Η δίκη της Φιλοσοφίας και η ανθρώπινη υποκρισία

     ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

 

  Ο διάλογος Ἀναβιοῦντες ἤ Ἁλιεύς αποτελεί συνέχεια του Βίων πρᾶσις, και χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο οι φιλόσοφοι που εκτέθηκαν για πούλημα στο Βίων πρᾶσις επιστρέφουν προσωρινά στη ζωή, για να τιμωρήσουν τον συγγραφέα του συγκεκριμένου διαλόγου, επειδή τόλμησε να τους παρουσιάσει με τόσο υποτιμητικό τρόπο.   Αναβιώνουν λοιπόν ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Χρύσιππος, ο Διογένης, ο Επίκουρος, ο Αρίστιππος, ο Αριστοτέλης, ο Πυθαγόρας και όλοι οι υπόλοιποι.

 Ο κατηγορούμενος συγγραφέας, έπειτα από πολλά παρακάλια, καταφέρνει να γλυτώσει από την οργή τους, ζητώντας να δικαστεί από τη Φιλοσοφία. Η δίκη γίνεται στην ακρόπολη των Αθηνών.

  Ο κατηγορούμενος δηλώνει στο δικαστήριο το όνομά του: Παρρησιάδης Ἀληθίωνος τοῦ Ἐλεγξικλέους.

  Η επιλογή του ονόματος ασφαλώς δεν είναι τυχαία· ο Λουκιανός αυτοπροσδιορίζεται με τις έννοιες που πίστευε πως χαρακτηρίζουν τον σατιρικό του διάλογο: την ελεύθερη έκφραση της γνώμης του, την παρουσίαση και την υποστήριξη της αλήθειας, καθώς και την οξύτατη κριτική του στην ανθρώπινη υποκρισία, στη συγκάλυψη της αλήθειας και στην απόκρυψη της πραγματικότητας.

  Στο δεύτερο μέρος αποφασίζεται να κληθούν στο δικαστήριο οι φιλόσοφοι, για να απολογηθούν στην Αρετή, τη Φιλοσοφία, τη Δίκη και την Αλήθεια. Στο σχετικό κάλεσμα του Συλλογισμού ανταποκρίνονται ελάχιστοι, όταν όμως ο Παρρησιάδης επαναλαμβάνει το κάλεσμα υποσχόμενος χρήματα και γλυκίσματα, η ακρόπολη γεμίζει από φιλοσόφους, που φιλονικούν μεταξύ τους διεκδικώντας τα πρωτεία στην παραλαβή της προσφοράς. Η φιλοσοφία τους ανακοινώνει ότι ο σκοπός της δίκης θα είναι να διαπιστωθεί ποιοι από αυτούς είναι γνήσιοι φιλόσοφοι, και τότε οι περισσότεροι φεύγουν τρέχοντας, μερικοί πηδώντας ακόμη και στο γκρεμό.

  ΑΝΑΒΙΟΥΝΤΕΣ    Ἢ  ΑΛΙΕΥΣ

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

 Αφού λοιπόν έχετε αποφασίσει να με σκοτώσετε οπωσδήποτε, και δεν υπάρχει απολύτως κανένας τρόπος να ξεφύγω, τουλάχιστον πέστε μου το εξής: ποιοι είστε και τι το ανεπανόρθωτο έχετε πάθει από μένα, ώστε να είστε εξοργισμένοι με τέτοια αδιαλλαξία και να με έχετε συλλάβει για να με θανατώσετε;

  ΠΛΑΤΩΝΑΣ

 Ποια φοβερά πράγματα έκανες εναντίον μας, τρισκατάρατε, να ρωτήσεις τον εαυτό σου και τους ωραίους εκείνους λόγους σου, με τους οποίους και την ίδια τη φιλοσοφία κακολογούσες και εμάς μας πρόσβαλλες, φέρνοντας για πούλημα, όπως γίνεται στο σκλαβοπάζαρο, άνδρες σοφούς και, το σημαντικότερο, ελεύθερους. Επειδή λοιπόν εξοργιστήκαμε γι’ αυτά, ανεβήκαμε επάνω εναντίον σου, αφού πρώτα ζητήσαμε άδεια για λίγο από τον Αϊδωνέα, αυτός εδώ ο Χρύσιππος και ο Επίκουρος και εγώ ο Πλάτωνας και εκείνος ο Αριστοτέλης και αυτός ο σιωπηλός Πυθαγόρας και ο Διογένης και όσους εσύ εξευτέλισες στους λόγους σου.

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Και πού ή πότε σας πρόσβαλα εγώ, που πάντοτε συνήθιζα και τη φιλοσοφία να θαυμάζω και εσάς τους ίδιους να εκθειάζω και να έχω συντροφιά μου τα λόγια σας, αυτά που μας έχετε αφήσει; Αυτά ακριβώς που λέω από αλλού τα έχω πάρει, αν όχι από σας, και απανθίζοντάς τα σαν την μέλισσα τα παρουσιάζω στους ανθρώπους; Κι εκείνοι τα επαινούν και αναγνωρίζουν το το κάθε λουλούδι από που και από ποιον και πως το επέλεξα, και φαινομενικά βέβαια θαυμάζουν εμένα για το ανθολόγημα, στην πραγματικότητα όμως θαυμάζουν εσάς και το λιβάδι το δικό σας, που ανθίσατε με τέτοια πολυχρωμία και τέτοια πολυμορφία στις αποχρώσεις, αν φυσικά γνωρίζει κανείς πως να τα επιλέξει και να τα πλέξει σε στεφάνι και να τα συνδυάσει έτσι, ώστε να μην είναι αταίριαστα το ένα δίπλα στο άλλο. Υπάρχει λοιπόν κάποιος τόσο πολύ ευεργετημένος από σας ο οποίος θα επιχειρούσε να σας κακολογήσει, εσάς τους ευεργέτες του, ενώ σ’ εσάς οφείλει το όνομα που απέκτησε;

