ΔΕΙΤΕ ΤΟ ΣΤΟΝ ΚΑΤΩΘΙ ΣΥΝΔΕΣΜΟ:
Ο δεύτερος λόγος που οδηγεί στην αποδοκιμασία της σαλότητας είναι οι
λεγόμενοι «Ψευδοσαλοί». Πρόκειται για ορισμένους μοναχούς, οι οποίοι
αυτοονομάστηκαν "διά Χριστόν σαλοί" χωρίς να είναι στην
πραγματικότητα (Βλ. Χ. Σταμούλη, «Σαλοί και ψευδοσαλοί στην Ορθόδοξη
αγιολογία», Γρηγόριος Παλαμάς 1990, Τεύχος 721, σελ. 112.). Ενώ η σαλότητα
για τους πραγματικούς σαλούς ήταν μια υπόθεση απίστευτα οδυνηρή και επίφοβη,
για τους υποκρινόμενους αυτήν, ίσως ήταν ο ευκολότερος δρόμος για έπαινο και
κενοδοξία. Πολύ νωρίς εντόπισε η Εκκλησία τέτοιες εικονικές και ευτελείς μορφές
που πλάνησαν τους πιστούς. Οι Πατέρες στην ἐν Τρούλῳ Στ΄ Οικουμενική Σύνοδο,
έφτασαν στο σημείο να ασχοληθούν ιδιαίτερα μ ’ αυτό το πρόβλημα και ν ’
αναφερθούν στον Ξ΄ κανόνα της σ ’ αυτούς. Τους ονομάζουν:«ὑποκρινομένους
δαιμονᾶν» και «τρόπων φαυλότητι προσποιητῶς τὰ ἐκεῖνων σχηματιζομένους», και
αναφέρουν: «Τοῦ Ἀποστόλου βοῶντος, ὅτι ὁ κολλώμενος τῷ Κυρίῳ ἐν πνεῦμά
ἐστί, πρόδηλον, ὡς καὶ ὁ τῷ ἐναντίῳ ἑαυτόν οἰκειῶν, ἕν γίνεται τῇ πρὸς αὐτόν
συναφείᾳ. τοὺς τοίνυν δαιμονᾶν ὑποκρινομένους, καὶ τρόπων φαυλότητι προσποιητῶς
τὰ ἐκεῖνων σχηματιζομένους, ἔδοξε τρόπῳ ἐπιτιμάσθαι παντί, καὶ τοιαύταις αὐτούς
σκληραγωγίαις, καὶ πόνοις ὑποβάλλειν, οἷς ἄν οἱ ἀληθῶς δαιμονιῶντες πρὸς
ἀπαλλαγήν τῆς τοῦ δαίμονος ἐνεργείας, ἀξίως ὑποβάλλοιντο» (Γ. Α.
Ράλλη – Μ. Ποτλή. «Σύνταγμα τῶν Θείων καὶ Ιερών κανόνων», Στ΄ Σύνοδος (Ξ΄Καν),
Αθήνησι 1852,τομ. 2ο, σελ. 440 - 442. PG 137, 716.) . Φαίνεται ὅτι η
ανάγκη ενός κανόνα που θέλει να περιορίσει αυτό το φαινόμενο στα τέλη του 7ου
αιώνα, φανερώνει την έξαρση της σαλότητας και τον προβληματισμό της Εκκλησίας,
προκειμένου να διακρίνει τους πραγματικούς σαλούς από τους
“υποκρινομένους”.
Η ερμηνεία αυτού του κανόνα από τον Βαλσαμώνα, Πατριάρχη Αντιοχείας στις
αρχές του ΙΒ΄ αιώνα, του δίνει την ευκαιρία να μιλήσει για το φαινόμενο της
σαλότητας, που φαίνεται ὅτι ήταν οξύ στην εποχή του, αλλά και στην περιφέρειά
του, και να ταχτεί με το μέρος αυτών που την καταδικάζουν, γράφοντας τα
εξής: «Τοὺς σχηματιζομένους δαιμονᾶν διά πορισμόν κέρδους, καὶ
κηρύσσοντας μετά φαύλου συνειδότος σατανικοῦ δαιμονιώδη τινά, κατά τὰς τῶν
Ἑλλήνων προφήτιδας, ὁ κανῶν ἐπιτιμᾶσθαι ὁρίζει, ἤγουν τιμωρεῖσθαι, καὶ
σκληραγωγίαις, καὶ πόνοις ὑποβάλλεσθαι τοιούτοις, οἷς ἄν οἱ ἀληθῶς δαιμονιῶντες
ὑποβληθεῖεν, ἵνα ἀπαλλαγεῖεν τοῦ δαίμονος. Φησί δε, καὶ τὴν προσποίησιν αὐτῶν
τοὺς δαίμονας οἰκειοῦσθαι, καθώς τοῦτό φησί καὶ ὁ μέγας Παύλος, λέγων∙ ὁ
κολλώμενος τῷ Κυρίῳ ἐν πνεῦματι ἐστιν, ὡς εἶναι δοῦλον καὶ τὸν κολλώμενον τῷ
