαχνης καρδιάς του Ελεήμονος Πατέρα που είναι έτοιμος να μας συγχωρήσει και να μας αποκαταστήσει. Ο ποιητής μάς βοηθάει και με τη ρεαλιστική υπενθύμιση: η μετάνοιά μας αυτή ως πένθος και πορεία επιστροφής πρέπει να γίνει άμεσα. Στη μετάνοια δεν χωρούν αναβολές. Γιατί; Διότι η κάθε στιγμή μας μπορεί να είναι και η… τελευταία μας! Ο ερχομός του Κυρίου, είτε με τον θάνατό μας είτε με τη Δευτέρα Παρουσία Του, είναι ανοιχτός σαν ημέρα – η κάθε στιγμή μπορεί να είναι η ημέρα ακριβώς αυτή! «Έφτασε η ημέρα. Στη θύρα ο Κριτής!»

ΠΗΓΗ

ΠΕΡΙ ΜΟΝΑΧΩΝ....

Ντύνεται κάποιος σήμερα το σεμνό σχήμα των μοναχών και χωρίς ακόμα να ξεπλύνει τους μολυσμούς της ψυχής ή να σβήσει από τον νου του τα χαραγμένα σημάδια των παλιών αμαρτημάτων του, ενώ ασελγαίνει ακόμη με τις φανταστικές εικόνες των ανομημάτων, χωρίς ακόμη να καταρτίσει το χαρακτήρα του σύμφωνα με τη μοναχική υπόσχεση, ούτε να γνωρίσει ποιος είναι ο σκοπός της κατά Θεόν φιλοσοφίας, παίρνει αμέσως υψηλό φαρισαϊκό φρόνημα και έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, επειδή έγινε μοναχός. Και περιφέρεται δείχνοντας εργαλεία, των οποίων την τέχνη δεν έχει μάθει. Και υπόσχεται με το φαινόμενο σχήμα του ότι κατέχει επιστήμη, την οποία ούτε με την άκρη των χειλιών δεν γεύθηκε. Και είναι σκόπελος αντί λιμάνι, και αντί ναός, είναι τάφος ασβεστωμένος, και αντί πρόβατο, λύκος καταστρεπτικός για εκείνους που

δελεάζονται απ’ αυτόν.

Όταν οι τέτοιοι δραπετεύσουν από τα μοναστήρια, επειδή δεν υποφέρουν την αυστηρότητα της μοναχικής ζωής, γλεντοκοπάνε στις πόλεις· τότε λοιπόν, από την ανάγκη της πείνας, περιφέρουν

την εξωτερική μορφή της ευσέβειας σαν δόλωμα και όλα τα υπομένουν για την ανάγκη να φάνε, γιατί τίποτε άλλο δεν είναι πιο βιαστικό και πιεστικό από την πείνα, η οποία εφευρίσκει διάφορα τεχνάσματα για εκείνους που πιέζονται απ’ αυτή και μάλιστα όταν συνυπάρχει η αργία. Τότε η σκέψη προχωρεί μελετημένα και με περισσότερη πανουργία.

Γι’ αυτό, το όνομα του Θεού βλασφημείται κι ο περιπόθητος μοναχικός βίος έγινε σιχαμερός και η αρετή εκείνων που πράγματι ζουν ενάρετα θεωρείται απάτη. Και επιβαρύνονται οι πόλεις από τέτοιους μοναχούς, που περιέρχονται σ’ αυτές μάταια, κι ενοχλούνται εκείνοι που μένουν στα σπίτια τους, κι αηδιάζουν και να τους βλέπουν ακόμα να παραμένουν μπροστά στις πόρτες αδιάντροπα και από τους ζητιάνους.

Γι’ αυτό κανείς να μην αποστρέφεται τα λεγόμενα. Ή διορθώστε όσα γίνονται κακώς εξαιτίας της αδιαφορίας των πολλών και ντροπιάζουν το μοναχικό όνομα, ή παρατήστε και το όνομα.

(ΑΓ. ΝΕΙΛΟΥ ΤΟΥ ΑΣΚΗΤΟΥ)

ΣΗΜΕΙΩΣΙΣ ''ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ'': ΑΓΙΕ ΜΟΥ ΝΕΙΛΕ! ΑΝ ΕΒΛΕΠΕΣ ΤΟΥΣ ''ΜΟΝΑΧΟΥΣ'' ΝΑ ΔΙΝΟΥΝ ΡΕΣΙΤΑΛ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΤΙ ΘΑ ΕΛΕΓΕΣ ΑΡΑΓΕ;

Απο το «Μολών Λαβέ» στο «Εν τούτω Νίκα»

 

 Έτσι ελευθερωθήκαμε… «Για τον Χριστό και τον Λεωνίδα»: Το 1821 αποδεικνύει τη διαχρονικη συνέχεια του Ελληνισμού

Με την Ελληνική Επανάσταση του 1821 ένα αρχαίο έθνος δημιούργησε κράτος. Το Έθνος προϋπήρχε επί αιώνες και διατηρήθηκε παρά την υποδούλωση. Η Εθνεγερσία υπήρξε η απόδειξη της διαχρονικής συνέχειας του Ελληνισμού.