 

  ΠΛΑΤΩΝΑΣ

  Αυτό βέβαια, λεβέντη μου, το είπες με τον τρόπο που συνηθίζουν οι ρήτορες. Είναι όμως εντελώς αντίθετο με τα γεγονότα, και δείχνει ακόμη χειρότερα το θράσος σου, καθώς στην αδικία σου προστίθεται και η αχαριστία, μια και πήρες, όπως λες, από εμάς τα βέλη και τα έριχνες εναντίον μας, καθορίζοντας έναν και μοναδικό στόχο: να κακολογείς όλους εμάς.

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Βλέπετε; Με ακούτε οργισμένοι και δεν αποδέχεσθε κανέναν από τους δίκαιους ισχυρισμούς μου. Εγώ πάντως δεν φανταζόμουν πως κάποτε θα καταλάμβανε οργή τον Πλάτωνα ή τον Χρύσιππο ή τον Αριστοτέλη ή τους άλλους από εσάς, αλλά νόμιζα πως εσείς είστε οι μόνοι που βρίσκεστε μακριά από κάτι τέτοιο. Ωστόσο, αξιότιμοι κύριοι, μη με σκοτώσετε χωρίς να κριθώ, και πριν να περάσω από δίκη. Άλλωστε κι αυτό ήταν δική σας διδαχή, να μη κυβερνά κανείς με τη βία, ούτε με επίδειξη δύναμης, αλλά οι διαφορές να λύνονται με δίκη.

 

  ΠΛΑΤΩΝΑΣ

  Και ποιος θέλεις να αναλάβει δικαστής, που εσύ να μην μπορείς να τον δωροδοκήσεις, όπως συνηθίζετε να κάνετε, και να τον πείσεις να βγάλει άδικη απόφαση, ευνοϊκή για σένα;

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Προσέξτε λοιπόν· ορίζω εγώ δικαστή την ίδια την Φιλοσοφία μαζί μ’ εσάς.

 

  ΠΛΑΤΩΝΑΣ

  Τι να κάνουμε, Πυθαγόρα και Σωκράτη; Ο άνθρωπος δεν φαίνεται να έχει παράλογες απαιτήσεις, όταν προβάλλει την αξίωση να δικαστεί.

 

  ΣΩΚΡΑΤΗΣ

  Τι άλλο, παρά να βαδίσουμε προς το δικαστήριο, παίρνοντας μαζί μας και τη Φιλοσοφία, και να ακούσουμε τι έχει να απολογηθεί; Η τιμωρία πριν από τη δίκη δεν ταιριάζει σ’ εμάς, αλλά είναι χαρακτηριστικό κάποιων εξαιρετικά απαίδευτων ανθρώπων, οξύθυμων, που θέλουν να παίρνουν τη δικαιοσύνη στα χέρια τους.

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Μπράβο, αυτό είναι καλύτερο και νομιμότερο.

Που όμως θα μπορούσε να βρει κανείς τη Φιλοσοφία;

 

  ΠΛΑΤΩΝΑΣ

  Θα την περιμένουμε εδώ στον Κεραμεικό. Κι αυτή όπου να να ’ναι θα έρθει επιστρέφοντας από την Ακαδημία, για να περπατήσει και στην Ποικίλη Στοά, μια και αυτή είναι η καθημερινή της συνήθεια. Αλλά να τη, καταφθάνει. Βλέπεις εκείνη την ευπρεπή, που ξεχωρίζει από την εμφάνισή της, με το καλοσυνάτο βλέμμα, αυτήν που βαδίζει ήρεμα απορροφημένη από τις σκέψεις της;

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Πω πω! Τι κάνουν εδώ επάνω ο Πλάτωνας και ο Χρύσιππος και ο Αριστοτέλης και όλοι οι υπόλοιποι, οι ίδιοι οι αρχηγέτες των διδασκαλιών μου; Γιατί ξαναγύρισαν στη ζωή; Μήπως σας στεναχωρούσε κάτι εκεί κάτω; Οργισμένοι μου φαίνεστε. Και ποιος είναι αυτός που τον συλλάβατε και τον πηγαίνετε; Μήπως είναι κανένας τυμβωρύχος ή φονιάς ή ιερόσυλος;

 

  ΠΛΑΤΩΝΑΣ

  Ναι, μα τον Δία, Φιλοσοφία, και μάλιστα ο πιο ασεβής από όλους τους ιερόσυλους, αφού τόλμησε να κακολογήσει εσένα, το πιο ιερό πρόσωπο, και όλους εμάς, όσοι μάθαμε κάτι από σένα, και το παραδώσαμε σ’ αυτούς που έζησαν μετά από μας.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Καλά, και αγανακτήσατε που κάποιος με κακολόγησε, και μάλιστα ενώ με ξέρετε εμένα, που, παρόλο που ακούω τέτοιου είδους λόγια από την Κωμωδία στα Διονύσια, όμως και την ίδια τη θεωρώ φίλη μου και ούτε δικαστήρια την πήγα πότε ούτε και προσωπικά τη μάλωσα, αλλά την αφήνω να αστειεύεται σύμφωνα με τα αναμενόμενα και τα συνηθισμένα στη γιορτή;

 

  ΠΛΑΤΩΝΑΣ

  Ζητήσαμε και πήραμε άδεια για μια μέρα, τη σημερινή, και ήρθαμε να τον πιάσουμε, για να τιμωρηθεί όπως του αξίζει για όσα έκανε. Έφτασαν, βλέπεις, ως εμάς φήμες που μας πληροφόρησαν τι λογής πράγματα έλεγε στα πλήθη εναντίον μας.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Καλά, και θα τον σκοτώσετε πριν να δικαστεί, χωρίς ούτε καν να απολογηθεί; Είναι ολοφάνερο βέβαια πως κάτι θέλει να πει.

 

   ΠΛΑΤΩΝΑΣ

  Όχι, αλλά αποφασίσαμε να αναθέσουμε ολόκληρη την υπόθεση σ’ εσένα. Ό,τι αποφασίσεις εσύ, αυτό θα είναι και το αποτέλεσμα της δίκης.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Εσύ λοιπόν τι λες;

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Αυτό ακριβώς το ίδιο, αφέντισσα Φιλοσοφία, μια και είσαι η μόνη που θα μπορούσες να εντοπίσεις την αλήθεια.

 

  ΠΛΑΤΩΝΑΣ

  Τώρα, καταραμένε, την αποκαλείς αφέντισσα; Τις προάλλες όμως παρουσίαζες τη Φιλοσοφία σαν κάτι εντελώς αξιοκαταφρόνητο, φέρνοντας για πούλημα μπροστά σε τόσο κόσμο το καθένα από τα είδη των διδασκαλιών της με αντίτιμο δύο οβολούς.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Προσέξτε όμως μήπως αυτός δεν κακολογούσε τη Φιλοσοφία, αλλά κάποιους απατεώνες, που κάνουν πολλά απαίσια πράγματα χρησιμοποιώντας το όνομά μου.

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Θα το διαπιστώσεις αμέσως, αν θελήσεις απλώς και μόνο να ακούσεις την απολογία μου.

Και ποιες είναι αυτές, Φιλοσοφία; Μου φαίνονται κι αυτές εξαιρετικά ευπρεπείς.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Αυτή η ανδροπρεπής είναι η Αρετή, εκείνη είναι η Σωφροσύνη, και δίπλα της η Δικαιοσύνη. Αυτή που προηγείται είναι η Παιδεία, ενώ εκείνη η δυσδιάκριτη, με το ακαθόριστο χρώμα, είναι η Αλήθεια.

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Δεν βλέπω ποιαν ακριβώς λες.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Δεν βλέπεις εκείνη την αστόλιστη, τη γυμνή, που συνεχώς διαφεύγει και ξεγλιστράει;

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Τη βλέπω τώρα, αλλά πολύ αμυδρά. Γιατί όμως δεν τις φέρνεις κι αυτές, ώστε να είναι πλήρης και ολοκληρωμένη η συνεδρίαση; Την Αλήθεια μάλιστα θέλω να την παρουσιάσω και ως συνήγορό μου στη δίκη.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Ναι, μα τον Δία, ακολουθήστε με κι εσείς. Δεν είναι δύσκολο να εκδικάσετε μία μόνο δίκη, και μάλιστα αυτήν που αφορά τα δικά μας ζητήματα.

 

  ΑΛΗΘΕΙΑ

  Εσείς πηγαίνετε. Εγώ όμως δεν είναι καθόλου απαραίτητο να ακούσω αυτά που από καιρό γνωρίζω τι λογής είναι.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Θα ήταν όμως για μας, Αλήθεια, απαραίτητο να συμμετέχεις μαζί μας στη δίκη και να μας πληροφορείς για το καθετί.

 

  ΑΛΗΘΕΙΑ

  Να πάρω λοιπόν μαζί μου κι αυτές τις δύο υπηρέτριες, που είναι οι καλύτερες συγκάτοικοί μου;

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Ασφαλώς και μάλιστα οσεσδήποτε θέλεις.

 

  ΑΛΗΘΕΙΑ

  Ακολουθήστε μας, Ελευθερία και Παρρησία, για να μπορέσουμε να σώσουμε αυτό εδώ το δύστυχο ανθρωπάκι, που είναι θαυμαστής μας και που κινδυνεύει κατηγορούμενος, χωρίς να υπάρχει κανένα δίκαιο πρόσχημα. Κι εσύ, Έλεγχε, περίμενε εδώ.

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Κάθε άλλο, αφέντισσα. Ας έρθει κι αυτός, αν πρόκειται να έρθει οποιοσδήποτε άλλος, γιατί θα χρειαστεί να συγκρουστώ με θηρία όχι συνηθισμένα, αλλά με ανθρώπους φαντασμένους, που είναι δύσκολο να τους αντικρούσεις, γιατί συνεχώς βρίσκουν κάποιο τρόπο να ξεφεύγουν· συνεπώς ο Έλεγχος είναι απαραίτητος.

 

  ΕΛΕΓΧΟΣ

  Ασφαλώς και είμαι απολύτως απαραίτητος. Θα ήταν όμως καλύτερα, αν έπαιρνες μαζί σου και την Απόδειξη.

