Η σημερινή ανθρωπότητα είναι μολυσμένη με πολύ βαριά αρρώστια, την οποία μπορούμε να ονομάσουμε συμβατικά «χρόνια κόπωση της ψυχής». Οι εκδηλώσεις αυτής της ασθένειας είναι πολύμορφες, αλλά έχουν ένα κοινό σύμπτωμα: ο άνθρωπος είναι δυστυχής, κουρασμένος από τη ζωή, ζει από συνήθεια, του φαίνεται ότι περπατάει σε νεκρό σεληνιακό τοπίο, χωρίς να ξέρει για πού και γιατί. Ποιά είναι η αιτία αυτής της ασθένειας, η οποία μετατρέπεται σε επιδημία και απειλεί να μολύνει με πνευματικό AIDS τον πλανήτη μας;
Οι περισσότεροι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι είναι δυστυχείς, αλλά δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί. Οι μεν επικαλούνται την βαρύθυμη μοναξιά και την συναισθηματική ψυχρότητα της κοινωνίας, οι δε επικαλούνται το αδιάντροπο και το ψεύδος των γύρω ανθρώπων, χωρίς να εξαιρούν τους οικείους τους. Άλλοι επικαλούνται τα δυσεπίλυτα προβλήματα, την άθλια οικονομική κατάσταση και τον συνεχή φόβο μπροστά στο μέλλον. Ωστόσο, δυστυχείς δεν είναι μόνο φτωχοί, αλλά και πλούσιοι, όχι μόνο κατάκοιτοι ασθενείς, αλλά και όσοι έχουν σωματική υγεία, όσοι ταξίδεψαν σε όλες τις χώρες, είδαν όλες τις γωνιές της γης, ανέβηκαν στις κορυφές βουνών και κατέβηκαν στα βάθη της θάλασσας. Τα δάκρυα χύνονται και στα φτωχά καλύβια των πενήτων και στα αρχοντικά των πλουσίων. Δεν είναι σίγουρο κιόλας ποιοί είναι πιο δυστυχείς: αυτοί που μαραζώνουν στη μέγγενη της φτώχειας ή αυτοί που απόλαυσαν ό, τι μπορεί κανείς να αγοράσει με χρήματα και από τη νεαρή ηλικία, κιόλας, έχουν γνωρίσει την πίσω όψη της ζωής και έχουν χορτάσει όλα τα πάθη.
Οι σημερινοί άνθρωποι είναι δυστυχείς και αποπροσανατολισμένοι, αυτό μπορεί να το πιστοποιήσει κανείς ακόμα και εξ΄ όψεως. Ανοίξτε ένα άλμπουμ με παλαιές φωτογραφίες και εκεί θα δείτε πρόσωπα ήρεμα, φωτισμένα, τα οποία έχουν τη σφραγίδα της ευγένειας και της αξιοπρέπειας, όχι της υπερηφάνειας, αλλά ακριβώς της ψυχικής αξιοπρέπειας, που είναι το συνώνυμο της τιμής. Αυτές οι ξεθωριασμένες από το χρόνο φωτογραφίες λες και είναι διαποτισμένες με ακτίνες του δύοντος ηλίου και εκπέμπουν ζέστη, η οποία ζεσταίνει και ηρεμεί την ψυχή. Μετά κοιτάξτε τους σημερινούς ανθρώπους και θα δείτε άλλα πρόσωπα: αμυδρά, ανήσυχα, με ένταση, συνέχεια φορτωμένα και δυσαρεστημένα, λες και αυτοί οι άνθρωποι δε βρήκαν τη θέση τους σε αυτόν κόσμο, τον κρύο και αδιάφορο, όπως είναι και οι ίδιοι.
Μια τεράστια σκιά έχει πέσει πάνω στην ανθρωπότητα. Οι άνθρωποι δραπετεύουν από τη σκληρή πραγματικότητα και από τον ίδιο τους τον εαυτό στον εικονικό κόσμο των υπολογιστών και των τηλεοράσεων, αναζητούν τη λήθη στο αλκοόλ και στα ναρκωτικά. Παραδίνονται στη δίνη δαιμονικών παραστάσεων και ψευδαισθήσεων, πνίγονται στην άβυσσο του μεταφυσικού σκότους και της ανοησίας. Φαίνεται πως προτιμούν τον άδη αντί για τη γη, αλλά ζουν, επειδή φοβούνται να πεθάνουν. Κάποιοι προσπαθούν να καταστείλουν το συναίσθημα της άδηλης θλίψης και παίζουν σαν τους ηθοποιούς το βοντεβίλ της ευτυχίας. Κάτι τέτοια πρόσωπα, με άδεια μάτια και πλαστικά χαμόγελα, μπορούμε να δούμε στις διαφημίσεις και στις σελίδες των περιοδικών μόδας. Πολλοί ψάχνουν να ξεχαστούν στην ακολασία και τις διαστροφές, στη ζέστη της κοπριάς και στη γλύκα του πύου. Σκάβουν και ανακατεύουν επίμονα τη βρωμιά, λες και θέλουν να βρουν εκεί τη χρυσοφόρα φλέβα.
