«Οὕτως ἀδήλων ὄντων τῶν πραγμάτων, δέον ὅπως μὴ πολυπραγμονῶμεν περὶ τοῦ χρόνου τῆς παρουσίας τοῦ ̓Αντιχρίστου, ἀλλὰ νὰ προασφαλίζωμεν ἑαυτούς».

 

Ἄγνωστος ὁ χρόνος παρουσίας τοῦ  ̓Αντιχρίστου. Ο Αντίχριστος θὰ ἔλθῃ ὀλίγον πρὸ τῆς δευτέρας παρουσίας τοῦ Κυρίου «πρὸ τοῦ Χριστοῦ ὁ  ̓Αντίχριστος ἔρχεται»[1]. Μετὰ δὲ τὴν ἔλευσιν τούτου θὰ ἀκολουθήσῃ ἡ δευτέρα τοῦ Χριστοῦ παρουσία, καθ ̓ ἣν θὰ καταργηθῇ ὁ  ̓Αντίχριστος ὑπὸ τοῦ Κυρίου, «τῇ ἐπιφανείᾳ τῆς παρουσίας αὐτοῦ»[2]. «Ὁ γὰρ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἐρχόμενος ἀνελεῖ αὐτόν»[3]. Διὰ τοῦτο δὲν πρόκειται νὰ γίνῃ ἡ ἔνδοξος παρουσία τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐὰν δὲν ἔλθῃ προηγουμένως ἐκεῖνος ὁ ἄνομος, ἐὰν δὲν «ἀποκαλυφθῇ ὁ ἄνθρωπος τῆς ἁμαρτίας, ὁ υἱὸς τῆς ἀπωλείας, ὁ ἀντικείμενος καὶ ὑπεραιρόμενος ἐπὶ πάντα λεγόμενον Θεὸν ἢ σέβασμα»[4]. Ἡ μὲν λοιπὸν κατάλυσις τοῦ  ̓Αντιχρίστου συμπίπτει πρὸς τὴν παρουσίαν τοῦ Κυρίου, ἡ δὲ ἔλευσις αὐτοῦ θὰ γίνῃ ὀλίγον πρὸ ταύτης. Τὰ δὲ λεγόμενα, ὅτι ἡ ἐμφάνισις τοῦ  ̓Αντιχρίστου τοποθετεῖται «λίγο πρὶν τὴν χιλιετία κι ἡ καταστροφή του θὰ συμπέσῃ μὲ τὴν πτώση τῶν σατανικῶν καθεστώτων», εἶναι αὐθαίρετα καὶ παντελῶς πεπλανημένα.
 ̓Αλλ' ὅμως ὁ χρόνος τῆς δευτέρας παρουσίας τοῦ Κυρίου εἶναι ἄγνωστος. «Περὶ δὲ τῆς ἡμέρας ἐκείνης καὶ ὥρας οὐδεὶς οἶδεν», εἶπεν ὁ Κύριος[5], εἰ μὴ μόνον ὁ Θεός. Όπως λοιπὸν ὁ χρόνος τῆς δευτέρας καὶ ἐνδόξου παρουσίας τοῦ Κυρίου είναι σεσιγημένον μυστήριον, οὕτω καὶ ὁ καιρὸς τῆς ὀλίγον πρὸ ταύτης ἐλεύσεως τοῦ  ̓Αντιχρίστου δὲν εἶναι γνωστός[6]. Δὲν γνωρίζομεν, λέγει ὁ ἅγιος Κύριλλος Ἱεροσολύμων πότε θὰ ἔλθῃ ὁ ̓ Αντίχριστος καὶ πότε θὰ συμβοῦν τὰ δεινά, τὰ ὁποῖα θὰ ἀκολουθήσουν τὴν παρουσίαν του ἐπὶ τῆς γῆς. «Καὶ εἴτε ἐπὶ σοῦ γίνεται»[7], λέγει ὁ ἅγιος πατήρ, «οὐκ οἴδαμεν, εἴτε μετὰ σὲ γίνεται, οὐκ οἴδαμεν»[8]. Ὄχι δὲ μόνον οἱ ἐπὶ γῆς ἀγνοοῦμεν τὸν ἀκριβῆ χρόνον τῆς ἐμφανίσεως τοῦ ̓ Ανόμου, ἀλλὰ καὶ οἱ ἄγγελοι[9] καὶ οἱ Ἅγιοι ἐν τῷ οὐρανῷ, καθ ̓ ὅτι οὔτε εἰς αὐτοὺς εἶναι γνωστὴ ἡ ἡμέρα καὶ ὥρα τῆς παρουσίας τοῦ Κυρίου, ὡς μανθάνομεν ἐκ τῆς  ̓Αποκαλύψεως. Διότι, ὅταν αἱ ψυχαὶ τῶν πεπελεκισμένων διὰ τὴν μαρτυρίαν Ἰησοῦ καὶ διὰ τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ»[10] «ἔκραξαν φωνῇ μεγάλη λέγοντες· ἕως πότε, ὁ Δεσπότης ὁ ἅγιος καὶ ὁ ἀληθινός, οὐ κρίνεις καὶ ἐκδικεῖς τὸ αἷμα ἡμῶν ἐκ τῶν κατοικούντων ἐπὶ τῆς γῆς;»[11] δὲν ἐδόθη ἀπάντησις εἰς τὸ «πότε», ἀλλ ̓ «ἐδόθη αὐτοῖς ἑκάστῳ στολὴ λευκὴ καὶ ἐρρέθη αὐτοῖς, ἵνα ἀναπαύσωνται ἔτι χρόνον μικρόν...»[12].
Ἰδοὺ διατὶ ὑπολογισμοί, γενόμενοι παλαιότερον περὶ τοῦ χρόνου τοῦ  Αντιχρίστου, ἠστόχησαν. Ὡς π.χ. τὰ λεγόμενα παρὰ τοῦ Ἱππολύτου, βάσει τῶν προφητειῶν τοῦ Δανιήλ, ὅτι ὁ  ̓Αντίχριστος ἐπρόκειτο νὰ φανῇ περὶ τὸ μέσον τῆς πρώτης μ.Χ. χιλιετηρίδος, μετὰ τὴν κοσμοκρατορίαν τῶν Ρωμαίων[13]. Ἡ μὲν πρόρρησις περὶ τέλους τῆς ρωμαϊκῆς ἐξουσίας ἐπηλήθευσεν, ἀλλὰ τὰ λεγόμενα περὶ καιροῦ τοῦ  ̓Ανόμου ἠστόχησαν, «ὡς ἀπόφασις ἀνθρωπίνης ἀγνοίας, ἀλλ ̓ οὐκ ἐπινοίας τῆς ἄνωθεν»[14]. Οὕτως ἀδήλων ὄντων τῶν πραγμάτων, δέον ὅπως μὴ πολυπραγμονῶμεν περὶ τοῦ χρόνου τῆς παρουσίας τοῦ  ̓Αντιχρίστου, ἀλλὰ νὰ προασφαλίζωμεν ἑαυτούς[15].

 

---

[1] .Χρυσοστόμου, PG. 49, 413. 141. Β' Θεσ. δ' 8.

[2] Β' Θεσ. 6' 8

[3] Μ. Αθανασίου, ΒΕΠΕΣ, 35,

[4] Β' Θεσ. 6' 3-4.

[5] Ματθ. κδ' 36. «Διὰ τὴν ἡμέραν δὲ ἐκείνην καὶ τὴν ὥραν κανεὶς δὲν γνωρίζει τίποτε, οὔτε οἱ ἄγγελοι τῶν οὐρανῶν, παρά μόνον ὁ Πατήρ μου». Μὲ τὴν δήλωσιν «οὔτε οἱ ἄγγελοι» τοὺς ἀπεστόμωσεν, ὥστε νὰ μὴ ζητήσουν να μάθουν ὅ,τι δὲν γνωρίζουν ἐκεῖνοι, λέγων δὲ «οὔτε ὁ Υἱὸς» τοὺς ἐμποδίζει ὄχι μόνον νὰ μάθουν, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐρευνοῦν. Οτι δὲ δι' αὐτὸ τὸ εἶπε, βλέπε πῶς τοὺς ἀπεστόμωσε καλύτερα μετὰ τὴν ἀνάστασιν, ὅταν τοὺς εἶδε νὰ γίνωνται περισσότερον περίεργοι. Διότι τώρα μὲν τοὺς ἀνέφερε πολλὰ καὶ διάφορα τεκμήρια, τότε δὲ τοὺς εἶπεν ἁπλῶς· «δὲν εἶναι ἰδική σας ὑπόθεσις νὰ γνωρίζετε τοὺς χρόνους ἢ τοὺς καιρούς». Ἔπειτα, διὰ νὰ μὴ εἴπουν ὅτι παρεμελήθημεν, περιεφρονήθημεν, οὔτε αὐτοῦ δὲν εἴμεθα ἄξιοι, λέγει· «τοὺς ὁποίους ὥρισεν ὁ Πατήρ κατὰ τὴν ἰδικήν του ἐξουσίαν». Διότι ἐφρόντιζε πάρα πολὺ νὰ τοὺς τιμᾷ καὶ νὰ μὴ τοὺς ἀποκρύπτῃ τίποτε. Διὰ τοῦτο αὐτὸ τὸ ἀφήνει εἰς τὴν δικαιοδοσίαν τοῦ Πατρός, ἀφ' ἑνὸς διὰ νὰ κάμῃ τὸ πρᾶγμα φοβερόν, καὶ ἀφ ̓ ἑτέρου νὰ ἀποκλείσῃ ἐκείνους νὰ πληροφορηθοῦν αὐτὸ ποὺ ἐλέχθη» (Ι. Χρυσοστόμου, ΕΠΕ. 12, 45-47). 
«Ἀλλά δή καί συμφερόντως ἀπέκρυψεν ὁ Θεός τὴν συντέλειαν τοῦ βίου, εἴτε τὴν καθολικὴν εἴτε τὴν ἑνὸς ἑκάστου, ἵνα ὡς ἀδήλου ὄντος τοῦ τέλους, ἀεὶ ἀγωνιζώμεθα, προσδοκῶντες αὐτὸ καὶ φοβούμενοι μὴ ἀνετοίμοις ἐπιστῇ». (Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, P.G. 123, 641 C).

[6] Μ. Φωτίου, PG. 103, 673.

[7] Κυρίλλου Ἱεροσολύμων, ΒΕΠΕΣ, 39, 190.

[8] Κυρίλλου Ἱεροσολύμων, ΒΕΠΕΣ, 39, 190.

[9] Ματθ. κδ' 36.

[10] Αποκ. κ' 4.

[11]  Αποκ. στ΄ 10.

[12]  Αποκ. στ' 11.

[13] Ιππολύτου, ΒΕΠΕΣ, 6, 88-89

[14] Μ. Φωτίου, PG. 103, 673.

[15] Κυρίλλου Ιεροσολύμων, ΒΕΠΕΣ, 39, 190.

 

Περί της ομιλίας του π. Αναστάσιου Τραϊφόρου.....

«Αυτός δεν είναι ο σωστός τρόπος που θα έπρεπε να διαβάζουμε το βιβλίο της Αποκάλυψης. Κάποιες από τις ομοιότητες μπορεί να αποδειχθούν σωστές κάποιες άλλες αποκύημα μιας πυρετωδούς φαντασίας. Αλλά όλο αυτό γίνεται επιφανειακά και δεν μας βοηθάει στην σωτηρία της ψυχής μας. Θα έπρεπε να προσεγγίζουμε τις βιβλικές προφητείες και συγκεκριμένα το βιβλίο της Αποκάλυψης μ΄ έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο».  (π. Σεραφείμ Ρόουζ).

Διαβάσαμε μία ''παρέμβαση'' του π. Αναστάσιου Τραϊφόρου στην ημερίδα για τις ταυτότητες.

Στην ομιλία του αναφέρει τα εξής:

«ἦρθαν τίς μέρες αὐτές κάποια φυλλάδια στά χέρια μου πού κατηγοροῦν τόν ἅγιο Παΐσιο καί λένε ὅτι εἶναι πλανεμένος ἤ μάγος καί ὅτι δέν ἔχουν ἰσχύ ὅλα αὐτά πού λέει καί ὅτι ὅλα αὐτά πού λέει τά ΄χει ἀντιγράψει ἀπό κάποια προτεστάντισσα, στενοχωρήθηκα ὄντως πάρα πολύ καί λέω ¨δέν εἶναι δυνατόν ἄνθρωποι ἐκκλησιαστικοί, ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας νά λένε αὐτά τά πράματα. Εἶναι μεγάλη πλάνη καί μεγάλος πειρασμός καί ἐπειδή μπορεῖ νά τά ἀκούσετε καί σεῖς, καί ἀπό τήν ἄλλη μεριά νά λένε ὅτι ὁ ἅγιος Πορφύριος δέν συμφωνεῖ μέ τόν ἅγιο Παΐσιο καί ὅτι δέν μποροῦμε νά δεχθοῦμε ὅλα αὐτά τοῦ ἁγίου Παϊσίου, γιατί εἶναι πλανεμένα».

Ο π. Αναστάσιος σχολιάζει τα λεχθέντα δια το ότι ο π. Παΐσιος επηρεάστηκε από τα φυλλάδια που έδωσαν στον ίδιο που αφορούσε τα λεγόμενα της Relfe.  Πουθενά όμως (πάντα όσον αφορά το εξεταζόμενο ζήτημα) δεν ειπώθηκε ότι ήταν ''πλανεμένος'' ή ''μάγος''. Αυτό που είχε ειπωθεί ήταν ότι επηρεάστηκε απ΄ όσους διέδιδαν τα φυλλάδια, και ότι απλώς έκανε λάθος.

Και συνεχίζει:

«Ὑπάρχει διαφωνία μεταξύ τῶν ἁγίων; Τά ἴδια πράματα λένε. Πῶς λοιπόν ἐμεῖς προσπαθοῦμε νά πολεμήσουμε αὐτήν τήν ἁγιότητα τῶν ἁγίων καί νά πιάσουμε τά λόγια τους, νά ¨τά τραβᾶμε ἀπό τά μαλλιά¨γιά νά βγάλουμε τό δικό μας συμπέρασμα;
Ἕνα ἄλλο γεγονός πού μᾶς θλίβει εἶναι αὐτό πού εἶπα νωρίτερα γιά τήν κατηγορία στούς ἁγίους ὅτι διαφωνοῦν μεταξύ τους. Κι΄ ἐνῶ ξέρουμε πολύ καλά, οἱ ἄνθρωποι πού ζοῦν συνειδητά μέσα στήν Ἐκκλησία κι΄ ὅπως λένε καί οἱ ἴδιοι αὐτοί οἱ ἄνθρωποι, ὅτι δέν μιλοῦν οἱ ἴδιοι οἱ ἅγιοι, ἀλλά μέσῳ αὐτῶν μιλᾶ τό Ἅγιο Πνεῦμα. Γι΄ αὐτό, ὅσοι συκοφαντοῦν τούς ἁγίους πέφτουν στή βλασφημία κατά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Κι΄ αὐτά σᾶς τά λέμε γιατί θά τ΄ἀκούσετε κι΄ ἐσεῖς, νά μήν ἐπηρεασθεῖτε, νά μή δώσετε καμμία σημασία ἀκόμη κι΄ ἄν τά λένε καί ἐπίσκοποι καί ἱερεῖς».