Σατανᾷ, καὶ τά αὐτοῦ ἔργα ὑποκρινόμενον ἕν σώμα γίνεσθαι μετ ’ αὐτοῦ, καὶ τὰ
μὲν τοῦ κανόνος τοιαῦτα. Ἐγώ δὲ βλέπων πολλούς τοιοῦτους τὰς πόλεις περιερχομένους,
καὶ μὴ κολαζομένους, ἀλλά καὶ ὡς ηγιασμένους ἀγκαλιζομένους παρά τινων, ζητῶ
μαθεῖν τὴν αιτίαν, καὶ ἐξαιτῶ τὴν διόρθωσιν. τὸν μὲν τοι Σταυράκιον ἐκεῖνον τὸν
Ὀξεοβάφον, τὸν ὡς ἀληθῶς δίκαιον ὑποκρινόμενον τὴν διά Θεόν μωρίαν διά τοὺς
ἀπατεῶνας, μετά τῶν ὑποκριτῶν ἐθέμην κατά ἄγνοιαν. Παρομοίως δ ’ ἐμοί καὶ
ἔτεροι ἵσως ἐκριματίσθηκαν. Ἔδει οὖν τὰ τοιαῦτα κωλυθήναι κατά τὸν παρόντα
κανόνα, ἵνα μὴ καὶ οἱ ἀγαθοί διά τοὺς φαύλους ἐπιτιμῶνται. Πολλοί γὰρ εισί
τρόποι σωτηρίας ψυχής, καὶ οἱ δυνατοί τις δι ’ αὐτῶν σωθήναι, σκανδάλου δίχα
παντός. ταῦτα δὲ λέγῳ οὐκ οἴκοθεν, ἀλλ ’ ἐξ ἀφηγήσεως καλῶν ἀνθρώπων, πλασμένων
μέ τὴν τοιαύτην θεάρεστον δῆθεν διαγωγήν, καταγνόντων δὲ ταύτης ὡς ἐπωλέθρου
καὶ καταγούσης εἰς σατανικήν μερίδα. Διά τοι τοῦτο καὶ διάφοροι ἁγιῶτατοι
πατριάρχαι, πολλούς προσκαθημένους μετά ἀλύσεων ἐν τῷ ναῷ ἁγίου μεγαλομάρτυρος
Νικήτα, καὶ ἑτέρους τὰς τριόδους περιερχομένους, καὶ προσποιουμένους δαιμονάν,
κατέσχον μετ ’ αὐθεντίας, καὶ εἰς δημοσίας φρουράς κατέκλεισαν ἀκολούθως τῷ
κανόνι» (Βαλσαμώνος, Κανόνες των ἐν Τρούλλῳ συνελθόντων Πατέρων,
Κανών Ξ᾽, PG 137, 716D.) . Παρατηρείται η αυστηρότητα εκ μέρους του
ερμηνευτή και η στάση του να εφαρμοστεί ο κανόνας στους παραβάτες που
εκμεταλλεύονταν την αγαθότητα και την καλοσύνη των πιστών και έθεταν υπό
αμφισβήτηση τους βίους των πραγματικών σαλών.
Ίσως ο κανόνας αυτός να αποτελεί κατά τον αββά Νίκωνα ένα δεύτερο «θεῖον
νόμον», που «παντάπασι τα τοιαῦτα κωλύει».
Το φαινόμενο των ψευδοσαλών είναι άκρως επικίνδυνο, ζημιώνει και τους
πιστούς και τους ίδιους, διότι δε χρειάζεται πολύ κόπο για να μετατρέπεται η
ταπείνωση σε κενοδοξία. Γι ’ αυτό πρέπει ο σαλός να είναι εφοδιασμένος με πολλή
αρετή, διάκριση και χάρη παρά Θεού ώστε να σωθεί ο ίδιος πρώτα και μετά να
σώσει τους γύρω του, αλλιώς, προσποιεί δαιμονάν και καταλήγει εἰς σατανικήν
μερίδα. Από την άλλη, επιβεβαιώνεται ὅτι η σαλότητα δεν πηγάζει από την
προσωπική βούληση, αλλά είναι κλήση και χάρισμα από το Θεό. Έτσι, δε χωράει
καμιά αμφιβολία ὅτι οι “σαλοί διά Χριστόν” είναι κατεξοχήν χαρισματικοί
άγιοι.
Γι ’ αυτό ως αποτέλεσμα, η Εκκλησία με το αλάθητο κριτήριό της διέκρινε
αυτούς τους ασκητές, που φόρεσαν τη μάσκα της “μωρίας” και έφεραν σε πέρας τη
δύσκολη αποστολή τους, και τους αναγνώρισε αγίους κατατάσσοντάς τους ανάμεσα
στους άλλους αγίους της.
Οἱ νέοι Ἕλληνες ὡς
(μπασταρδεμένα, λόγῳ ἐκδυτικισμοῦ) κακέκτυπα τῶν Βυζαντινῶν προγόνων τους,
μποροῦν νὰ ἀναλυθοῦν σὲ πολλὰ ζητήματα βάσει τῆς βυζαντινῆς ἱστορίας.