Γιατί οι σύγχρονοι άνθρωποι είναι δυστυχείς; Επειδή η αμαρτία, με την οποία έχουν σμίξει και την οποία έχουν συνηθίσει, τους απέσπασε το πιο πολύτιμο και αναντικατάστατο: την αγνότητα και τη σωφροσύνη της καρδιάς. Στην αγνότητα βρίσκεται η μεγάλη χαρά και το φως, ενώ στην αμαρτία το σκότος και η θλίψη. Ακόμα και οι αμαρτίες με τη σκέψη και οι παθητικές φαντασιώσεις φέρνουν στην ψυχή το μεταφυσικό κρύο και το κενό. Η ψυχική κόπωση έχει τα δικά της άυλα βακτήρια και τους ιούς, που ζουν και πολλαπλασιάζονται στην ηθική βρωμιά σαν τις μύγες και τα σκουλήκια σε ένα σωρό σάπιων σκουπιδιών και απορριμμάτων. Αυτή τη βρωμιά την καταναλώνει η ανθρώπινη ψυχή κάθε μέρα.
Πώς να γίνει κανείς ευτυχισμένος; Πώς να αποκτήσει την πραγματική και όχι ψευδεπίγραφη ευτυχία; Πώς να διαφυλάξει τη χαρά που δεν θα παραπλανήσει, σαν τη νυχτερινή σκιά, και δε θα πετάξει μακριά σαν πουλί; Για αυτό, πρέπει να παλεύει με την αμαρτία, που γεννάται στην καρδιά, όπως με τον πιο άγριο εχθρό. Η καρδιά του ανθρώπου είναι μεγάλο μυστήριο. Στην καρδιά αθροίζεται όλη η ζωή του ανθρώπου και οι ανησυχίες της ψυχής του. Τίποτα δεν περνάει στη ζωή χωρίς να αφήνει ίχνη. Τα πάντα αποτυπώνονται στη μνήμη της καρδιάς με αόρατη γραφή. Ο βασιλιάς Σολομών έγραφε: «πάσῃ φυλακῇ τήρει σὴν καρδίαν, ἐκ γὰρ τούτων ἔξοδοι ζωῆς». Γι΄ αυτό, πρέπει συνέχεια να καθαρίζουμε την καρδιά από την αμαρτία με τη μετάνοια και την προσευχή, ώστε τα νεκρά νερά που πηγάζουν από τον άδη να μη λιμνάζουν μέσα της.
Ο Θεός είναι το πυρ που ζεσταίνει την καρδιά, και ο διάβολος είναι κρύος σαν πτώμα. Η καρδιά που δόθηκε μέσα από τις αμαρτίες στον δαίμονα, εκπέμπει μακάβριο κρύο και μια λεπτή δυσοσμία της φθοράς, την οποία διαισθητικά νιώθουν οι γύρω άνθρωποι. Η τραγωδία των σημερινών χριστιανών έγκειται στο ότι ξεχνάνε το σημαντικότερο στην πνευματική ζωή, που είναι η φυλακή της καρδιάς και η ανάγκη να την προστατεύουν από τα βρώμικα ρέματα της αμαρτίας, τα οποία μετατρέπουν τη γη σε πνευματική έρημο και σε ελώδη βάλτο των παθών.
Οι σημερινοί χριστιανοί που είναι απορροφημένοι με τις φροντίδες για τα έξω, ξέχασαν την καρδιά τους, το κέντρο της ζωής, την ακρόπολη της ψυχής, το βασιλικό θησαυροφυλάκιο, όπου πρέπει να φυλάγονται τα άφθαρτα πλούτη, τα χαρίσματα της χάριτος. Και ο διάβολος δεν ξεχνάει ούτε λεπτό τον άνθρωπο. Συνέχεια προσπαθεί να καταλάβει την καρδιά, να την δελεάσει, να την υποδουλώσει, να την κάνει θρόνο του. Αν ψάξουμε τους λογισμούς που έρχονται στην καρδιά, εκεί θα δούμε την απέχθεια της αμαρτίας αντί για την εικόνα της Θεότητας.
Η κατάρα του αιώνα μας έγκειται στο ότι ξεχάσαμε πως η χάρη του Θεού είναι αγία και αγνή και δεν μπορεί να ενωθεί με την αμαρτία. Γι΄ αυτό, παρά τις επισκέψεις στους ναούς και τους αγίους τόπους, παρά τις κατ΄ ιδίαν προσευχές και την ανάγνωση πνευματικών βιβλίων, η καρδιά μας μένει άδεια, και είναι σαν να αντλούμε νερό με τρυπημένο αγγείο. Η καρδιά που έχει δοθεί στα πάθη και στις αμαρτίες δεν μπορεί ούτε να αποκτήσει ούτε να κρατήσει τη χάρη. Μια τέτοια καρδιά μοιάζει με τον παρατημένο κήπο χωρίς περίφραξη ή με παρατημένο σπίτι, χωρίς παράθυρα και πόρτες, όπου μπαίνει όποιος θέλει. Καρδιά με πάθη εναντιώνεται στα λόγια της προσευχής, τα απωθεί από τον εαυτό της και η προσευχή χάνει τη ζωτικότητά της και τη δύναμή της. Γίνεται επιφανειακή και νεκρή. Ο άνθρωπος δεν παίρνει πνευματική παρηγοριά από μια τέτοια προσευχή και, γι΄ αυτό, περιμένει με ανυπομονησία να τελειώσει.
Η αληθινή προσευχή δεν είναι δυνατή χωρίς τη χάρη, και η χάρη χωρίς την αγνότητα της καρδιάς. Ο Κύριος είπε: «Μακάριοι οἱ καθαροί τῇ καρδίᾳ ὅτι αὐτοί τόν Θεόν ὄψονται». Γι΄ αυτό, ο άνθρωπος που δε φροντίζει την αγνότητα της καρδιάς, που δεν πολεμά τις αμαρτίες και τα πάθη, αποδεικνύεται πνευματικά τυφλός. Και ας έχει κοσμικά ταλέντα και ψυχικές αξίες, και ας ασχολείται με φιλανθρωπία, ας βγάζει εύγλωττα κηρύγματα, ακόμα και ας γράφει επιστημονικές απολογίες για την υπεράσπιση του χριστιανισμού. Ένας αγράμματος απλός άνθρωπος που διατηρεί την καθαρότητα της καρδιάς είναι πιο σοφός από ένα θεολόγο που δεν έχει νικήσει τα πάθη του.
Την εποχή μας μπορούμε να την ονομάσουμε εποχή δίχως τη χάρη, και αυτό όχι με την έννοια ότι η Εκκλησία στέρεψε από χάρη, αλλά επειδή η καρδιά του ανθρώπου, που είναι δηλητηριασμένη από την αμαρτία, χάνει την ικανότητα να προσλαμβάνει και να διατηρεί τη χάρη. Οι παλαιοί χριστιανοί ξεχώριζαν από τους σημερινούς, πρώτα από όλα, επειδή βρίσκονταν μέσα στη χάρη, ζούσαν και ανέπνεαν τη χάρη, ένιωθαν απτά τις ενέργειές της, την βίωναν, σαν να ψηλάφιζαν τη χάρη με την καρδιά τους και σαν να άκουγαν τα ανείπωτα άηχα ρήματά της. Για αυτούς η χάρη δεν ήταν μόνο ελπίδα των μελλοντικών αγαθών στην Ουράνια Βασιλεία, αλλά και η χαρά που γέμισε την επίγεια ζωή τους, παρά τις θλίψεις και τους διωγμούς.
Η χάρη έκανε τους χριστιανούς να είναι οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι στη γη, και τις χριστιανικές κοινότητες τις έκανε να είναι νησιά του φωτός στη σκοτισμένη θάλασσα του ειδωλολατρικού κόσμου. Ο άνθρωπος ένιωθε την πραγματική παρουσία της χάριτος και την απώλειά της την προσλάμβανε ως την πιο μεγάλη δυστυχία. Αυτό το βίωνε ως σκότος και πόνο της ψυχής, ως αφορισμό από τον Θεό, την Πηγή της ζωής. Γι΄ αυτό, οι χριστιανοί φύλαγαν τη χάρη, όπως τη φωτιά του λυχναριού από την πνοή του αέρα, φύλαγαν την καρδιά τους από ακάθαρτους λογισμούς, όπως τα μάτια από τη σκόνη και τους κόκκους άμμου.