Σε αυτό το σημείο διαστρέφεται, μάλλον μη συνειδητά, η αλήθεια διότι φυσικά μπορεί να υπάρξει διαφωνία μεταξύ των αγίων και αυτή η πραγματικότητα δεν αποτελεί ούτε πολεμική και συκοφαντία εναντίον των αγίων, αλλά ούτε και βλασφημία κατά του Αγίου Πνεύματος! Παραδείγματα υπάρχουν, (εξ΄ άλλου έχουν δημοσιευτεί και από εμάς και από άλλους), και πρώτο από αυτά είναι η διαφωνία μεταξύ των Αγ. Αποστόλων. Οι άγιοι λοιπόν δεν είναι άνθρωποι, δεν κάνουν λάθη, δεν έχουν διαφωνίες μεταξύ τους;
Ο Άγιος Φώτιος μας λέγει τα αντίθετα προς ότι αναφέρει ο π. Αναστάσιος: «δύσκολες περιστάσεις εκβίαζαν πολλούς (πατέρες), άλλα να τα πουν πρόχειρα, άλλα να τα πουν προς οικονομία, άλλα πάλι εξαιτίας της απόδρασης των ανυπάκουων, και άλλα στα οποία από άγνοια έκαναν λάθος, όπως γίνεται με τα ανθρώπινα». (Ε.Π.Ε Έργα Φωτίου Πατριάρχου Κων/λεως τ.13, σ. 259) και παρακάτω: «Αλλ’ όμως αν σε κάτι έδειξαν (οι πατέρες) ολιγωρία ως προς την αλήθεια και παρασύρθηκαν να πουν πράγματα αντίθετα προς το κοινό εκκλησιαστικό δόγμα, σ’ αυτά βέβαια δεν τους ακολουθούμε, από την πατρική όμως τιμή και δόξα αυτών δεν περικόπτουμε τίποτε» (ενθ. ανωτ. σ. 263). 
Ο Άγ. Κύριλλος επίσης: «Εάν όμως συμβεί κάπου να κάνουμε λάθος ως προς το πραγματικό νόημά τους, εξαιτίας της λεπτότητας των εννοιών και της μεγάλης ασάφειάς τους, πρέπει να μας συγχωρήσουν αυτοί που θα τα διαβάσουν». (ΕΠΕ 4, 13).
«Για ποιό λόγο ο Θεός επιτρέπει τέτοιους μεγάλους άνδρες και αγίους του να πλανηθούν και να κάνουν διάφορα λάθη;» ρώτησαν τον άγιο Βαρσανούφιο και αυτός απάντησε: 
α)  «Επειδή δεν ρώτησαν για το συγκεκριμένο αυτό θέμα τον Θεό, ούτε και προσευχήθηκαν όσο θα έπρεπε πριν ζητήσουν την απάντηση, αφού «πας ο αιτών λαμβάνει και ο ζητών ευρίσκει», σύμφωνα με την Αγία Γραφή.
β) Επειδή τα παρέλαβαν από παλαιότερους Γέροντες και Αγίους και δεν κάθισαν να ερευνήσουν, εάν είναι ή όχι αλήθεια, έχοντας εμπιστοσύνη σ’ αυτούς.
γ)  Για να δείξει ο Θεός, ότι όλοι οι άνθρωποι ακόμη και οι Άγιοι, είναι πάντοτε πεπερασμένοι και ατελείς και δεν μπορούσαν σε καμμία περίπτωση να καταλάβουν όλα τα βάθη του Θεού. Γι’ αυτό και ο Απ. Παύλος λέγει ότι, «εκ μέρους γινώσκομεν και εκ μέρους προφητεύομεν».
δ)  Για να δείξει ο Θεός πάλι, ότι η Πίστη μας είναι ζωντανή, η Εκκλησία μας είναι ζώσα και το Άγιον Πνεύμα, δεν παύει ποτέ να φωτίζει όποιον θέλει («το Πνεύμα το Άγιον όπου θέλει πνει») και όποτε θέλει, για τις αλήθειες της Πίστεώς μας. Έτσι, ό,τι διαφεύγει σε κάποιον ή αφήνει ο ένας Άγιος, να βρίσκει και να συμπληρώνει ο επόμενος· και ό,τι αφήνει ο επόμενος, να το βρίσκει ο μεθεπόμενος, έως της συντελείας του αιώνος. Και με μια λέξη ό,τι λένε οι πρώτοι και δεν είναι ξεκάθαρο ή ορθά διατυπωμένο, έρχονται οι τελευταίοι και το επεξηγούν ή το διορθώνουν, για να δοξάζεται έτσι πάντοτε ο Θεός, μέσα από τους Αγίους Του. Διότι αυτός είναι ο Θεός και των πρώτων και των εσχάτων και εις Αυτόν ανήκει η δόξα εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». («Βίβλος Βαρσανουφίου και Ιωάννου», σελ. 285 – 288).
Τα λάθη λοιπόν είναι φυσιολογικά εφόσον είναι άνθρωποι και οι ίδιοι, και μόνον ο Θεός είναι αλάθητος. Διατυπώσεις τύπου: «πολεμάς την αγιότητα» «συκοφαντείς τον άγιο» και «βλασφημείς το Άγιο Πνεύμα» είναι ακραίες δια το ζήτημα που εξετάζουμε. Πολεμική, συκοφαντία και βλασφημία θα αποτελούσε αν αμφισβητήσει κανείς αυτό που έχει ήδη γίνει και όχι αυτό που επρόκειτο να γίνει και πόσο μάλλον όταν παραμένει υπό έρευνα εφόσον δεν γνωρίζουμε το πότε αλλά και το πως ακριβώς θα διαδραματιστούν τα γεγονότα που αφορούν τα έσχατα. Δια τούτον τον λόγον πολλοί κατά καιρούς αστόχησαν παρουσιάζοντας και κάθε φορά ως ''χάραγμα''΄το κάθε τι, τελευταία έως και αυτό το ψηφιακό θερμόμετρο μετώπου αλλά και το εμβόλιο του Covid!!!               
Αν θέλουμε αληθώς να είμαστε σύμφωνοι με την γνώμη των αγίων, κυρίως με το «consesus patrum», την ομοφωνία των Πατέρων, θα πρέπει να ενθυμηθούμε ότι οι Πατέρες απέφυγαν να ερμηνεύσουν τα των εσχάτων (αποφαινόμενοι μετά βεβαιότητος) και ομόφωνα: «θεωροῦν τήν Ἀποκάλυψη ὡς μιά προφητική εἰκόνα τῶν ἐσχάτων ἡμερῶν τοῦ κόσμου και τῶν γεγονότων που πρόκειται να διαδραματιστούν πρό τῆς Δευτέρας Παρουσίας τοῦ Χριστοῦ στή γῆ καί κατά το ἄνοιγμα τοῦ Βασιλείου τῆς Δόξης τό ὁποῖο ἔχει προετοιμαστεῖ γιά ὅλους τούς ἀληθινά πιστεύοντες χριστιανούς». 