 

  ΑΛΗΘΕΙΑ

  Ακολουθήστε με όλοι, μια και φαίνεται πως είστε απαραίτητοι για τη δίκη.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Πες μου όμως εσύ, ποιο είναι το όνομά σου;

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Το δικό μου; Παρρησιάδης, γιος του Αληθίωνα, του γιου του Ελεγξικλή.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Και η πατρίδα σου;

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Είμαι Σύρος, Φιλοσοφία, από την περιοχή του Ευφράτη. Αλλά τι μ’ αυτό; Γνωρίζω πως και μερικοί από αυτούς εδώ τους αντιδίκους μου δεν είναι λιγότερο αλλοεθνείς από μένα στην καταγωγή τους. Οι τρόποι τους όμως και η παιδεία τους δεν είναι όπως των άλλων Σολέων ή Κυπρίων ή Βαβυλωνίων ή Σταγειριτών. Άλλωστε για σένα τουλάχιστον κανένας δεν θα ήταν κατώτερος, ακόμη κι αν ήταν ανελλήνιστος στη γλώσσα του, αν η σκέψη του ήταν ολοφάνερα σωστή και δίκαιη.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Καλά λες. Το ρώτησα χωρίς λόγο. Ποια όμως είναι η ειδίκευσή σου; Αυτό τουλάχιστον αξίζει να το γνωρίζω.

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Είμαι μισαλαζόνας και μισαπατεώνας και μισοψευδής και μισυποκριτής και μισώ ολόκληρη την κατηγορία αυτού του είδους των απαίσιων ανθρώπων. Και είναι πάρα πολλοί, όπως ξέρεις.

Κι όχι μόνο αυτήν, αλλά και την αντίθετή της γνωρίζω με μεγάλη ακρίβεια· εννοώ εκείνην που αρχίζει από το “φιλο-”: είμαι δηλαδή φιλαλήθης και φιλόκαλος και φιλαπλοϊκός και όλα όσα έχουν συγγένεια με τη φιλία.   Ωστόσο είναι πολύ λίγοι εκείνοι που αξίζουν αυτή την ειδίκευση, ενώ εκείνοι που κατατάσσονται στην αντίθετη παράταξη, και συγγενεύουν με το μίσος, είναι καμιά πενηνταριά χιλιάδες. Η δική μου πάντως θέση είναι η εξής: από τη μια να μισώ τους κακοήθεις, κι από την άλλη να επαινώ τους έντιμους, και να ’μαι φίλος τους.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Ωραία. Εμείς λοιπόν καθίσαμε εδώ για χάρη σας, έτοιμοι να ακούσουμε τους λόγους σας. Κι εσείς διαλέξτε έναν απ’ όλους, αυτόν που θεωρείτε τον καλύτερο για να διατυπώσει το κατηγορητήριο, και αναπτύξτε την κατηγορία και τεκμηριώστε την.

 

  ΠΛΑΤΩΝΑΣ

  Ο Διογένης, Φιλοσοφία, θα πάρει τον λόγο για λογαριασμό όλων μας.

 

  ΔΙΟΓΕΝΗΣ

  Μην ανησυχείτε, δεν θα υστερήσω σε τίποτε. Θα μιλήσω για λογαριασμό όλων.

Τι λογής άνθρωποι ήμασταν στη ζωή μας, Φιλοσοφία, το γνωρίζεις με κάθε λεπτομέρεια, και τα λόγια δεν χρειάζονται καθόλου. Και για να μην αναφερθώ καθόλου σ’ εμένα, ποιος δεν ξέρει για τον Πυθαγόρα απο ’δώ και τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη και τον Χρύσιππο και τους άλλους, πόσα ωραία πράγματα πρόσφεραν στην ανθρώπινη ζωή; Θα μιλήσω όμως τώρα για τις προσβολές που εκτόξευσε ενάντια σ’ εμάς, που είμαστε τόσο διαπρεπείς, αυτός ο τρισκαταραμένος Παρρησιάδης.

  Δεν σταματάει να μας κακολογεί, αποκαλώντας μας αγύρτες και απατεώνες, και επιπλέον παρασύρει τα πλήθη να μας περιγελούν και να μας περιφρονούν, σαν να είμαστε τιποτένιοι. Κι ακόμη χειρότερα, έχει κάνει ήδη τους περισσότερους να μισούν και εμάς τους ίδιους και εσένα, τη Φιλοσοφία, αποκαλώντας φλυαρίες και αερολογίες τις απόψεις σου και παρουσιάζοντας κοροϊδευτικά τα σημαντικότερα απ’ όσα μας δίδαξες, με αποτέλεσμα αυτός να δέχεται χειροκροτήματα και επαίνους από τους θεατές, ενώ εμείς εξευτελιζόμαστε. Κάτι τέτοιο είναι βέβαια από τη φύση του ο πολύς κόσμος: χαίρονται με όσους κοροϊδεύουν και διακωμωδούν, και μάλιστα όταν διασύρονται αυτά που θεωρούνται τα πιο αξιοσέβαστα, όπως ακριβώς και παλαιότερα χαίρονταν με τον Αριστοφάνη και τον Εύπολη, που παρουσίαζαν επάνω στη σκηνή για γελοιοποίηση αυτόν εδώ τον Σωκράτη, και τον διακωμωδούσαν με κάποιες παράξενες κωμωδίες γι’ αυτόν.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Χύσε στην κλεψύδρα νερό για την απολογία του κατηγορουμένου. Κι εσύ, ο Παρρησιάδης, μίλα τώρα που ήρθε η σειρά σου. Για σένα τρέχει τώρα το νερό· μην καθυστερείς λοιπόν.