Η Αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο (Ρωμανία) εμπνέουν και καθοδηγούν τους αγωνιστές, μορφωμένους ή ολιγογράμματους, λαϊκούς και κληρικούς.

«Για τον Χριστό και τον Λεωνίδα» αγωνιζόμαστε, γράφει η προκήρυξη του Σαλώνων Ησαΐα και του Αθανασίου Διάκου, η οποία δημοσιεύθηκε σε εφημερίδα της Τεργέστης. Τους Τριακόσιους του Λεωνίδα καλεί και ο Διονύσιος Σολωμός να σηκωθούν και να δουν τα παιδιά τους πώς αγωνίζονται.

Στον Μαραθώνα και στις Θερμοπύλες αναφέρεται η Προκήρυξη του Αλεξάνδρου Υψηλάντη της 24.2.1821. Εκ του Σπαρτιατικού Στρατοπέδου υπογράφει τα κείμενά του ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης υποδηλώνοντας ότι οι Μανιάτες είναι απόγονοι των Αρχαίων Σπαρτιατών.

«Γι’ αυτά πολεμήσαμε» λέει στους στρατιώτες του ο Ιωάννης Μακρυγιάννης, όταν εκείνοι ήθελαν να πουλήσουν αρχαία αγάλματα σε ξένους. Η Σφραγίδα της Α΄ Εθνοσυνελεύσεως της Επιδαύρου απεικονίζει την Αθηνά. Η Αρχαία Ελλάδα εμπνέει τον Αγώνα.

Αλλά και ο Ορθόδοξος Χριστιανικός πολιτισμός των Βυζαντινών έχει αφήσει ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στο αγωνιστικό φρόνημα των επαναστατών. Τον Άγιο Κωνσταντίνο και την Αγία Ελένη μαζί με τη φράση «Εν τούτω Νίκα» βάζει στη σημαία του ο Αλ. Υψηλάντης.

Συνεχιστής του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, ο οποίος δεν συνθηκολόγησε, αισθάνεται ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης και το τονίζει στον έκπληκτο Βρετανό Πλοίαρχο Χάμιλτον. Τους νόμους των «αειμνήστων ημών Χριστιανών Αυτοκρατόρων», δηλαδή των Βυζαντινών, ζητούν ως δίκαιο εφαρμοστέο στα δικαστήρια οι πληρεξούσιοι (παραστάτες) της Α΄ Εθνικής Συνελεύσεως. Η Κωνσταντινούπολη και η ανάμνηση του βυζαντινού μεγαλείου βρίσκονται στο επίκεντρο της Μεγάλης Ιδέας.

Το Έθνος δεν έπαυσε να υπάρχει. Το Έθνος διαφύλαξε πίστη, γλώσσα, ταυτότητα και ιστορική συνείδηση και επιβίωσε. Μοιάζει με θαύμα. Άλλοι λαοί θα είχαν χαθεί μετά από τόσα δεινά. Αν είχε βασιλεύσει ο Τούρκος στη Δυτική Ευρώπη Χριστιανούς δεν θα έβρισκες μετά από δέκα χρόνια, γράφει ο μαρτυρικός Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρις το 1616. Και συνεχίζει: Ενώ εδώ στην Ελλάδα, μετά από διακόσια χρόνια που βασανιζόμαστε, λάμπει ακόμη η πίστη του Χριστού.

Μας έλεγαν τρελούς, διηγείται ο Γέρος του Μωριά, για την απόφαση που πήραν να λευτερωθούν. Όμως είχαν χρέος απέναντι στις προηγούμενες και στις επόμενες γενιές. Τούς βάραινε η κληρονομιά της Αρχαίας Ελλάδος και του Χριστιανικού Βυζαντίου. Ο Αυτοκράτορας της Νικαίας Άγιος Ιωάννης Βατάτζης είχε ήδη αφήσει βαριά παρακαταθήκη από το 1237, γράφοντας προς τον Πάπα:

«Δεν θα πάψουμε ποτέ να μαχόμαστε εναντίον εκείνων που έχουν κατακτήσει την Κωνσταντινούπολη». Έτσι επιβιώσαμε. Με όραμα και με επιμονή.

Ο Γάλλος συνθέτης Έκτωρ Μπερλιόζ κατάλαβε τα ιδανικά των αγωνιστών πολύ καλύτερα από ορισμένους σύγχρονους αμφισβητίες. Στη σύνθεσή του «Ηρωική σκηνή για την Ελληνική Επανάσταση» παρουσιάζει έναν ήρωα του 1821 να επικαλείται τον Σπαρτιάτη Λεωνίδα και έναν Ορθόδοξο ιερέα να ζητεί τη βοήθεια του Αγίου Κωνσταντίνου.

Γι’ αυτά πολεμήσανε. Διότι πίστευαν ότι συνεχίζουν τους αγώνες των Σαλαμινομάχων, του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Νικηφόρου Φωκά, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

Έτσι ελευθερωθήκαμε: «Για τον Χριστό και τον Λεωνίδα». Το 1821 επιβεβαιώνει την αδιάσπαστη συνέχεια του Ελληνισμού.

*Ο Κωνσταντίνος Χολέβας είναι Πολιτικός Επιστήμων. Δημοσιεύθηκε στα ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΠΗΓΗ