Τρεις Έλληνες Ιερείς αφήνουν την Κωνσταντινούπολη για την ROCOR.

Αριστερά: π. Σπυρίδων Μπέιλυ, κέντρο: π. Εμμανουήλ Χατζηδάκης, δεξιά: π. Ιωάννης Μαριδάκης.

σ.σ. Ανάμεσά τους ο π. Σπυρίδων που μας συγκίνησε με ΑΥΤΟ το βίντεο εναντίον του οικουμενισμού. [και ΕΔΩ]

---

Τον περασμένο Νοέμβριο ο π. Μαρκ Τάισον εγκατέλειψε την Αμερικανική Καρπαθορωσική Ορθόδοξη Επισκοπή (ACROD), μια δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στην Αμερική, και εντάχθηκε στην Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εκτός Ρωσίας (ROCOR) λόγω των ανησυχιών του στο θέμα της εισπήδησης του Πατριαρχείου στην Ουκρανική Εκκλησία. Σύντομα τον ακολούθησε ο π. Νεκτάριος Τρεβίνο. 

Τον Οκτώβριο και τον Ιανουάριο, ενορίες της υπαγόμενης στην Κωνσταντινούπολη Αρχιεπισκοπής των Ρωσικών Ορθοδόξων Εκκλησιών στην Δυτική Ευρώπη, μετακινήθηκαν επίσης στην ROCOR. Εν τω μεταξύ, το Πατριαρχείο απέσυρε ξαφνικά το καθεστώς εξαρχίας της Αρχιεπισκοπής, αφήνοντας κληρικούς και λαϊκούς εις αναζήτηση νέας στέγης, με το Πατριαρχείο Μόσχας να είναι ο πιο πιθανός υποψήφιος. 
Τον Μάρτιο, το OrthoChristian ανέφερε ότι η ROCOR άνοιξε μια νέα ενορία στο Λούμποκ του Τέξας για να διακονήσει αρκετές οικογένειες που εγκατέλειψαν την τοπική ενορία της υπαγόμενης στην Κωνσταντινούπολη Ελληνικής Ορθόδοξης Αρχιεπισκοπής της Αμερικής.  
Τώρα, άλλοι τρεις ιερείς εγκατέλειψαν την δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως προκειμένου να ενταχθούν στην ROCOR.
Ο π. Σπυρίδων Μπέιλυ, ο οποίος ανήκε στην Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας, είναι τώρα ιερέας της υπαγόμενης στην ROCOR Επισκοπής της Μεγάλης Βρετανίας και Δυτικής Ευρώπης, και σύμφωνα με τον επισκοπικό κατάλογο έχει διορισθεί στην ενορία της Αγίας Ελισάβετ στο Wallasey της Αγγλίας. 
Είναι γνωστός ως ο συγγραφέας πολλών βιβλίων, όπως Η Ορθοδοξία και το Βασίλειο του Σατανά [Orthodoxy and the Kingdom of Satan], Το Αρχαίο Μονοπάτι [The Ancient Path], και Ταξίδι στο Άγιον Όρος [Journey to Mount Athos] και διατηρεί μια δημοφιλής σελίδα στο YouTube με πολλά διαφωτιστικά βίντεο.  
«Η απόφασή μου να μετακομίσω στην ROCOR οφείλεται σε διάφορους λόγους. Εδώ και καιρό ανησυχώ για τις αυξανόμενες εκσυγχρονιστικές και οικουμενιστικές τάσεις στην Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο οι ενέργειες στην Ουκρανία με έπεισαν ότι έπρεπε να φύγω», σχολίασε ο π. Σπυρίδων στο  OrthoChristian.  
Στις 13 Ιουλίου, το Μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου του Μέγα (ROCOR) στο Φοίνιξ ανακοίνωσε στη σελίδα του στο Facebook ότι ο π. Εμμανουήλ Χατζηδάκης, προηγουμένως στην Ελληνορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αμερικής, και ο π.  Ιωάννης Μαριδάκης, αρχικά από την Κρήτη, έχουν επίσης ενταχθεί στην ROCOR.  

Ο π. Εμμανουήλ είναι επίσης γνωστός ως ο συγγραφέας πολλών γνωστών βιβλίων, όπως, The Heavenly Banquet and Jesus: Fallen? The Human Nature of Christ Examined From an Eastern Orthodox Perspective.  Είναι επίσης ο ιδρυτής του Orthodox Witness, ενός οργανισμού αφιερωμένου στην ένωση των κληρικών και ενοριτών όλων των Ορθοδόξων δικαιοδοσιών για το κήρυγμα του Ευαγγελίου. Έγινε δεκτός στην ROCOR από τον προκαθήμενό της, τον Μητροπολίτη Ανατολικής Αμερικής και Νέας Υόρκης Ιλαρίωνα.  
Το δημοσίευμα του Μοναστηριού αναφέρει ότι ο π. Εμμανουήλ έχει διορισθεί σε μία εκκλησία στο Τέξας, αν και ο υιός του Τόνυ σχολιάζει ότι η πληροφορία αυτή είναι ανακριβής.  
Ο π. Ιωάννης είναι παντρεμένος με μεγάλα παιδιά και αν και δεν γνωρίζει αγγλικά, μετακόμισε από την Κρήτη στην Αμερική για να φύγει από την Κωνσταντινούπολη και να ενταχθεί στην ROCOR. Στις 8 Ιουλίου του ανατέθηκε να υπηρετήσει ως βοηθός ιερέα στον ηγούμενο της Μονής του Αγίου Αντωνίου του Μέγα και θα αναλάβει τις κατ’ οίκον επισκέψεις, τις κλήσεις ασθενών και ορισμένες εξομολογήσεις.  
Είναι επίσης υπεύθυνος για την φροντίδα ενός τεμαχίου του Τιμίου Ξύλου, έχει επισκεφθεί πολλές φορές την Αμερική με το πολύτιμο και θαυματουργό τεμάχιο και θα συνεχίσει να ταξιδεύει με το ιερό τεμάχιο ως ευλογία στους πιστούς.  
Μια συλλογή θαυμάτων του τεμαχίου του Τιμίου Σταυρού υπάρχει στην ιστοσελίδα «Joy of All Who Sorrow» του Καθεδρικού Ναού της Υπεραγίας Θεοτόκου στο Σαν Φρανσίσκο.

---

Μετάφραση Φαίη

Πηγή 1: ΤΑΣ ΘΥΡΑΣ ΤΑΣ ΘΥΡΑΣ

Πηγή 2: Orthodox Christianity

«Οὐδείς τῶν Ἁγίων εὓρηται οὓτω διερευνήσας ταῦτα.....»

 Τί γράφει, λοιπόν, ὁ Μέγας Ὁμολογητής Ἃγιος Θεόδωρος ὁ Στουδίτης ἑρμηνεύοντας αὐθεντικά τίς ἀποφάσεις τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου;

            Ἐπειδή πολλές φορές ἐπικράτησαν οἱ αἱρετικοί στήν Ἐκκλησία καί μάλιστα γιά μεγάλα χρονικά διαστήματα, ὃσοι ἓλκουν ἀπό αὐτούς τήν χειροτονία καί οἱ μετά τῶν δευτέρων τούτων συλλειτουργήσαντες θά πρέπει νά θεωρηθοῦν, κατά τήν ἀνορθόδοξη γνώμη συγγραφέων, καθηρημένοι, ἐάν ἡ καθαίρεση ἐπέρχεται αὐτομάτως.

            Ἑπομένως ὃλοι τότε θά εἶναι καθηρημένοι, οὐδαμοῦ θά εὑρίσκεται ἡ Ἱερωσύνη καί θά εἶχε πρό πολλοῦ ἐκλείψει ἡ Ἱερωσύνη πάνω στή γῆ καί ἡ σώζουσα Θεία Χάρις ἀλλά καί αὐτή ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία.

            Ἡ κακοδοξία πού ὑποστηρίζουν ἀδελφοί μας, ἐξαλείφει τήν Χάριν καί τήν Ἐκκλησία πάνω στή γῆ. Διότι, ὃπως σημειώνει ὁ Ἃγιος Μέγας Ὁμολογητής Θεόδωρος «πολλά συνέβη καί συμβαίνει τοιαῦτα παραπτώματα ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ». Γιαὐτό τό λόγο δέν βρέθηκε καί οὒτε βρίσκεται κανένας Ἃγιος πού νά τά διερεύνησε τά πράγματα μέ αὐτόν τόν ἀνορθόδοξο τρόπο καί οὒτε μᾶς παρέδωσε νά φυλάσσουμε τέτοια παράδοση: «Οὐδείς τῶν Ἁγίων εὓρηται οὓτω διερευνήσας ταῦτα, ὃτι μηδέ οἷόν τε οὒτε μήν ἐκδέδωκε φυλάττειν ἡμᾶς».

« ... Ἐκζητήσωμεν οὒν καί πολυπραγμονήσωμεν παρ’ οὗ ὀφείλομεν κοινωνῆσαι, εἰ τήν πίστιν ὁμολογοίη ὀρθήν, εἰ μή χρήμασι κεχειροτόνηται, εἰ μή τι ἂλλο τῶν κατά τόν βίον αὐτοῦ ὑποπτευομένων καί ἠκουσμένων σφαλερῶν, ἀληθές. συνιεράτευσαν οἱ ἐκ τῶνδε ἀποκρισάριοι ἀποσταλέντες, κἀκείνου τάχα τοῖς τῆς Ἐώας καί φροῦδα ἐντεῦθεν τά τῆς ἱερωσύνης, ὃ ἀπαγορεύσαντες πάντως, καταδεξόμεθα. Εἰ δέ τήν χειροτονίαν καταγομένην ἒχει ἀπό τοῦ δεῖνος, εἲτε ἐξ αἱρετικοῦ, εἲτε ἐκ χρηματοχειροτονήτου, αὐτός δέ οὒτε αἱρετικός οὒτε ἐν γνώσει ἐκ χρηματολήπτου, εἲτ’ οὒν Σιμωνιανοῦ, κεχειροτονημένος, ὁμολογοίη δ’ ὃμως τήν πᾶσαν ἀλήθειαν, τήν τε πίστιν φυλάττειν καί τούς κανόνας ἀπαρατρώτους, τούς τε κατ’ ἀμφότερα παρατετραμμένους ἀποβαλλόμενος, οὐδείς ἡμῖν λόγος ἀποχῆς πρός αὐτόν. Ἀκατάγνωστος γάρ ὁ τοιοῦτος κατά τούς προδεδηλωμένους Ἁγίους (σ.σ. Ἃγιον Γρηγόριον τόν Θεολόγον καί Ἃγιον Ἰωάννην τόν Χρυσόστομον) καί δι’ αὐτῶν κατά πάντας. Οὓτω τοίνυν καί κοινωνοῦμεν, καί ὑμῖν αὐτό ποιεῖν συμβεβουλεύμεθα. Ἐπεί εἰ περισσότερον διερεύνηται, ἀποκρούεται μέν, ὡς δέδεικται, τά τῶν Πατέρων παραγγέλματα, ἐκλιμπάνει δέ τοσοῦτον τό τῆς ἱερωσύνης δῶρον, ἐφ’ ὃ τό Χριστιανοί καλεῖσθαι ἒχομεν, ὡς εἰς ἐθνικήν ἡμᾶς μεταπεσεῖν λατρείαν, ὃπερ ἂτοπον. Πρός γε καί ἀκριβομένους, οὓτω μηδέ ἐν Δύσει καί Ἀνατολῇ ἀφικομένους εὑρίσκειν τό ζητούμενον, ἀναδρομάδην καθαιρουμένων πάντων διά τῆς ἀλληλούχου συλλειτουργήσεως, ἐπειδή προφανῶς τῷ Ρωμαίων προέδρῳ ἐπί Ταρασίου τῷ προειρημένῳ κατά τούς ἁγίους μέτρῳ στῆναι. Διότι πολλά συνέβη καί συμβαίνει τοιαῦτα παραπτώματα ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἃ οὐδείς τῶν ἁγίων εὑρηται οὓτω διερευνήσας, ὃτι μηδέ οἷόν τε, οὒτε μήν ἐπέδωκε φυλάττειν ἡμᾶς. Ἒχει μέν ταῦθ’ οὓτως.»

(P.G. 99, 1106)

(Θ. ΣΤΟΥΔΙΤΟΥ, Ε.Π.Ε. 18Β, ΣΕΛ. 275-277)

Το αρχαιότερο δείγμα Homo Sapiens στην Ευρασία, είναι Ελληνικό (+video)

Η ιστορία ξαναγράφεται. Κρανίο, που είχε βρεθεί το 1978 σε ανασκαφή σε σπήλαιο στην Αρεόπολη της Μάνης, μετρήθηκε με σύγχρονες μεθόδους και αποδείχθηκε ότι ανήκει σε homo sapiens. Το κρανίο έχει ηλικία 210.000 ετών και αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα σύγχρονου ανθρώπου σε όλη την Ευρασία.

Ο Homo Sapiens είναι ο τελευταίος κρίκος στην εξέλιξη του ανθρώπου, ωστόσο συνυπήρχε για χιλιάδες χρόνια με παλαιότερα είδη. Η ανακάλυψη που προκαλεί το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, σε όλον τον κόσμο, αφορά το αρχαιότερο κρανίo, εκτός Αφρικής, του προγόνου μας, του homo sapiens, που βρέθηκε σε σπήλαιο στην Πελοπόννησο.

Υπολογίζεται οτι είναι ηλικίας 210 χιλιάδων ετών, κάτι που το καθιστά το σημαντικότερο εύρημα του είδους, από τους προϊστορικούς πληθυσμούς της Ασίας και της Ευρώπης. Μαζί με αυτό βρέθηκε και ένα κρανίο που αποδίδεται σε Νεάτερνταλ που όμως είναι νεώτερο ενώ προηγείται στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους.

Το κρανίο βρέθηκε στο σπήλαιο Απήδημα δυτικά της Αρεόπολης στη Μάνητο 1978, κατά τη διάρκεια ερευνών του Ανθρωπολογικού Μουσείου της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Οι επιστήμονες έφεραν στο φως τα κρανία μετά από πολλά χρόνια και ζήτησαν την εξειδικευμένη βοήθεια της Ελληνίδας ερευνήτριας Κατερίνα Χαρβάτη στο Πανεπιστήμιο του Τιμπινγκεν.

Η ανακάλυψη αλλάζει τη θεώρηση για το πότε ήρθαν οι σύγχρονοι άνθρωποι από την Αφρική στην Ευρώπη.

ΠΗΓΗ: ΕΡΤ
Ρεπορτάζ: Β. Τζανακάκη

Σπουδαία ανακάλυψη από Έλληνες και ξένους ερευνητές

Ένα κρανίο που βρέθηκε στην Ελλάδα και χρονολογείται προ τουλάχιστον 210.000 ετών, αντιπροσωπεύει το αρχαιότερο δείγμα ανατομικά σύγχρονου ανθρώπου στην Ευρασία, δηλαδή εκτός Αφρικής, όπως ανακοίνωσε μια ομάδα Ελλήνων και ξένων επιστημόνων.

Αυτό σημαίνει ότι -αν οι επιστήμονες έχουν δίκιο- το κρανίο είναι κατά τουλάχιστον 150.000 χρόνια παλαιότερο από το αρχαιότερο απολίθωμα «έμφρονος ανθρώπου» (Homo sapiens) που είχε βρεθεί έως τώρα στην Ευρώπη.

Ένα δεύτερο κρανίο που βρέθηκε στην ίδια τοποθεσία της Πελοποννήσου και εκτιμάται ότι είναι τουλάχιστον 170.000 ετών, διαθέτει χαρακτηριστικά Νεάντερταλ. Τα δύο απολιθωμένα κρανία είχαν ανακαλυφθεί στο σπήλαιο Απήδημα δυτικά της Αερόπολης στη Μάνη στο τέλος της δεκαετίας του 1970, στη διάρκεια ερευνών του Ανθρωπολογικού Μουσείου της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Όμως έως τώρα δεν είχαν μελετηθεί σε βάθος και είχαν παραμείνει σχετικά άγνωστα, παρά τη μεγάλη σπουδαιότητα τους, όπως τώρα γίνεται αντιληπτό με μεγάλη καθυστέρηση.

Οι ερευνητές από τη Γερμανία, την Ελλάδα και τη Βρετανία, με επικεφαλής την διακεκριμένη Ελληνίδα παλαιοανθρωπολόγο Κατερίνα Χαρβάτη του Κέντρου Σένκενμπεργκ για την Ανθρώπινη Εξέλιξη και το Παλαιοπεριβάλλον του γερμανικού Πανεπιστημίου Έμπερχαρντ Καρλς του Τίμπινγκεν, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό «Nature», μελέτησαν για πρώτη φορά συγκριτικά, με σύγχρονες μεθόδους απεικόνισης και χρονολόγησης, τα δύο κρανία, γνωστά ως «Απήδημα 1» και «Απήδημα 2».

Όπως δήλωσε στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, η κα Χαρβάτη, «τα αποτελέσματα της έρευνάς μας δείχνουν την σημαντικότητα του Ελλαδικού χώρου για την ανθρώπινη εξέλιξη. Έχουμε τον αρχαιότερο σύγχρονο άνθρωπο εκτός Αφρικής, που μεταφέρει την άφιξη του Homo sapiens στην Ευρώπη περισσότερο από 150 χιλιάδες χρόνια νωρίτερα απ' ό,τι νομίζαμε μέχρι τώρα. Η δουλειά αυτή είναι αποτέλεσμα 25 χρόνων έρευνάς μου στην Αφρική, στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Ως Ελληνίδα, εύχομαι η έρευνα στην Ελλάδα να συνεχιστεί, καθώς πιστεύω ότι η χώρα μας έχει ακόμα πολλά να δώσει στο χώρο της παλαιοανθρωπολογίας».

Η ερευνητική ομάδα, η οποία έκανε, μεταξύ άλλων, εικονική ανακατασκευή των κατεστραμμένων τμημάτων των κρανίων, διεξήγαγε συγκρίσεις με άλλα ανθρώπινα απολιθώματα και χρησιμοποίησε μία υψηλής ακριβείας ραδιομετρική μέθοδο χρονολόγησης, προκειμένου να καθορίσει την ηλικία των δύο κρανίων. Το «Απήδημα 2», που βρίσκεται σε καλύτερη κατάσταση, εμφανίζει τα χαρακτηριστικά Νεάντερταλ, ενώ το «Απήδημα 1» δεν έχει καθόλου νεαντερτάλια γνωρίσματα, αλλά συνδυάζει σύγχρονα και πρωτόγονα χαρακτηριστικά, τα οποία -κατά τους επιστήμονες- το κατατάσσουν στην οικογένεια του Homo sapiens.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι στο σπήλαιο Απήδημα έζησαν δύο ομάδες, ένας πρώιμος πληθυσμός Homo sapiens, που στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από ένα πληθυσμό Νεάντερταλ, οι οποίοι προϋπήρχαν στην ευρύτερη περιοχή της νότιας Ελλάδας. Με τη σειρά τους, οι Νεάντερταλ αντικαταστάθηκαν από προγόνους του σύγχρονου ανθρώπου της Ανώτερης Παλαιολιθικής περιόδου, η πιο πρώιμη παρουσία των οποίων στην περιοχή χρονολογείται πριν περίπου 40.000 χρόνια.

Πολλές «έξοδοι» και η σημασία της Ελλάδας

Η ανακάλυψη για την παλαιότητα του κρανίου «Απήδημα 1» και η εκτίμηση ότι ανήκει στον Homo sapiens, ενισχύει την άποψη ότι οι πρόγονοι των σημερινών ανθρώπων εξαπλώθηκαν από την Αφρική προς την Ευρώπη και την Ασία νωρίτερα από ό,τι συνήθως πιστεύεται. Η Νοτιοανατολική Ευρώπη γενικότερα και ειδικότερα η περιοχή της σημερινής Ελλάδας αποτέλεσε σημαντικό διάδρομο για την εξάπλωση των πρώτων αυτών «μεταναστών» από την Αφρική. Η νέα μελέτη, σύμφωνα με τους ερευνητές, ενισχύει επίσης τη θεωρία ότι δεν υπήρξε μόνο μία «έξοδος» από την μαύρη ήπειρο, αλλά πολλές.

«Το Απήδημα 2 είναι περίπου 170.000 ετών. Θα λέγαμε ότι ήταν ένας Νεάντερταλ», σύμφωνα με την Κατερίνα Χαρβάτη. «Προς μεγάλη μας έκπληξη, το Απήδημα 1 είναι ακόμα παλαιότερο, ηλικίας περίπου 210.000 ετών, αλλά δεν έχει κανένα χαρακτηριστικό Νεάντερταλ». Αντιθέτως, η μελέτη ανέδειξε μια μίξη σύγχρονων ανθρώπινων και αρχαϊκών χαρακτηριστικών, παραπέμποντας σε έναν πρώιμο Homo sapiens.

«Τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι τουλάχιστον δύο ομάδες ανθρώπων ζούσαν στην περιοχή της Νοτίου Ελλάδας κατά την Μέση Πλειστόκαινο εποχή: ένας πρώιμος πληθυσμός Homo sapiens και, αργότερα, μία ομάδα Νεάντερταλ», εξήγησε η κυρία Χαρβάτη. Αυτό στηρίζει την υπόθεση ότι οι πρώιμοι σύγχρονοι άνθρωποι πραγματοποίησαν πολλές φορές εξορμήσεις πέραν της Αφρικής, στην οποία και πρωτοεμφανίστηκαν.

«Το κρανίο Απήδημα 1», όπως ανέφερε, «δείχνει ότι μια πρώτη διασπορά συνέβη νωρίτερα απ' ό,τι πιστεύαμε, καθώς και ότι εξαπλώθηκε πολύ περισσότερο γεωγραφικά, έως και στο εσωτερικό της Ευρώπης. Εικάζουμε ότι, όπως και στην Εγγύς Ανατολή, ο πρώιμος σύγχρονος ανθρώπινος πληθυσμός, που αντιπροσωπεύεται από το Απήδημα 1, πιθανώς αντικαταστάθηκε από τους Νεάντερταλ, η παρουσία των οποίων στη Νότια Ελλάδα είναι σαφώς τεκμηριωμένη, λαμβάνοντας υπόψιν και το κρανίο Απήδημα 2 από την ίδια τοποθεσία», πρόσθεσε.

Ωστόσο, και οι Νεάντερταλ με τη σειρά τους αντικαταστάθηκαν από τους σύγχρονους ανθρώπους. Κατά την Ανώτερη Παλαιολιθική περίοδο, περίπου 40.000 χρόνια πριν, οι νεοαφιχθέντες σύγχρονοι άνθρωποι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή, όπως και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η παρουσία τους επιβεβαιώνεται από την ανασκαφή λεπτοδουλεμένων λίθινων εργαλείων και άλλων ευρημάτων. Από την άλλη, οι Νεάντερταλ εξαφανίστηκαν περίπου την ίδια περίοδο. «Αυτή η ανακάλυψη υπογραμμίζει τη σημασία της Νοτιοανατολικής Ευρώπης στην εξέλιξη του ανθρώπου», τόνισε η κα Χαρβάτη.

Από ελληνικής πλευράς στη μελέτη συμμετείχαν επίσης ο καθηγητής Βασίλης Γοργούλης (διευθυντής του Τμήματος Ιστολογίας - Εμβρυολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών), η καθηγήτρια Μυρσίνη Κουλούκουσα (διευθύντρια του Ανθρωπολογικού Μουσείου της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ), ο Φώτης Καρακωστής (Πανεπιστήμιο Τίμπινγκεν), ο Παναγιώτης Καρκάνας (Αμερικανική Σχολή Κλασσικών Σπουδών Αθηνών), η καθηγήτρια ακτινολογίας Λία Μουλοπούλου (Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ) και ο επίκουρος καθηγητής ακτινολογίας Βασίλης Κουτουλίδης (Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ).  Μεταξύ των ξένων επιστημόνων είναι ο κορυφαίος διεθνώς παλαιοντολόγος Κρις Στρίνγκερ του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου.

Οι επιστήμονες επεσήμαναν τις λιγοστές γνώσεις που ακόμη υπάρχουν για τα ανθρώπινα απολιθώματα στη νοτιοανατολική Ευρώπη και τη σημασία της Ελλάδας για την κατανόηση της ανθρώπινης εξέλιξης και των πρώτων μεταναστευτικών κινήσεων. Έτσι, σχεδιάζουν περαιτέρω μελέτες του ανευρεθέντος υλικού στο σπήλαιο Απήδημα, το οποίο ήδη εθεωρείτο σημαντικό στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους και απέκτησε επιπρόσθετη αξία υπό το φως των νέων ανακαλύψεων.

Το σπήλαιο Απήδημα ανεσκάφη στις δεκαετίες του 1970-80 από ερευνητές του Μουσείου Ανθρωπολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, αποφέροντας σημαντικά ευρήματα που φιλοξενούνται στο Μουσείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1886 και είναι ένα από τα παλαιότερα του είδους του στην Ευρώπη. Η νέα έρευνα πραγματοποιήθηκε με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας στην K. Χαρβάτη, καθώς και του Γερμανικού Ερευνητικού Ιδρύματος (DFG).

Σχεδόν παράλληλα, δημοσιεύθηκε μια άλλη επιστημονική μελέτη από ερευνητές του Εθνικού Κέντρου Ερευνών της Γαλλίας (CNRS), που εξέτασαν και αυτοί τα δύο κρανία από το σπήλαιο Απήδημα, καταλήγοντας σε ένα διαφορετικό συμπέρασμα, ότι αυτά αντιπροσωπεύουν μια μεταβατική φάση ανάμεσα στον Ευρωπαίο «Όρθιο άνθρωπο» (Homo erectus) και στους Νεάντερταλ, κάτι με το οποίο όμως δεν συμφωνεί η ερευνητική ομάδα υπό την Κ. Χαρβάτη.

https://www.news.gr/ellada/article/1834255/stin-ellada-entopistike-to-archeotero-digma-homo-sapiens.html

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ''ΒΙΒΛΙΟΦΑΓΟΥΣ'' ΠΡΟΤΕΙΝΟΥΜΕ:

https://www.politeianet.gr/books/passas-ioannis-ilios-egkuklopaideia-i-alithini-proistoria-204935

https://www.scribd.com/doc/45107882/%CE%A4%CE%91-%CE%9F%CE%A1%CE%A6%CE%99%CE%9A%CE%91-%CE%99%CF%89%CE%AC%CE%BD%CE%BD%CE%BF%CF%85-%CE%A0%CE%B1%CF%83%CF%83%CE%AC-%CE%B5%CE%BA%CE%B4%CF%8C%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CE%97%CE%9B%CE%99%CE%9F%CE%A5

Ὁ οὐρανοβάμων Παῦλος καί οἱ ἄκτιστες ἐμπειρίες του

Ὁμιλία στήν Συνοδική ἐκδήλωση, 29/6/2019

 Ὑπὸ τοῦ Πανοσιολογιωτάτου Ἀρχιμ. π. Νικηφόρου Νάσσου

Μακαριώτατε, σεπτέ προκαθήμενε τῆς Ἐκκλησίας μας,

Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς,

Τίμιον πρεσβυτέριον,

Σεπτή δακονία,

Ὁσιώτατοι μοναχοί καί μονάζουσαι,

Ἀγαπητοί ἀδελφοί συνεορτασταί.

Κατ᾿ ἔτος, ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ πανηγυρίζει (29 Ἰουνίου) γηθοσύνως καί μεγαλοπρεπῶς τὴν ἱερά μνήμη τῶν Κορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παύλου καί τιμᾷ αὐτούς τούς ποταμούς τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ, «τούς θεοκηρύκων πρωτοστάτας», κατά τό ὑμνολογικόν. Οἱ Ὀρθόδοξοι, ὀφείλουμε εὐγνωμόνως νά ἑορτάζουμε αὐτούς, οἱ ὁποῖοι τόσο ἐκοπίασαν γιά τήν διάδοση τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Ἤθελα ἐν πρώτοις νά ἐφράσω τήν προσήκουσα υἱική εὐχαριστία μου πρός τήν ἁγία καί ἱερά Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας τῶν ΓΟΧ  Ἑλλάδος, γιά τήν τιμητική ἀνάθεση στήν ταπεινότητά μου, αὐτῆς τῆς πανηγυρικῆς ὁμιλίας. Εἴμεθα ἤδη ἐγκλιματισμένοι στήν περιρρέουσα κατανυκτική ἀτμόσφαιρα τῆς ἱερᾶς Ἀκολουθίας τοῦ Ἐσπερινοῦ καί θά ἔλεγα, εἶμεθα ἐνηχημένοι ἀπό τήν θεοτερπή ὑμνωδία καί πνευματικῶς ἀναπεπεπταμένοι. Καί ὅπως ἡ Ἐκκλησία μας ὅρισε, μετά τό τέλος τοῦ πανηγυρκοῦ  Ἐσπερινοῦ, εἴθισται νά ἀκούγεται λόγος σχετικός καί ἐπικοδομητικός. 

Πῶς νά ὁμιλήσει προσηκόντως ὁ ἄνθρωπος γιά ἕναν οὐράνιο ἄνθρωπο, τόν οὐρανόφρονα Παύλο, αὐτόν ὁ ὁποῖος κατόρθωσε νά ἀποκτήσει ἐν Χριστῷ κάθε ἀρετή; Ὄντως, «πᾶσαν τῶν ἀρετῶν τήν συναγωγήν εἷς ἄνθρωπος βουληθείς κατώρθωσε»[1], ὅπως γράφει γι᾿ αὐτόν, ποιός ἄλλος ἐκφαντικότερα, ἀπό τόν ἀκριβέστατο ἑρμηνευτή καί ἐγκωμιαστή τοῦ Παύλου, τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Χρυσόστομο! Αὐτός ὁ χαριτώνυμος Ἰωάννης, ἕνεκα τῆς μεγάλης ἀγάπης του πρός τόν Ἀπόστολο τῶν Ἐθνῶν (ὀνομάστηκε Παῦλος μετά τόν Παύλο, καί ὅπως ἔχει γραφεῖ, «στόμα τοῦ Χριστοῦ ὁ Παύλος καί στόμα τοῦ Παύλου ὁ Χρυσόστομος»), φθάνει στό σημεῖο νά ζητεῖ νά δεῖ καί νά προσκυνήσει τήν κόνιν τῶν χειρῶν, τῶν ὀφθαλμῶν καί τῶν ποδῶν τοῦ Παύλου, ὁ ὁποῖος τόσα ἀγαθά προσέφερε στούς ἀνθρώπους[2]. Ναί, διότι κανείς δέν ἀγάπησε τόσο τόν Θεάνθρωπο Χριστό, ὅσο ὁ Παῦλος, θά διακηρύξει «ἐν μεθέξει ψυχῆς» ὁ ἱερός Χρυσόστομος. «Οὐδείς μᾶλλον Παύλου τόν Χριστόν ἠγάπησεν, οὐδείς μείζονα ἐκείνου σπουδήν ἐπεδείξατο, οὐδείς πλείονος ἠξιώθη χάριτος»[3]. (Τό ἀνωτέρω ἀπόσπασμα εἶναι ἀπό τούς περιφήμους «Περί ἱερωσύνης» λόγους τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου, ὅπου παρουσιάζει τόν Ἀπόστολο Παύλο ὡς πρότυπο ποιμένος, ὅπως τό κάνει καί ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος στούς ἀντίστοιχους λόγους του).

Τά δέ κείμενα τοῦ Παύλου, πάλι κατά τόν χρυσορρήμονα Πατέρα, εἶναι μέταλλα καί πηγές τοῦ Πνεύματος ἀνεξάντλητα καί πολλοί διδάσκαλοι καί ἑρμηνευτές καί ἐξηγητές ἄντλησαν πολλές φορές ἀπό τίς ἐπιστολές τοῦ Παύλου, χωρίς ποτέ νά ἐξαντλήσουν τόν πλοῦτο αὐτῶν τῶν ἐπιστολῶν[4]. Ὀρθά πάντως ἔχει ἐπισημανθεῖ πώς, ὁ ἱερός Χρυσόστομος, πέραν τῶν ἄλλων, ἀγάπησε τόσο τόν Ἀπόστολο Παύλο, γιατί μέσῳ αὐτοῦ γνώριζε καλύτερα τόν Χριστό καί γιατί αἰσθανόταν πώς μέσῳ τοῦ Παύλου ὁμιλεῖ σ᾿ αὐτόν ὁ Χριστός[5]. 

Μετά ἀπό αὐτά τά εἰσαγωγικά, ἄς προχωρήσουμε στό εἰδικό θέμα περί τοῦ Ἀποστόλου τό ὁποῖο θά διαπραγματευθοῦμε, ἐπικαλούμενοι τίς εὐχές καί προσευχές ὅλων σας, ὥστε τά προσφερόμενα ταπεινά μας ψυχία, στήν ἔφορο τράπεζα τῆς καρδίας σας νά ἀρτοποιηθοῦν.

Στήν ταπεινή μας ὁμιλία πού ἀκολουθεῖ, γίνεται λόγος γιά τόν πρωτοκορυφαῖο Ἀπόστολο Παῦλο, τόν ἁγιώτατο πρῶτο θεολόγο τῆς Ἐκκλησίας καί Ἀπόστολο τῶν ἐθνῶν, αὐτόν, ὁ ὁποῖος δέν ἐγνώρισε βεβαίως προσωπικῶς τόν θειότατο Διδάσκαλο καί Ἀρχηγό τῆς Πίστεώς μας Ἰησοῦ Χριστό κατά τήν ἐπί γῆς διά σώματος Παρουσία Του, ἀλλ᾿ ἀξιώθηκε νά τόν γνωρίσει κατά τήν ἀποκάλυψή Του σ᾿ αὐτόν, ὅπου ἔλαβε καί τήν κλῆση στό ἀποστολικό ἀξίωμα. Τότε κατενοήθη ἀπό πλευρᾶς  τοῦ ἀποστόλου Παύλου ὅτι ὁ Χριστός, ὡς Προαιώνιος καί Ἀΐδιος Λόγος, εἶναι ὁ Αὐτός, ἄσαρκος στήν Παλαιά Διαθήκη (βλ. Θεοφάνειες), ἔνσαρκος στή Καινή καί Πνευματικῶς ὁρώμενος στήν Ἐκκλησία μέσα στό μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας.

Στα ἑπόμενα θά ἀναφερθοῦμε εἰδικά στήν θεοπτική ἐμπειρία αὐτοῦ τοῦ «σκεύους τῆς ἐκλογῆς», τοῦ Παύλου, τοῦ φθάσαντος «ἕως τρίτου οὐρανοῦ», ὥστε νά καταδειχθεῖ ἀφ᾿ ἑνός μέν ἡ μεγάλη του ἁγιότητα, ἀφ᾿ ἑτέρου δέ ἡ κοινή γιά τούς Ἁγίους ἐμπειρία τῆς ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι μετοχῆς  στήν «Δόξαν τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ ἐν προσώπῳ Ἰησοῦ Χριστοῦ», δηλ. ἡ ὑπέρ νοῦν ἐμπειρία τῆς θεώσεως. Αὐτό θά γίνει προσεγγίζοντας κάποια κείμενα καί Πατερικές ἑρμηνείες σχετικά μέ αὐτή τή μοναδική γιά τόν ἄνθρωπον τιμή, τῆς ὁποίας ἀξιώθηκε ὁ ἀπόστολος Παῦλος, δηλ. τό γεγονός τῆς ἑνώσεώς του μετά τοῦ Θεοῦ, χαρισματικά, καί τῆς μετοχῆς του  στήν θεοποιόν «Δόξαν», μέσῳ τῶν ἀκτίστων Θείων ἐνεργειῶν. 