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Δεν τις είπε όλες τις κατηγορίες εναντίον μου ο Διογένης, Φιλοσοφία, αλλά τις περισσότερες και όσες ήταν βαρύτερες δεν ξέρω τι έπαθε και τις παρέλειψε. Εγώ πάντως όχι μόνο δεν πρόκειται να αρνηθώ ότι τα είπα αυτά, ούτε άλλωστε ήρθα έχοντας προετοιμάσει κάποια απολογία, αλλά αντίθετα, ακόμη κι αν μερικά πράγματα εκείνος τα αποσιώπησε είτε εγώ δεν πρόλαβα προηγουμένως να τα πω, τώρα νομίζω πως πρέπει να τα προσθέσω.

Εγώ λοιπόν, αμέσως κατάλαβα πόσα είναι τα αρνητικά προσόντα που απαιτείται να έχουν όσοι ασχολούνται με τη ρητορική, δηλαδή απάτη και ψέμα και θράσος και κραυγές και παραγκωνισμούς και χίλια δυο άλλα, αποφάσισα, όπως ήταν φυσικό, να ξεφύγω απ’ όλα αυτά, και αγκυροβολώντας στις δικές σου ομορφιές, Φιλοσοφία, είχα την επιθυμία να περάσω τη ζωή μου, όση τουλάχιστον μου απέμεινε, κάτω από τη δική σου σκέπη, σαν να είχα μπει με το καράβι μου σε κάποιο ήσυχο λιμάνι, έπειτα από μια καταιγίδα και τρικυμία. Τότε λοιπόν, και μόνο που έσκυψα να δω στην περιοχή σου, άρχισα να θαυμάζω και εσένα, όπως ήταν αναπόφευκτο, και όλους αυτούς, που ήταν νομοθέτες του άριστου βίου και άπλωναν χέρι βοήθειας σε όσους επιδίωκαν να φτάσουν σ’ αυτόν, δίνοντάς τους τις καλύτερες και τις χρησιμότερες συμβουλές, με την προϋπόθεση βέβαια ότι κάποιος δεν θα τις αθετούσε και δεν θα ταλαντευόταν, αλλά θα είχε σταθερά προσηλωμένο το βλέμμα του στους κανόνες που καθορίσατε, και με βάση αυτούς θα ρύθμιζε και θα κανόνιζε τη ζωή του, πράγμα που, μα τον Δία, λίγοι και από τους συγχρόνους μας το κάνουν.

Έβλεπα λοιπόν πολλούς να μην είναι προσκολλημένοι στη φιλοσοφία από έρωτα, αλλά να επιθυμούν μόνο τη δόξα που προέρχεται απ’ αυτήν, και σ’ αυτά που είναι κοινότοπα και εμφανή, και σε όσα είναι εύκολο να μιμηθεί ο οποιοσδήποτε – εννοώ τη γενειάδα και το βάδισμα και το ντύσιμο – να μοιάζουν πάρα πολύ με ενάρετους ανθρώπους, στη ζωή τους όμως και στην καθημερινή πραγματικότητα να διακηρύττουν τα αντίθετα απ’ ό,τι η εμφάνισή τους και να συμπεριφέρονται αντίθετα με τη διδασκαλία σας, αφανίζοντας έτσι το κύρος των αρχών που διακηρύξατε.

Κι αυτό που φαινότανε πιο φοβερό, Φιλοσοφία, ήταν το εξής: Οι άνθρωποι, αν έβλεπαν κάποιον απ’ αυτούς να συμπεριφέρεται με κακοήθεια ή με απρέπεια ή με προστυχιά, κατηγορούσαν όλοι τους την ίδια τη Φιλοσοφία και κατευθείαν τον Χρύσιππο ή τον Πλάτωνα ή τον Πυθαγόρα ή οποιονδήποτε άλλον του οποίου το όνομα επικαλούνταν εκείνος ο αδιάντροπος, προσπαθώντας να μιμηθεί τα λόγια του. Και από το άτομο αυτό, που ζούσε με κακοήθεια, έβγαζαν αρνητικά συμπεράσματα για σας, που είχατε πεθάνει προ πολλού.

  Δεν ζούσατε λοιπόν για να συγκριθεί μ’ εσάς, αλλά από τη μια εσείς απουσιάζατε, κι από την άλλη έβλεπαν όλοι ξεκάθαρα εκείνον να συμπεριφέρεται με τρόπο απαράδεκτο και άσεμνο, με αποτέλεσμα να καταδικάζεστε απόντες μαζί μ’ αυτόν και να εμπλέκεστε άδικα στο ίδιο κατηγορητήριο.

   Εγώ λοιπόν δεν μπόρεσα να τα ανεχτώ αυτά, αλλά φανέρωσα την πραγματικότητα και τους διαχώρισα από σας. Εσείς όμως, ενώ θα έπρεπε να με τιμήσετε γι’ αυτό, με πηγαίνετε στο δικαστήριο.

  Και μάλιστα το πιο παράδοξο απ’ όλα είναι το εξής: οι περισσότεροι απ’ αυτούς γνωρίζουν ακριβέστατα τη διδασκαλία σας, ζούνε όμως με τέτοιον τρόπο, σαν να τη διαβάζουνε και να τη μελετούνε μόνο και μόνο γι’ αυτό, για να συμπεριφέρονται δηλαδή ακριβώς αντίθετα απ’ αυτήν.   Όλα βέβαια όσα λένε, όπως το να περιφρονούμε τα χρήματα και την δόξα, και μόνο το ενάρετο να θεωρούμε αγαθό, και να μην οργιζόμαστε, και να προσπερνούμε αυτούς που διαθέτουν εντυπωσιακή μεγαλοπρέπεια, και να απευθυνόμαστε σ’ αυτούς σαν ίσοι προς ίσους, είναι ωραία πράγματα, θεοί μου, και σοφά και όντως αξιοθαύμαστα.     Αυτοί λοιπόν από τη μια μεριά διδάσκουνε με πληρωμή αυτά ακριβώς τα πράγματα, κι από την άλλη μένουν έκθαμβοι μπροστά στους πλούσιους, και με το στόμα ορθάνοιχτο μπροστά στο χρυσάφι. Είναι πιο ευέξαπτοι από τα κουτάβια, πιο δειλοί από τους λαγούς, πιο δουλοπρεπείς από τους πιθήκους, πιο λάγνοι από τους γαϊδάρους, πιο αρπακτικοί από τις γάτες και πιο εριστικοί από τους πετεινούς. Σε κάνουν λοιπόν να ξεκαρδίζεσαι στα γέλια, καθώς στριμώχνονται γι’ αυτά και σπρώχνουν με τους αγκώνες τους ο ένας τον άλλον στις αυλόπορτες των πλουσίων, και συμμετέχουν σε πολυάνθρωπα δείπνα, και σ’ αυτά ακριβώς κάνουν χοντροκομμένες φιλοφρονήσεις, και παραφουσκώνουν τις κοιλιές τους πέρα από το μέτρο της ευπρέπειας, και εκφράζουν συνεχώς παράπονα, και φιλοσοφούν δυσάρεστα και αταίριαστα την ώρα που πίνουνε, και δεν αντέχουν το ανέρωτο κρασί. Και οι απαίδευτοι, όσοι παρευρίσκονται, γελούνε φυσικά και αποστρέφονται με περιφρόνηση τη φιλοσοφία, αφού ανατρέφει τέτοιου είδους καθάρματα.

  Και το πιο αδιάντροπο απ’ όλα: ενώ ο καθένας τους λέει πως δεν χρειάζεται τίποτε, μια και ο σοφός είναι ο μόνος πλούσιος, έπειτα από λίγο έρχεται κραυγάζοντας και απαιτεί χρήματα, και εξοργίζεται, αν δεν τα πάρει. Μοιάζει με κάποιον που, ενώ έχει εμφάνιση βασιλική, με όρθια τιάρα και με διάδημα και με όλα τα άλλα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του βασιλικού αξιώματος, συμπεριφέρεται σαν ζητιάνος και παρακαλεί τους κατώτερούς του.

   Όταν λοιπόν χρειάζεται να εισπράξουν, τότε γίνεται πολύς λόγος για το ότι πρέπει κανείς να είναι μεταδοτικός και ότι ο πλούτος ανήκει στα “αδιάφορα”, κι ακόμη: “Και τι είναι το χρυσάφι ή το ασήμι, που δεν διαφέρει καθόλου από τα πετραδάκια στην ακρογιαλιά;”.

  Όταν όμως εμφανιστεί κάποιος σύντροφος και φίλος από τα παλιά που χρειάζεται βοήθεια, και ζητάει λίγα από τα πολλά διαθέσιμα, τότε σιωπή και αμηχανία και άγνοια και ανάκληση των πεποιθήσεων προς την αντίθετη κατεύθυνση. Κι εκείνα τα πολλά λόγια για τη φιλία, καθώς και η αρετή και η εντιμότητα, όλα αυτά κάνουν φτερά και φεύγουν κι εγώ δεν ξέρω που. Ο καθένας από αυτούς είναι φίλος ως αυτό το σημείο, όσο δηλαδή δεν μπαίνει στη μέση ασήμι ή χρυσάφι. Αν όμως κάποιος κάνει και μόνο πως παρουσιάζει έναν οβολό, καταλύεται η ειρήνη, ακυρώνεται κάθε ανακωχή και διαπραγμάτευση, και τα βιβλία σβήνονται και η αρετή εξαφανίζεται. Κάτι παρόμοιο παθαίνουνε και τα σκυλιά, όταν κάποιος ρίξει ένα κόκαλο ανάμεσά τους· πετάγονται επάνω, δαγκώνουνε το ένα το άλλο, και γαβγίζουν εναντίον εκείνου που πρόλαβε να αρπάξει το κόκαλο.

  Λένε μάλιστα πως κάποιος Αιγύπτιος βασιλιάς δίδαξε κάποτε σε πιθήκους τον πολεμικό χορό “πυρρίχη”, και τα ζώα – είναι βέβαια εξαιρετικοί μιμητές της ανθρώπινης συμπεριφοράς – τον έμαθαν πολύ γρήγορα, και χόρευαν ντυμένα πορφυρούς μανδύες και φορώντας προσωπεία. Και για ένα μεγάλο διάστημα το θέαμα είχε επιτυχία, ώσπου κάποιος έξυπνος θεατής, που είχε καρύδια κρυμμένα κάτω από τις δίπλες του ρούχου του, τα έριξε στη μέση. Οι πίθηκοι τα είδαν και, ξεχνώντας τον χορό, έγιναν αυτό ακριβώς που ήταν, δηλαδή πίθηκοι αντί για χορευτές “πυρρίχης”, και άρχισαν να κομματιάζουν τα προσωπεία και να ξεσχίζουν τα ρούχα και να μαλώνουν μεταξύ τους για τους καρπούς, με αποτέλεσμα να διαλυθεί η συγκροτημένη ομάδα της “πυρρίχης”, και οι θεατές να την περιγελούν.

   Τέτοιου είδους πράγματα κάνουν κι αυτοί. Εγώ λοιπόν αυτού του είδους τους ανθρώπους κακολογούσα και δεν πρόκειται ποτέ να πάψω να φανερώνω το ποιόν τους και να τους διακωμωδώ.