«Ἡ Ἀποκάλυψη εἶναι ἕνα μυστικιστικό βιβλίο τό ὁποῖο πολύ δύσκολα μπορεῖ νά κατανοηθεῖ καί νά ἑρμηνευτεί σωστά.... ὅμως, αὐτός ὁ μυστικιστικός χαρακτήρας τοῦ βιβλίου εἶναι ἀκριβῶς καί ὁ λόγος πού τό κάνει ἑλκυστικό τόσο στους πιστούς χριστιανούς, ὅσο καί στους περίεργους διαλογιστές. Κατά τη διάρκεια τῆς πορείας ὅλης τῆς Καινοδιαθηκικῆς ἱστορίας τῆς ἀνθρωπότητας, οἱ ἄνθρωποι ἔχουν προσπαθήσει νά ἀποκωδικοποιήσουν τή σημασία καί τό νόημα τῶν αἰνιγματικῶν δραμάτων που περιγράφονται στό ἐν λόγῳ βιβλίο. Υπάρχει μια τεράστια βιβλιογραφία σχετικά μέ τήν Ἀποκάλυψη, στήν ὁποία συμπεριλαμβάνονται καί πολλά παράλογα ἔργα πού ἀσχολοῦνται μέ τό περιεχόμενο καί τήν προέλευση αὐτοῦ τοῦ μυστικιστικοῦ βιβλίου.
Ὡς βιβλίο τῶν ἐντολῶν τοῦ Θεοῦ σχετικά μέ τόν κόσμο καί τήν Ἐκκλησία, ἡ Ἀποκάλυψη πάντα εἵλκυε τήν προσοχή τῶν χριστιανῶν, καί εἰδικά σ' ἐκεῖνες τις περιόδους ὅταν ἐξωτερικοί διωγμοί καί ἐσωτερικοί πειρασμοί ἀρχίζουν να κλονίζουν τούς πιστούς μέ ἰδιαίτερη δύναμη καί νά τούς περικυκλώνουν ἀπειλητικά ἀπό παντοῦ μέ κάθε εἴδους κίνδυνο..... ὁ μεταφορικός και μυστικιστικός χαρακτήρας τοῦ βιβλίου το καθιστοῦν ἐξαιρετικά δύσκολο να κατανοηθεῖ. Γι' αὐτό, γιά τούς ἀπρόσεκτους ἑρμηνευτές ὑπάρχει πάντα ὁ κίνδυνος να παρασυρθοῦν πέρα ἀπό τά ὅρια τῆς ἀλήθειας κι ἔτσι νά δημιουργηθοῦν φανταστικές ἐλπίδες καί πεποιθήσεις». (Αρχιεπισκόπου Αβερκίου, ''Η Αποκάλυψη του Αγίου Ιωάννη - Ένας Ορθόδοξος σχολιασμός'').