Ὁ θεοείκελος καί πνευματέμφορος Ἀπόστο­λος τῶν ἐθνῶν εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος στά θεόπνευστα κείμενά του μᾶς δια­βε­βαιώ­νει ὅτι ἀνθρώ­πι­νος ὀφθαλμός δέν εἶδε, ἀνθρώ­πι­νο αὐτί δὲν ἄκου­σε καὶ ἀνθρώ­πι­νος νοῦς καί καρ­διά δέν συ­νέ­λα­βε καί δέν μπόρεσε νά ἐπι­θυ­μή­σει ἐκεῖνα τά ἀνεί­πω­τα ἀγα­θά τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ, αὐτά πού ἔχει ἑτοι­μά­σει ὁ Θε­ός γι᾿ αὐτούς οἱ ὁποῖοι ἀλη­θινά καὶ ἔμπρα­κτα Τόν ἀγά­πη­σαν ἤδη ἀπό τὴν πα­ροῦσα ζω­ή: «Ἅ ὀφθαλ­μός οὐκ εἶδε καὶ οὖς οὐκ ἤκου­σε καί ἐπί καρ­δί­αν ἀνθρώ­που οὐκ ἀνέ­βη, ἅ ἡτοί­μα­σεν ὁ Θε­ός τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν»[6]. Τά κα­τα­θέ­τει στήν Ἐκκλη­σί­α ὁ νοῦς ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖ­ος, με­τά ἀπό τήν θε­ο­πτι­κή ἐμπει­ρί­α πού εἶχε, ἄρδευ­σε πλου­σίως τήν Ἐκκλη­σί­α τοῦ Χρι­στοῦ μέ τήν ὑψη­λή του Θεολο­γί­α καί τίς πο­λυ­τι­μότατες Ἐπι­στο­λές του, οἱ ὁποῖες, πάλι κα­τά τόν ἱε­ρό Χρυσό­στο­μο, ἀπο­τελοῦν κι­βω­τό πνευ­μα­τι­κή, πο­λύ ἀνώτερη τῆς πα­λαιᾶς ἐπί τῆς ἐποχῆς τοῦ Νῶε, διότι ἡ κιβωτός τοῦ Παύλου ἅρπα­ξε ἀπό τά κύ­μα­τα τῆς ἀπι­στί­ας ὅλη τήν Οἰκουμένη, γιά νά τή σώ­σει ἀπό τόν πνευμα­τικό κα­τα­πο­ντισμό[7].  

Αὐτός λοιπόν, ὁ μα­κά­ριος Παῦλος ἀξιώθηκε μιᾶς μικρᾶς γεύ­σεως αὐτῶν τῶν ὑπερ­κο­σμί­ων ἀγαθῶν, τά ὁποῖα ὑπερ­βαί­νουν κά­θε νοῦ, διάνοια καὶ σκέ­ψη, κά­θε αἴσθη­ση καὶ ἐπι­θυ­μί­α. Στήν Β’ πρὸς Κο­ριν­θί­ους Ἐπι­στο­λή του μᾶς ὁμι­λεῖ γιά «ὀπτασίας καί ἀπο­κα­λύ­ψεις Κυ­ρί­ου», τίς ὁποίας ἀξιώθηκε νά βιώσει[8], ἐφόσον «ἡρπά­γη» στόν Πα­ρά­δει­σον καί ἄκου­σε «ἄῤῥη­τα ῥή­μα­τα, ἅ οὐκ ἐξόν ἀνθρώπῳ λαλῆσαι»[9]. Περιε­πά­τη­σε ὁ Παῦλος στόν Οὐρανόν, θά λέ­γαμε, ὅπως ἐμεῖς περι­πα­τοῦμε  στούς δρό­μους καί στίς οἰκί­ες μας! Ἔφθα­σε «ἕως τρί­του Οὐρα­νοῦ»! Καί κατέστη ἔτσι, μέ αὐτή τήν οὐράνια ἐμπειρία, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ, «οἶκος περιληπτικός τῆς ἀπεριλήπτου φύσεως»[10]!

Πρίν ὅμως ἀναφερθοῦμε στὰ «ἄῤῥη­τα ῥή­μα­τα»τοῦ Παῦλου, ἄς δοῦμε συνοπτικά πῶς ἡ Πατερική μας Παράδοση ἑρμηνεύει τήν οὐράνια ἄκτιστη ἀποκάλυψη, τὴν ὁποία ὁ θεορήμων Ἀπόστολος εἶχε, δηλ. αὐτό τό ὁποῖο ὀνομάζεται ἀπό τούς θεοφόρους Ἁγίους «ἁρπαγή». (Να σημειώσουμε παρεμπιπτόντως, ὅτι, μεταξύ ἄλλων, ἡ ἁρπαγή, ὡς γεγονός καί ἐμπειρία ἀναφέρεται καί στόν βιο ἑνός Ἁγιορείτου πατρός, τοῦ Ὁσίου Σάββα τοῦ Βατοπεδινοῦ)

Μεταξύ τῶν σχολιαζόντων τόν ἄρρητον χαρακτῆρα τῆς «ἁρπαγῆς»τοῦ Παύλου, αὐτὴ τήν θεωτική ἐμπειρία του, εἶναι καί ὁ ἀετός τῆς Θεολογίας, ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνός, αὐτός ὁ ὁποῖος εἶχε σέ κάποιο βαθμό τήν ἴδια μέ τόν θεόπτη Ἀπόστολο ἐμπειρία (ἀφοῦ ὡς Ἅγιος εἶχε φθάσει στή χαρισματική θέωση), καί γι᾿ αὐτό μποροῦσε νά ὁμιλεῖ καί νά τήν ἑρμηνεύει αὐθεντικά. Εἶναι γνωστό ὅτι οἱ Ἅγιοι ἑρμηνεύουν τούς Ἁγίους, ἀφοῦ κοινή εἶναι ἡ θεία δόξα στήν ὁποία μετέχουν.

Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος κάνει λόγο γι᾿ αὐτήν τήν ἑνότητα τῆς θεωτικῆς ἐμπειρίας, ἡ ὁποία λειτουργεῖ σέ ὅλους τοὺς Ἁγίους, τῆς  Παλαιᾶς καί τῆς Καινῆς Διαθήκης (διότι, ὅπως ἐλέχθη, πράγματι ὑφίσταται ἑνότητα ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι Προφητῶν, Ἀποστόλων καί Ἁγίων μέσα στήν Ἱστορία), προκειμένου νά ἀνατρέψει τήν ἄποψη τῶν Εὐνομιανῶν περί τῆς δυνατότητος γνώσεως τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ καί τῆς κτιστότητος τοῦ Υἱοῦ ἀλλὰ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐφόσον δὲ, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἀναφέρεται σέ διαφόρους Ἁγίους θεόπτες, καταλήγει στόν ἀπόστολον τῶν ἐθνῶν Παῦλον, τοῦ ὁποίου τήν ἐμπειρία ὀνομάζει «μυστήριον τῆς ἁρπαγῆς». Σέ ἄλλο δὲ σημεῖο τήν ὀνομάζει «πρόοδον, ἤ ἀνάβασιν ἤ ἀνάληψιν»[11]. Ὁμολογεῖ δέ ὁ ἐμπειρικός Θεολόγος ὅτι καί αὐτός εἶχε ἀνάλογη πεῖρα τῆς ἀκτίστου πραγματικότητος, τήν ὁποία περιγράφει ὡς πορεία καί ἀνάβαση ἕως ὅτου ὁ ἄνθρωπος καταληφθεῖ «ὑπό ἐκπλήξεως» ἐνώπιον τοῦ ἀκαταλήπτου ὄχι μόνο τῆς ἀπροσίτου φύσεως τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν Του, τίς ὁποίας καί ὀνομάζει «κρίματα». Ὁ Παῦλος, λοιπόν, κατά τόν Ἅγιο Γρηγόριο Θεολόγο, «πειρᾶται μέν ἀφικέσθαι, οὔπω λέγω τῆς τοῦ Θεοῦ φύσεως, τοῦτο γάρ ἤδει παντελῶς ἀδύνατον ὄν, ἀλλά μόνον τῶν τοῦ Θεοῦ κριμάτων»[12].  

Μιάν ἄλλη πνευματικότατη ἑρμηνεία περί τῆς ἁρπαγῆς θά συναντήσουμε στόν Ὅσιο Ἰωάννη τόν Σιναΐτη, τόν συγγραφέα τῆς περιφήμου «Κλίμακος». Ἐκεῖ ἡ «ἁρπαγή» προέρχεται, ἀπό τήν τελεία προσευχή, ἡ ὁποία κατορθώνεται μετά ἀπό πολύν ἀγῶνα καί ἄνοδο πνευματική. Συγκεκριμένα ὁ Ἀββᾶς Ἰωάννης γράφει ὅτι «ἀρχή μέν προσευχῆς, προσβολαί μονολογίστως διωκόμενοι ἐκ προοιμίων αὐτῶν∙ μεσότης δὲ τό ἐν τοῖς λεγομένοις καί νοουμένοις εἶναι τήν διάνοιαν∙ τό δέ ταύτης τέλειον, ἁρπαγή πρὸς Κύριον»[13]. Ἑπομένως, μποροῦμε ἀμυδρῶς νά ἀναλογισθοῦμε πόση δύναμη προσευχῆς εἶχε ὁ Μέγας Παῦλος τῶν ἐθνῶν!... Εἶχεν τόση καί τέτοια, ὥστε νά ἀξιωθεῖ νά κατοπτεύσει τά κάλλη τοῦ πνευματικοῦ οὐρανοῦ, νά ἀξιωθεῖ, κατά τόν Θεοδώρητον, «ἑωρακέναι αὐτόν τοῦ παραδείσου τό κάλλος καί τάς ἐν ἐκείνῳ τῶν ἁγίων χορείας, καί τήν παναρμόνιον τῆς ὑμνωδίας φωνήν»[14]. Μποροῦμε ἐπίσης να κατανοήσουμε ἀμυδρῶς καί τήν ἀπροσμέτρητη ἀγάπη τοῦ Παύλου προς τούς ἀδελφούς καί ὁμοεθνεῖς του, ἀφοῦ προτιμοῦσε, αὐτός πού εἶδε τόν οὐράνιο Παράδεισο νά μείνει ἔξω ἀπό αὐτόν καί νά χωριστεῖ ἀπό τόν Θεό γιά χάρη αὐτῶν τῶν ἀδελφῶν του («ηὐχόμην γάρ ἀπ᾿ αὐτοῦ ἀνάθεμα εἶναι ὑπέρ τῶν ἀδελφῶν μου γενέσθαι»[15]). 

Ἐπίσης, θά ποῦμε ὅτι, διάφορες ἑρμηνείες παρέχουν οἱ ἱεροί σχολιασταί σχετικά καί μέ τό ζήτημα τοῦ λεγομένου «τρίτου οὐρανοῦ», ὅπως λέγεται, στόν ὁποῖον ἔφθασε τό «θεήλατον ὄργανον» καί «σκεῦος τῆς ἐκλογῆς» τοῦ Θεοῦ, ὁ ἀπόστολος Παῦλος. Ἀπό τίς πολλές ἐνδεικτικά ἀναφέρουμε τήν ἀναγωγική ἑρμηνεία, τὴν ὁποίαν παρέχει ὁ Θεοφύλακτος, γράφοντας τά ἑξῆς σημαντικά: «Ἔστι γάρ πρῶτος οὐρανός, τό πέρας καί ὁ ὅρος τῆς ἠθικῆς, ὅταν τις τά ἤθη ἑαυτοῦ ῥυθμίσῃ. Εἶτα ἡ φυσική, δεύτερος οὐρανός, ὅταν τις τήν γνῶσιν τῆς τοῦ παντός φύσεως, ὡς ἐφικτόν, περιορίσῃ. Εἶτα ἡ θεολογική, τρίτος οὐρανός, ὅταν τις τό ἐφικτόν τέως αὐτῷ μέτρῳ τῆς τῶν θειοτέρων καί ὑπέρ γνῶσιν καταλήψεως φθάσῃ διά θεωρίας»[16].  

Ὁ «τρίτος οὐρανός», λοιπόν, κατά τόν Θεοφύλακτο, ταυτίζεται μέ τήν κατάληψη τῶν «θειοτέρων», ἡ ὁποία ὑπερβαίνει τὴ γνῶση, ἀποκτᾶται μέ τόν νοῦ καί κατορθώνεται «διά θεωρίας»[17]. Στήν κατάσταση αὐτή, ὁ θεούμενος ἄνθρωπος ἁρπάζεται «ἐν τοῖς περί τήν Τριάδα τόποις», ὅπως χαρακτηριστικά λέγει ὁ προρρηθείς ἱερός Θεοφύλακτος[18], καί αὐτοί οἱ «τόποι» τῆς Ἁγίας Τριάδος ταυτίζονται μέ τίς ἄκτίστες ἐνέργειες τοῦ Παναγίου Θεοῦ, ὅπως ἐξηγεῖ καί ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης  στό Συμβουλευτικόν του Ἐγχειρίδιο.

Στό  αὐτὸ ἑρμηνευτικό πλαίσιο κινεῖται καί ἡ ἀνάλυση τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, ὁ ὁποῖος καί αὐτός μέ τόν δικό του τρόπο, θεολογεῖ καὶ παρουσιάζει τήν ἴδια πνευματική καί θεοπτική ἐμπειρία τῶν Ἁγίων στήν ἱστορία. Κατά τόν Ἅγιο Γρηγόριο, Ἀρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης, κήρυκα τῆς Χάριτος καί τοῦ Ἀκτίστου Φωτός, ὑπάρχει ταυτότης πνευματικότητος καί ἐμπειριῶν  στήν Παλαιά καί τὴν Καινή Διαθήκη, ἀλλ᾿  ἁπλῶς ὑφίσταται κάποια λεκτική  διαφοροποίηση.

Ἡ πνευματική ἐμπειρία ἐκφράζεται ποικιλοτρόπως. Ἔτσι, βλέπουμε λ.χ. τόν Κύριό μας νά λέγει  στούς Μαθητάς του: «Ἐάν τις ἀγαπᾷ με, τόν λόγον μου τηρήσῃ, καί ὁ πατήρ μου ἀγαπήσει αὐτόν, καί πρός αὐτόν ἐλευσόμεθα καί μονήν παρ᾿ αὐτῷ ποιήσομεν» [19]. Αὐτή ἡ ἀναφερομένη ἀπό τόν Ἰησοῦ Χριστό «ἔλευσις» εἶναι, κατά τόν Γρηγόριο Παλαμᾶ, «ἡ πρός αὐτόν ἡμῶν δι᾿ ἀποκαλύψεως ἄνοδος», δηλαδή ἡ ἐμπειρία τῆς θεώσεως, τά «ἄκτιστα ῥήματα» τοῦ Παύλου τῶν ἐθνῶν. Τά ἴδια, λοιπόν, πράγματα, σημειώνονται μέ διαφορετικά ὀνόματα σέ κάθε ἐποχή. Συνεπῶς, ἡ χρῆση τῶν ὅρων «ἁρπαγή», «ὑπερουράνιος ἄνοδος», «ἔλευσις», «μονή» καὶ «ἐμφάνεια» προσδιορίζουν τήν ἴδια πραγματικότητα. Ὁ θεόπτης καί πνευματέμφορος Παλαμᾶς ἑρμήνευε τήν ἁρπαγήτοῦ Παύλου ὡς ἔχων καί αὐτός προσωπική πεῖρα τῶν ἀρρήτων μυστηρίων τοῦ Θεοῦ, τῶν προσγινομένων  στήν καθαρά του ψυχή. 

Ὡστόσο, ὁ ἴδιος «ἐπιμένει κυρίως στή συμμετοχή ὅλων τῶν δυνάμεων τοῦ ἀνθρώπου στή θεοποιό χάρη, δόξα καί Βασιλεία τοῦ Θεοῦ, σημειώνοντας ὅτι στήν κατάσταση αὐτή ὁ νοῦς ἁρπάζεται ἀπό τό Ἅγιο Πνεῦμα  καί τό σῶμα μεταστοιχειώνεται σέ σῶμα πνευματικό, δεκτικό δηλ. τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Αὐτό εἶναι δυνατόν, διότι τό φῶς τῆς θεωρίας, τό ὁποῖον ταυτίζεται μέ τή δόξαν καί τήν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἄκτιστον καί, κατά συνέπεια, ἡ μετοχή εἰς αὐτό καταργεῖ κατά Χάριν τήν κτιστότητα τῆς δημιουργημένης φύσεως τῶν ἀνθρώπων καί τῶν ἀγγέλων»[20]. Γι᾿ αὐτό ἀκριβῶς,  στήν περίπτωση τῆς «ἁρπαγῆς» τοῦ Παύλου θὰ μᾶς πεῖ ὅτι ὁ θεόπτης ἀπόστολος «κατά τήν ἐξαισίαν ἁρπαγήν ἐκείνην, ἀγνοεῖν ἑαυτόν φησί τί ἦν»· λέγει δηλ. ὅτι δέν γνώριζε τί ἦταν ὁ ἑαυτός του! Ἔβλεπε, λέγει τόν ἑαυτό του ὁ Παῦλος, ἀλλά πῶς; Αἰσθητῶς ἤ λογικῶς ἤ νοερῶς; Ἀλλ᾿ ἐφόσον εἶχε ὑποστεῖ «ἁρπαγήν», ἀνυψώθη ἐπάνω ἀπό αὐτές τίς δυνάμεις. Ἄρα (λέγει ὁ Γρηγόριος), ὁ ἀπόστολος «διά τοῦ τήν ἁρπαγήν ἐξειργασμένου Πνεύματος ἑώρα ἑαυτόν», δηλ. ἔβλεπε τόν ἑαυτό του διά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος τό ὁποῖο πραγματοποίησε τήν «ἁρπαγή».[21]   Κάτι ἀνάλογο γράφει ὁ θεοφόρος Παλαμᾶς γιά τή μεταποίηση ἐν Πνεύματι τῶν ὀφθαλμῶν τῶν τριῶν προκρίτων Ἀποστόλων, προκειμένου νά δοῦν τό ἄκτιστο φῶς, τήν φυσική «Δόξα» τῆς θεότητος ἐπάνω στό Θαβώρ, κατά τήν φρικτή Μεταμόρφωση τοῦ Κυρίου: «Ἐνηλλάγησαν οὖν καί οὕτω τήν ἐναλλαγήν εἶδον»[22]. Αὐτά ὅλα ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι λαμβάνουν χώρα, πατέρες καί ἀδελφοί.          

Ὑπογραμμίζει ἐπίσης ὁ ἱερός Γρηγόριος τήν μεγάλη ἀλήθεια ὅτι ὁ ἀπόστολος Παῦλος (ὅπως συμβαίνει μέ κάθε ἄνθρωπο πού φθάνει  στήν χαρισματική θέωση), ὅταν ἔπαυσε ἀπό ἐδῶ νά ζεῖ τήν ζωή πού ἔχει χρόνο, ἀλλά τήν ἄλλη ζωή, τήν «θείαν καί ἀΐδιον» ὅπως τήν ὀνομάζει, πού προέρχεται ἀπό τό Λόγο ὁ Ὁποῖος κατοίκησε μέσα του, τότε κατέστη ἄναρχος κατά χάριν καί ἀτελεύτητος, «ἄναρχος καί ἀτελεύτητος γέγονε τῇ χάριτι». [23]      

Κατ᾿ αὐτόν τόν τρόπο ἑρμηνεύουν οἱ Πατέρες τήν ἄκτιστη ἐμπειρία τοῦ Ἀποστόλου τῶν ἐθνῶν!

   

Ποιά εἶναι, ὅμως, τά ἀνέκ­φρα­στα ἐκεῖνα λόγια, τά «ἄρρη­τα ρή­μα­τα»,πού ἄκου­σε ὁ Ἀπό­στο­λος κα­τά τή μο­να­δι­κή ἐκείνη, γλυ­κυ­τά­τη καί πα­νευφρό­συ­νη Θεί­α «περιοδεία»  στόν κό­σμον τοῦ Οὐρα­νοῦ; Ὑπάρ­χει ἐν προ­κει­μένῳ μί­α θε­ο­λο­γι­κώτατη ἀνά­λυ­ση, προ­σφε­ρόμε­νη ἀπό ἄνθρω­πο, ὁ ὁποῖος ἦταν καί αὐτός θε­ό­πτης, μέ ἐμπει­ρί­ες Χά­ρι­τος, ἁγιο­πνευ­μα­τικές. Πρό­κειται γιά τόν Ἅγιο Συ­με­ών τόν Νέ­ο Θε­ο­λό­γο, ὁ ὁποῖος, ὡς θε­ού­μενος, ἐλλα­μπό­με­νος καί κα­ταυ­γα­ζό­με­νος ἀπό τὸ Θεῖο καὶ Ἄκτι­στο Φῶς τοῦ Τρια­δι­κοῦ Θε­οῦ, μπο­ροῦσε πραγ­μα­τι­κά νά ἑρμη­νεύ­σει αὐτήν τήν ἐμπει­ρί­α τοῦ Παῦλου, ὅπως καί τό ἔπρα­ξε, καί μᾶς πε­ριέ­γραψε τί εἶναι ἐκεῖνα τά «ἄρρη­τα ρήματα», πού ἀνέφε­ρε ὁ Παῦλος. Στόν 52ο λό­γο του ὁ ἅγιος Συ­με­ών ἀνα­λύ­ει τό θέ­μα αὐτό, λέ­γο­ντας ὅτι «ρῆμα» εἶναι ὁ λό­γος καί ὁ λό­γος λέ­γε­ται ρῆμα. Τὰ ρήμα­τα καί οἱ λό­γοι τῶν ἀνθρώ­πων λα­λοῦνται μέ τά στό­μα­τα καί ἀκού­γο­νται ἀπό τούς ἀνθρώ­πους μέ τά ὤτα. Ἀλλά, ἐνῶ αὐτά ἰσχύ­ουν γιά τούς κτι­στούς ἀνθρώ­πους, στόν Ἄκτι­στον Θε­όν τά δε­δο­μένα εἶναι διαφορε­τι­κά. Ἔτσι, κατά τόν αὐτόν πνευ­μα­τέμ­φο­ρο Πατέ­ρα, τό ρῆμα καὶ ὁ λό­γος, πού ἐξέρ­χονται ἀπό τό «στό­μα» τοῦ Θε­οῦ, «εἶναι τε­λεί­ως ἀνε­κλά­λη­τος καί ἀνερ­μή­νευ­τος ἀπό ἀνθρω­πί­νην γλῶσσαν, καί πα­ντελῶς ἀχώ­ρη­τος εἰς ἀνθρω­πί­νην ἀκο­ήν»[24]. 

Ποιό, ὅμως εἶναι τό «στό­μα» τοῦ Θε­οῦ; Κα­τά τήν ἀνω­τέ­ρω θε­ολο­γι­κή ἀνά­λυση τοῦ Ὁσίου Συμε­ών, ρῆμα ἤ λόγος τοῦ Θε­οῦ εἶναι ὁ Υἱός τοῦ Θε­οῦ καί Πα­τρός, ὁ Κύ­ριος Ἰη­σοῦς Χριστός. Καὶ «στό­μα» τοῦ  Θε­οῦ, τό ὁποῖο λα­λεῖ τά ἄρρη­τα, εἶναι τό Ἅγιο Πνεῦμα, ὅπως τό βλέ­που­με  στό προ­φη­τικό χω­ρί­ο «Τό γάρ στό­μα Κυ­ρί­ου ἐλά­λη­σε ταῦτα»[25].Στή συνέχεια, ὁ Ἅγιος ἀνα­λύ­ει ὅτι, ὅπως ἐδῶ  στά ἀνθρώ­πι­να δε­δο­μέ­να, δέν μπορεῖ νά ἐξέλ­θει ὁ λό­γος, ἐάν δέν ἀνοί­ξουμε τό στό­μα μας, ἔτσι, «καί ὁ Υἱός τοῦ Θε­οῦ καί Λό­γος δέν δύ­να­ται να γνω­ρι­σθῇ, ἤ να ἀκου­σθῇ, ἀνί­σως καὶ δὲν ἀπο­κα­λυ­φθῇ διά τοῦ Πα­να­γί­ου Πνεύ­μα­τος». Καί ὅπως δέν ἐξέρχεται ὁ λό­γος ἀπό τό δι­κό μας στό­μα, ἄν δέν τό ἀνοί­ξου­με, ἔτσι καί τό «στό­μα» τοῦ  Θε­οῦ, τό Ἅγιον Πνεῦμα, δέν μπορεῖ νά λα­λή­σει, «ἄν δέν ἀνοι­χθῇ διά τῆς ἐλλάμ­ψε­ως»,δη­λα­δή, ἄν δέν φω­τι­σθεῖ ὁ δι­κός μας νοῦς μέ τή δι­κή Του ἔλλαμ­ψη. Καί, ἔπει­τα, φθά­νει πλέ­ον ὁ ἅγιος Συ­με­ών σ᾿ αὐτό τό γεγο­νός τῆς ἁρπαγῆςτοῦ Παύ­λου στόν Πα­ρά­δει­σο, γιά νά μᾶς ἐξη­γή­σει ὅτι τά ἀνε­κλά­λη­τα ἐκεῖνα ρή­μα­τα, πού ἄκου­σε ὁ κο­ρυ­φαῖος Ἀπό­στο­λος, εἶναι ἄρρη­τα, εἶναι δηλ. οὐρά­νιες καί ἀγνώ­ρι­στες γνώ­σεις καί θε­ω­ρί­ες τῆς  ἀκα­ταλήπτου  Δό­ξης τοῦ Θε­οῦ, πού ἀπο­κα­λύ­πτο­νται στούς ἀξί­ους νά τά δε­χθοῦν… Εἶναι «αἱ ἀπό­κρυ­φοι, καὶ ἐπ᾿ ἀλη­θεί­ας ἀνερ­μή­νευ­τοι, καί ἀθέ­α­τοι διά τῆς ἐλλάμ­ψε­ως τοῦ Ἁγί­ου Πνεύ­μα­τος θε­ω­ρί­αι, καί αἱ με­γα­λο­πρε­πεῖς καί ἀγνώ­ρι­στοι γνώ­σεις τῆς ὑπερ­φώ­του, καί ὑπε­ρα­γνώ­στου δό­ξης τε και Θε­ό­τη­τος  τοῦ Υἱοῦ καί Λό­γου τοῦ Θε­οῦ, αἱ ὁποῖαι ἀπο­κα­λυ­πτό­με­ναι δεί­χνονται εἰς ἐκείνους ὁποῦ εἶναι ἄξιοι φανερώτε­ρα καί κα­θα­ρώ­τε­ρα∙ αὐτά λέ­γω τά ἀνή­κου­στα ἀκούσμα­τα τῶν ἀνε­κλα­λή­των ρη­μά­των∙ ἡ μέ ἀκα­τα­νο­η­σί­αν κα­τα­νό­η­σις τῶν ἀκα­τα­νο­ή­των πραγ­μά­των»[26]!

Ἡ νο­ερὰ ἁρπαγὴ τοῦ ἀπο­στό­λου Παύ­λου στὰ ὑπε­ρου­ρά­νια σκηνώμα­τα, κατὰ τὸν ἱερὸ Χρυ­σό­στο­μο, δη­λώνει τὴν κατὰ Χά­ριν θέ­ω­σητοῦ Ἀπο­στό­λου, ὅπου σύμ­φω­να μὲ τὸν  σοφώτατο τῆς Νύσ­σης ἐπί­σκο­πο, τόν μυστιπόλο Γρη­γόριο, «ἐν τούτῳ γὰρ ἡ ἀληθής ἐστιν εἴδη­σις τοῦ ζη­τουμένου καὶ ἐν τούτῳ τὸ ἰδεῖν ἐν τῷ μὴ ἰδεῖν, ὅτι ὑπέρκειται πάσης εἰδήσε­ως τὸ ζη­τούμε­νο, οἷόν τι­νι γνόφῳ τῇ ἀκα­τα­ληψίᾳ πα­νταχόθεν διει­λημ­μένον»[27]. Στὴν με­τα-λο­γική, ποι­η­τικὴ καὶ μυ­στικὴ αὐτὴ ἱερὰ γλῶσσα, ὁ θε­ο­λό­γος – μύ­στης, ἑνού­με­νος κατ᾿ ἐνέργειαν, μὲ τὸ Θεῖον, ἀπευ­θύ­νε­ται προ­σωπικά σ᾿  Αὐτὸ εὐχε­τικά, πα­ρα­κλη­τι­κά, εὐχαρι­στιακά καὶ δο­ξο­λο­γι­κά: «ἐλθέ τό ἀνεκ­φώ­νη­τον πρᾶγμα, ἐλθέ τό ἀκα­τα­νό­η­τον πρό­σω­πον»[28], ὁμι­λῶν παρα­δο­ξο­λο­γικῶς γιὰ μία ἀκα­τα­νό­η­το κα­τα­νόη­ση: «Ὅν οἱ πε­πλου­τη­κό­τες ὁρῶσιν ἀο­ρά­τως αὐτοῦ τοῦ Θε­οῦ τό ἄφρα­στον κάλ­λος· κρα­τοῦσιν ἀνε­πά­φως, κα­τα­νο­οῦσιν ἀκα­τα­νο­ή­τως τό ἀνεί­δε­ον εἶδος αὐτοῦ, τήν ἄμορ­φον μορ­φήν καί τό ἀσχη­μά­τι­στον σχῆμα ἐν ἀθε­άτῳ θέᾳ καί ἀσυν­θέτῳ κάλ­λει ἀποι­κίλ­τως πε­ποι­κιλ­μέ­νον»[29]. Αὐτῆς τῆς ἐμπειρίας ἔγινε μέτοχος ὁ μέγας Παῦλος, Πατέρες καί ἀδελφοί! 