   Ολοκλήρωσα αυτά που είχα να πω για την υπεράσπισή μου. Κι εσύ, Αλήθεια, επιβεβαίωσε ως μάρτυρας μπροστά τους αν αυτά είναι αληθινά.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Μπορείς να αποχωρήσεις, Παρρησιάδη. Ακόμη μακρύτερα. Τι θα κάνουμε εμείς; Πώς σας φάνηκε η ομιλία του ανθρώπου;

 

  ΑΛΗΘΕΙΑ

  Εγώ, Φιλοσοφία, όσο αυτός μιλούσε, ευχόμουν να ανοίξει η γη να με καταπιεί· τόσα αληθινά ήταν όλα όσα είπε.     Αναγνώριζα βέβαια, καθώς άκουγα, τον καθέναν απ’ όσους είχαν τέτοια συμπεριφορά, και ταυτόχρονα συνταίριαζα τα λεγόμενα: αυτό ταιριάζει στον τάδε, το άλλο πάλι το κάνει εκείνος. Με δυο λόγια, παρουσίασε τους ανθρώπους ξεκάθαρα, σαν να βρίσκονταν σε μια ζωγραφιά που τους έμοιαζε σε όλα, απεικονίζοντας όχι μόνο τα σώματά τους, αλλά και τις ίδιες τις ψυχές τους με την μεγαλύτερη ακρίβεια.

 

  ΣΩΦΡΟΣΥΝΗ

  Κι εγώ, Αρετή μου, κατακοκκίνισα.

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Εσείς τι λέτε;

 

  ΠΛΑΤΩΝΑΣ

  Τι άλλο, παρά να τον απαλλάξουμε από την κατηγορία, και να τον ανακηρύξουμε φίλο και ευεργέτη μας;

 

  ΔΙΟΓΕΝΗΣ

  Και εγώ, Φιλοσοφία, επαινώ θερμά τον άνθρωπο και ανακαλώ τις κατηγορίες μου και τον κάνω φίλο μου, γιατί είναι λεβέντης.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Ωραία. Πλησίασε, Παρρησιάδη. Σε απαλλάσσουμε από την κατηγορία, και μάλιστα ομόφωνα, με όλες τις ψήφους. Από ’δω και πέρα να ξέρεις πως είσαι δικός μας.

 

  ΑΡΕΤΗ

  Τώρα λοιπόν ας αρχίσουμε πια να πίνουμε από τον δεύτερο κρατήρα. Ας τους καλέσουμε κι εκείνους να έρθουν, ώστε να τιμωρηθούν για κάθε προσβολή εναντίον μας. Κατήγορος του καθενός θα είναι ο Παρρησιάδης.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Σωστά τα είπες, Αρετή. Κι εσύ, παιδί μου Συλλογισμέ, σκύψε κάτω προς την πόλη και συγκάλεσε τους φιλοσόφους.

 

   ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ

  Ακούστε, κάντε ησυχία. Οι φιλόσοφοι να έρθουν στην ακρόπολη, για να απολογηθούν μπροστά στην Αρετή και τη Φιλοσοφία και τη Δικαιοσύνη.

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Βλέπεις; Λίγοι αναγνώρισαν την πρόσκληση και ανεβαίνουν· άλλωστε σέβονται και τη Δικαιοσύνη. Οι περισσότεροι όμως απ’ αυτούς ούτε καν έχουν καιρό να νοιαστούν, καθώς τριγυρνάνε γύρω από τους πλούσιους. Πάντως Συλλογισμέ, αν θέλεις να έρθουν όλοι, κάνε την πρόσκληση ως εξής –

 

  ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ

  Δεν χρειάζεται, Παρρησιάδη· συγκάλεσέ τους εσύ όπως ακριβώς νομίζεις.

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Δεν είναι καθόλου δύσκολο αυτό. Ακούστε, κάντε ησυχία. Όσοι λένε πως είναι φιλόσοφοι και όσοι νομίζουν πως αυτό το όνομα τους ταιριάζει, να έρθουν στην ακρόπολη για τη διανομή. Θα δοθούν στον καθένα δύο μνες και ένα γλύκισμα με σουσάμι. Κι όποιος παρουσιάσει μακριά γενειάδα, αυτός θα πάρει επιπλέον και μια αρμαθιά ξεραμένα σύκα. Να φέρει ο καθένας μαζί του σύνεση ή δικαιοσύνη ή εγκράτεια δεν χρειάζεται καθόλου, μια και αυτά δεν είναι απαραίτητα, αν δεν υπάρχουν. Οπωσδήποτε όμως να φέρει πέντε συλλογισμούς, γιατί χωρίς αυτούς δεν επιτρέπεται να είναι κανείς σοφός.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Πω πω, πλήθος! Γέμισε η ανηφόρα από ανθρώπους που σπρώχνονται για δύο μνες, και μόνο που το άκουσαν. Τώρα όμως ας τους υποδεχτούμε.

 

  ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ

  Εμείς οι πλατωνικοί πρέπει να πάρουμε πρώτοι.

 

  ΠΥΘΑΓΟΡΙΚΟΣ

  Όχι βέβαια, αλλά εμείς οι πυθαγορικοί, αφού ο Πυθαγόρας ήταν παλαιότερος.

 

   ΣΤΩΙΚΟΣ

  Λέτε ανοησίες. Καλύτεροι είμαστε εμείς από τη στοά.

 

  ΠΕΡΙΠΑΤΗΤΙΚΟΣ

  Ασφαλώς όχι, αλλά στα χρήματα τουλάχιστον θα ήμασταν πρώτοι εμείς από τον Περίπατο.