Τώρα, όταν ο σκοπός και το περιεχόμενο της χριστιανικής ζωής έπαψε να είναι η απόκτηση της χάριτος, η απώλειά της σχεδόν δε γίνεται αισθητή. Οι σημερινοί χριστιανοί δεν καταλαβαίνουν ότι την χάνουν από τις αμαρτίες, δε βλέπουν τι συμβαίνει στις καρδιές τους, τι ερπετά φωλιάζουν εκεί. Γι΄ αυτό, η ζωή τους σαν να είναι βαμμένη με γκρι χρώμα, σαν σούρουπο. Οι ψυχές τους μοιάζουν με ουρανό που είναι σκεπασμένος με πυκνά σύννεφα: θα λάμψει για μια στιγμή ανάμεσα στα σύννεφα μια ακτίνα φωτός, αλλά ξανά θα σβήσει.
Χωρίς την αγνότητα των λογισμών δεν μπορεί η ψυχή να αντικατοπτρίσει μέσα της το φως της χάριτος. Τι πρέπει να κάνει κανείς ώστε να αποκτήσει και να διατηρήσει τη χάρη; Πρώτα από όλα, πρέπει να καθαρίζει την ψυχή με τη μετάνοια και την εξομολόγηση, σαν να ξύνει με σιδερένια βούρτσα τη σκουριά που διάβρωσε το μέταλλο. Πρέπει να έχουμε τον έλεγχο του νου και της θέλησης πάνω στις πέντε αισθήσεις, ιδιαίτερα πάνω στην όραση και την ακοή. Πρέπει να επαγρυπνούμε, ώστε η αμαρτία να μην εισέρχεται στην ψυχή μέσα από την ανάγνωση βιβλίων που διεγείρουν τα πάθη, μέσα από κενές περιεχομένου συζητήσεις, μέσα από θεάματα και παραστάσεις ακολασίας.
Πρέπει να απομακρυνόμαστε από τους πειρασμούς, με τους οποίους αρχίζει η αμαρτία, όπως οι μέλισσες αποφεύγουν τον καπνό. Πρέπει να αποφεύγουμε κιόλας και εκείνα τα πρόσωπα και τους τόπους που μας θυμίζουν προηγούμενες πτώσεις. Τότε, καθώς θα μειώνονται οι εξωτερικές αμαρτωλές εντυπώσεις, οι εσωτερικές ωθήσεις της αμαρτίας θα αρχίζουν να αποδυναμώνονται, όπως λιγοστεύει το ποτάμι στην ξηρασία. Πρέπει να γνωρίζουμε και μια άλλη πονηρία του διαβόλου: μερικές φορές αποχωρεί από τον άνθρωπο για ένα διάστημα, οπότε αρχίζει και φαντάζεται ότι τα πάθη του έχουν εξοντωθεί, ότι ο πνευματικός κίνδυνος έχει περάσει και θεωρεί τον εαυτό του νικητή.
Μια τέτοια ψευδής απάθεια, ουσιαστικά, είναι η παγίδα του διαβόλου, με σκοπό να στομώσει την επαγρύπνηση του ανθρώπου και να τον πιάσει στα πράσα, όταν δεν το περιμένει. Πολύ συχνά σε αυτήν την παγίδα πέφτουν οι υπερήφανοι και οι επηρμένοι άνθρωποι, οι οποίοι κάνουν την πνευματική ζωή χωρίς υπακοή και συμβουλές. Γι΄ αυτό, πρέπει πάντα να είμαστε προσεκτικοί και να θυμόμαστε ότι ο δαίμονας δεν αφήνει τον άνθρωπο, σαν την σκιά του, και θα παλεύει μαζί του μέχρι τον θάνατό του.
Ο Χριστός μάς βρήκε στον Σταυρό, μέσα από τα βάσανα της σταύρωσης, και εμείς πρέπει να Τον βρούμε στην καρδιά μας, μέσα από τα δάκρυα της μετάνοιας. Αυτή η συνάντηση με τον Θεό μοιάζει με νέα γέννηση. Τότε, η χάρη θα φωτίσει τον άνθρωπο με το αόρατο φως της, θα ισιώσει την καμπουριασμένη από τις αμαρτίες ψυχή, θα δώσει φτερά στην προσευχή, θα ανοίξει στην καρδιά την πηγή του ζώντος ύδατος, θα ανανεώσει την παιδική αγνότητα, θα επαναφέρει την χαμένη χαρά, ως άνοιξη της ψυχής, και ο άνθρωπος θα δει την ανάστασή του από τους νεκρούς, ενώ ακόμα είναι εν ζωή.
Αρχιμανδρίτης Ραφαήλ (Καρέλιν)
Μετάφραση από gr.pravoslavie.ru (8/17/2022)