Ἰδούλοπόν, γιατί εἶναι μέγας καί εἶναι ὁ πρῶτος ὄντως καί μεγάλος θεολόγος τῆς Ἐκκλησίας! Γι᾿αὐτό  τόν τιμᾶ ἰδιαζόντως ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ὑπέρ τῆς ὁποίας τόσο κοπίασε! 

Κάπου ἐδῶ ὅμως πρέπει νά καταπαύσει ὁ λόγος, καθ᾿ ὅτι, Παῦλος εἶναι μέγας, πολύπλευρος, πολυεπίπεδος καί ὄντως ἀνεξάντλητος.

Κατακλείοντας τήν ταπεινή αὐτή ὁμιλία, ἀφοῦ καί πάλι ἀπονείμω τήν ὀφειλομένη εὐχαριστία πρός τήν ἱερά Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας μας γιά τήν παρεχομένη στην ταπεινότητά μου αὐτή εὐλογία καί εὐκαιρία, θά κατακλείσω  μέ τά ἐξυμνητικά λόγια τῆς θεοπνεύστου ὑμνολογίας πρός τόν ἀπόστολο τῶν ἐθνῶν, τά σχετικά μέ τήν θεοπτική ἐμπειρία του, γιά τήν ὁποία τά προλεχθέντα ὁλίγα καταθέσαμε: 

«Ἐν ἐκστάσει ἐπαρθείς, τόν τρίτον φθάσας πόλον Πανόλβιε, καί ἐπακούσας ἀρρήτων λόγων βοᾶς, Δόξα τῷ Ἀνωτάτῳ Πατρί, καί τῶ  Υἱῷ ἀπαυγάσματι συνθρόνῳ, τῷ ἐρευνῶντι σαφῶς Πνεύματι Θεοῦ τά βάθη».[30]  

Σᾶς εὐχαριστῶ.

     

***************************** 

[1] Εἰς Γεν. Ὁμ. 11, 5, PG53, 95 - 96.

[2] Εἰς Ρωμ, Ὁμ. 32, PG60, 678-679.

[3] Περί ἱερωσύνης, 3, 7, ΕΠΕ 28, 130. Βλ. πρωτοπρ. Θεοδώρου Ζήση, Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἐκδ. Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 42.

[4] PG51, 291: «Πόσοι δέ μεθ᾿ ἡμᾶς ἐροῦσι καί μετ᾿ ἐκείνους ἕτεροι πάλιν, καί οὐ παύσεται πηγάζων ὁ πλοῦτος οὐδέ ἐπιλείψει ταύτῃ τά μέταλλα; Πνευματικά γάρ ἐστι καί οὐ πέφυκε δαπανᾶσθαι ποτε».

[5] Β. Ἰωαννίδη, Ὁ Χρυσόστομος,  τύπος καί μιμητής τοῦ Ἀποστόλου Παύλου, Ἀκτῖνες18, (1955) 54-65, σελ. 55, βλ. Παρασκευῆς Τάτση, Ὁ Ἀποστολος Παῦλος κατά τόν ἅγιο Ἰωάννη Χρυσόστομο(Διδ. Διατριβή), Θεσσαλονίκη 2008, σελ. 30.

[6] Α’ Κορ. 2, 9.

[7] Εἰς τὸν Ἅγιον Παῦλον, Ὁμι­λί­α Α’, Ε­ΠΕ 36, 404: «Καί ἐκεῖνος μέν (ὁ Νῶε), ἑαυ­τόν μετά τῶν παί­δων διέ­σω­σε μό­νον∙ οὖτος δέ, πο­λύ χα­λε­πω­τέ­ρου τήν οἰκου­μέ­νην κα­τα­κλυ­σμοῦ κα­τα­λα­βό­ντος, οὐ σα­νί­δας πη­ξά­με­νος καί κι­βω­τόν ποι­ή­σας, ἀλλ᾿ ἀντί σανί­δων τάς ἐπι­στο­λάς συν­θείς, οὐ δύ­ο καί τρεῖς καί πέ­ντε συγ­γε­νεῖς, ἀλλά τήν οἰκου­μέ­νην ἅπα­σαν, κα­τα­πο­ντίζε­σθαι μέλ­λου­σαν, ἐκ μέ­σων ἥρπα­σε τῶν κυ­μά­των».

[8] Β’ Κορ. 12, 1: «Ἐλεύ­σο­μαι γάρ εἰς ὀπτα­σί­ας καί ἀπο­κα­λύ­ψεις Κυ­ρί­ου».

[9] Ὅ.π., σ. 1-4.

[10] ΕΠΕ 1, 612. 3, 230, 3, 398.

[11] Λόγ. 28, 20, ΕΠΕ 4, 72, MPG36, 52 C: «Παῦλῳ δέ εἰ μέν  ἔκφορα ἦν ἅ παρέσχεν ὁ τρίτος οὐρανός καί ἡ μέχρις ἐκείνου πρόοδος  ἤ ἀνάβασις ἤ ἀνάληψις, τάχα ἄν  τι περί Θεοῦ πλέον ἔγνωμεν, εἴπερ τοῦτο τῆς ἁρπαγῆς μυστήριον. Ἐπεί δέ ἄρρητα ἦν καί ἡμῖν σιωπῇ τιμάσθῳ».      

[12] Λόγ. 28, 21. ΕΠΕ,  4,74. MPG. 36, 53 C.

[13] Λόγ. 28, MPG. 28, 1132D.

[14] ΘεοδωρήτουΚύρου, Ἑρμηνεία εἰς Β΄ πρός Κορ. 12, 2-5, MPG. 82, 448 C.

[15] Ρωμ. 9, 3.

[16]  Ἐξήγ. τῆς Β΄ προς Κορ. MPG. 124, 929 C.

[17] Βλ. Δέσπως Λιάλιου, Ἡ ἑρμηνεία τοῦ χωρίου Β΄Κορ. 12, 2-4 κατά τήν παράδοση τῶν Πατέρων,«Θεολογία» τ. 54, 1983, 4.

[18] ὅ.π. 

[19] Ἰω. ΙΔ’ 23.

[20]  ὅ. π. Δ. Λιάλιου, Ἡ ἑρμηνεία τοῦ χωρίου Β΄ Κορ. 12, 2-4…

[21] Ὑπέρ τῶν Ἱερῶς Ἠσυχαζόντων, 2, 3,37, ΕΠΕ, 1, 404.

[22] ΕΠΕ 10, 374, ΛόγοςΕἰς τήν Σεπτήν Μεταμόρφωσιν.

[23] Γ΄ πρός Ἀκίνδυνον,ΕΠΕ, Ι, 612-614.

[24] Συ­με­ών τοῦ Νέ­ου Θε­ο­λό­γου, Τά Εὑρι­σκό­με­να, ἐκδ. Ρη­γο­πού­λου, Θεσ­σα­λονίκη 1977, σ. 260.

[25] Ὅ.π.

[26] Ὅ.π., σ. 261.

[27] Περὶ τοῦ βί­ου Μω­ϋ­σέ­ως 2, 163,. Ε­ΠΕ 9, 256. 

[28] Συ­με­ών Ν. Θε­ο­λό­γου, Εὐχή μυ­στι­κή, δι᾿ ἧς ἐπι­κα­λεῖται τό Πνεῦμα τό Ἅγιον ὁ αὐτό προ­ορῶν, 33, τοῦ ἰδί­ου, Λό­γος Κ’,Εὐχα­ρι­στί­α καί ἐξο­μο­λό­γη­σις σύν θε­ο­λογίᾳ˙ καί πε­ρί δω­ρεᾶς καί με­του­σί­ας Πνεύ­μα­τος Ἁγί­ου, 145: «ὅλον κα­τα­νο­οῦσαὅλον ἀκα­τα­νό­η­τον θε­ό­τη­τι τῇ θείᾳ,τόν τοῖς πᾶσιν ἀό­ρα­τον καί ἀπο­κε­κρυμ­μέ­νον».

[29] Συ­με­ών Ν. Θε­ο­λό­γου, Λό­γος Δ’, Πε­ρί ἀπα­θεί­ας καί τῶν ἐν αὐτῇ κα­τά προκοπήν χα­ρι­σμά­των καί δω­ρεῶν· καί τίς ἡτε­λεί­ω­σις τῆς κα­τά Χρι­στόν πνευμα­τικῆς ἡλι­κί­ας, 303.

[30] Τροπάριον τοῦ Κανόνος, Ὠδή Ζ΄

ΠΗΓΗ