 

  ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΟΣ

  Σ’ εμάς τους επικουρείους δώστε τα γλυκίσματα και τις αρμαθιές με τα ξεραμένα σύκα. Όσο για τις μνες, θα περιμένουμε, ακόμη κι αν χρειαστεί να τις πάρουμε τελευταίοι.

 

  ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ

  Πού είναι τα δύο τάλαντα; Θα σας αποδείξουμε εμείς οι ακαδημαϊκοί πόσο πιο εριστικοί είμαστε από τους άλλους.

 

  ΣΤΩΙΚΟΣ

  Όχι δα, όσο τουλάχιστον είμαστε παρόντες εμείς οι στωικοί.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Σταματήστε να μαλώνετε. Και τώρα εγώ η Φιλοσοφία και αυτή εδώ η Αρετή και η Αλήθεια θα κρίνουμε ποιοι ακριβώς είναι αυτοί που φιλοσοφούν σωστά. Έπειτα για όσους διαπιστωθεί πως ζούνε σύμφωνα με τις δικές μας αντιλήψεις, αυτοί θα ανακηρυχτούν άριστοι και θα ζήσουν ευτυχισμένοι. Αντίθετα, τους απατεώνες και αυτούς που δεν έχουν καμιά σχέση μαζί μας θα τους τσακίσουμε κακήν κακώς, για να μη διεκδικούν θέσεις ανώτερες από την αξία τους, τόσο φαντασμένοι που είναι. Τι συμβαίνει; Φεύγετε;    Ναι, μα τον Δία, και μάλιστα οι περισσότεροι πηδώντας κάτω από τη μεριά του γκρεμού. Άδειασε λοιπόν η ακρόπολη, εκτός από αυτούς τους λίγους που έμειναν, επειδή δεν φοβήθηκαν την κρίση.

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

Τέτοιοι λοιπόν αποδείχτηκαν σ’ εσάς αυτοί. Πρέπει όμως να εξετάσετε με ποιον τρόπο θα πάψει επιτέλους να άγνοια για όλα αυτά, και πως θα διακρίνουν εκείνοι που τους συναντούνε ποιοι απ’ αυτούς είναι οι ενάρετοι και ποιοι, από την άλλη μεριά, είναι αυτοί που αποτελούν ακριβώς το αντίθετο.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Εσύ, Αλήθεια, να βρεις τον τρόπο. Άλλωστε για δικό σου καλό θα γινόταν αυτό, ώστε να μην επικρατεί το Ψέμα σε βάρος σου και να μη σου διαφεύγουν, κρυμμένοι πίσω από την Άγνοια, οι κακοήθεις άνθρωποι που μιμούνται τους ενάρετους.

 

  ΑΛΗΘΕΙΑ

  Ας ξεκινήσουμε μια τέτοια διαδικασία, αν συμφωνείτε, αξιοποιώντας τον ίδιο τον Παρρησιάδη, μια και αποδείχτηκε ενάρετος και φιλικός απέναντί μας, και θαυμάζει εσένα, Φιλοσοφία, με τρόπο εντελώς ξεχωριστό. Ας πάρει μαζί του τον Έλεγχο, κι ας πάει να συναντήσει όλους όσοι ισχυρίζονται πως φιλοσοφούν. Έπειτα όποιον βρει πραγματικά γνήσιο οπαδό της φιλοσοφίας, ας τον στεφανώσει με στεφάνι από κλαδί ελιάς κι ας τον καλέσει στο Πρυτανείο, αν όμως συναντήσει κάποιον – όπως είναι οι περισσότεροι – καταραμένο ηθοποιό που παριστάνει τον φιλόσοφο, να τον απογυμνώσει, τραβώντας από πάνω του το τριμμένο πανωφόρι, και να του κόψει εντελώς σύρριζα τη γενειάδα με το ψαλίδι για το κούρεμα των τράγων, και πάνω στο μέτωπο να τον σφραγίσει με ένα σημάδι ή με ένα έγκαυμα στο μεσόφρυδο· και το σχήμα του εγκαύματος ας είναι αλεπού ή πίθηκος.

 

  ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

  Καλά λες, Αλήθεια. Κι ο έλεγχος, Παρρησιάδη, ας είναι αντίστοιχος με εκείνον που λένε πως συμβαίνει με τους αετούς απέναντι στον ήλιο· όχι βέβαια, μα τον Δία, να στρέψουν κι εκείνοι τα μάτια τους στο φως του ήλιου και να είναι αυτή η δοκιμασία τους, αλλά παρουσιάζοντας μπροστά τους χρυσάφι και δόξα και ηδονή, όποιον απ’ αυτούς δεις να τα περιφρονεί και να μην ελκύεται καθόλου από τη θέα τους, αυτός να είναι εκείνος που θα στεφανωθεί με κλαδί ελιάς, ενώ όποιον δεις να καρφώνει τη ματιά του και να απλώνει το χέρι του στο χρυσάφι, αυτόν να τον πηγαίνεις στο πυρακτωμένο σίδερο, αφού πρώτα του κουρέψεις τη γενειάδα, όπως αποφασίσαμε.

 

  ΠΑΡΡΗΣΙΑΔΗΣ

  Θα γίνουν αυτά, Φιλοσοφία, και πολύ σύντομα θα δεις τους περισσότερους απ’ αυτούς αλεπουδοσημαδεμένους ή πιθηκοσημαδεμένους, ενώ λίγους θα τους δεις στεφανωμένους.

 

Σάτιρα φιλοσοφίας και φιλοσοφούντων

- Λουκιανός Σαμοσατεύς

ΠΗΓΗ