Ἡ ἄτυπη κατάρρευση τῶν συνόρων μετὰ τὸ 2015 δὲν διαφέρει σὲ τίποτε
ἀπὸ τὴν κατάρρευση τῶν μικρασιατικῶν βυζαντινῶν συνόρων μετὰ τὸ 1071: Οἱ
Σελτζοῦκοι ἐγκαθιστοῦσαν τουρκικὲς φρουρὲς σὲ κάθε μικρασιατικὴ πόλη (ἐλλείψει
βυζαντινοῦ στρατεύματος, ποὺ εἶχε διαλυθεῖ) παριστάνοντας ὅτι εἶναι ἁπλοὶ
μισθοφόροι τοῦ νέου αὐτοκράτορα, μετὰ τὴν πτώση τοῦ Ρωμανοῦ. Σὲ δέκα χρόνια
ἔφτασαν στὸ Αἰγαῖο, ὅπως σήμερα σὲ 5 χρόνια ἀπὸ τὸ 2015 βλέπεις μαντῆλες καὶ
Μουσουλμάνους σὲ κάθε μικρομεγάλη πόλη τῆς Ἑλλάδας. Πού, βέβαια, δὲν εἶναι
ἔνοπλοι. Ἂν μποροῦμε νὰ φανταστοῦμε τὴν ἔκπληξη τῶν Σελτζούκων, νὰ προχωρᾶν ὅλο
καὶ δυτικότερα καὶ κανεὶς νὰ μὴν τοὺς ἀντιστρατεύεται, μποροῦμε νὰ φανταστοῦμε
τί γίνεται τώρα. Δέκα χρόνια ἁδράνειας εἶναι τεράστιο διάστημα καὶ συνάμα
περνᾶν σὰν μία στιγμή. Ἂς ποῦμε, ἀπὸ τὸ 2010 ὣς τὸ 2020.
Ἡ γοργὴ διάλυση τῆς βυζαντινῆς κυριαρχίας ἐπὶ Ἀγγέλων (1182-1204),
μὲ τὸν κάθε τοπάρχη νὰ ἀνακηρύσσεται, λίγο πρὶν ἀπὸ τὸ 1204, αὐτοκράτορας καὶ
ἡγεμόνας (Ἑλλάδα, Μ. Ἀσία), ἔχει ὁμοιότητες μὲ τὴν νεοελληνικὴ περίπτωση:
Δρόμοι κι ἐθνικὲς ὁδοὶ κλείνουν ἀπὸ συγγενεῖς παρανομούντων πολιτῶν, οἱ νόμοι
παραβιάζονται μπροστὰ στὰ δικαστήρια. Συνοικίες ἢ περιοχὲς τῆς Ἀθήνας δὲν
ὑπόκεινται στὶς ἀρχὲς τοῦ συντάγματος τῆς χώρας. Τοπικὲς μαφίες ἀναλαμβάνουν
τμήματα τῆς ἐπικράτειας.
Ἡ ἐπιρροὴ τῶν ξένων ἐμπόρων στὸ ὕστερο Βυζάντιο ἔχει τὸ ἀνάλογό
της μὲ τὴν ἀδυναμία ἐλέγχου τῶν ξένων πολιτῶν ἀπὸ τὸ νεο-ἑλληνικό. Ἡ ἀδυναμία
μπροστὰ στοὺς ξένους ἐμπόρους καὶ ἡ ἀδυναμία μπροστὰ στὸ Μνημόνιο ἔχουν
ἰδιαίτερες ὁμοιότητες. Οἱ ἰταλοὶ ἔμποροι καὶ οἱ ἰταλικὲς πόλεις ἀνάγκασαν τὸν
αὐτοκράτορα νὰ τοὺς παραχωρήσει ὁλόκληρες περιοχὲς τῆς Πόλης σὲ ἀποζημίωση γιὰ
τὶς ζημιὲς ποὺ προκλήθηκαν σὲ μία ἀντιλατινικὴ ἐξέγερση τοῦ ὄχλου τῆς
πρωτεύουσας. Τὸ Μνημόνιο εἶναι κάτι ἀντίστοιχο -ἀλλὰ χωρὶς κἂν νεοελληνικὴ
ἐξέγερση.
Ἀναπόφευκτα συνεισφέρω, ἔτσι, κι ἐγὼ στὴν εἰκόνα τῆς «βυζαντινῆς
παρακμῆς». Ὡστόσο, ἡ βυζαντινὴ ἀκμή, ποὺ ὑπῆρξε καὶ ἦταν χρονικῶς «τεράστια»,
εἶναι ἀδύνατη καὶ ἀδιανόητη γιὰ τοὺς νεο-Ἕλληνες, γιατὶ ἡ βυζαντινὴ κοινωνία
ἦταν βασισμένη στὴν πίστη, ποὺ ἀπελευθερώνει ἀπὸ τὸν φόβο, ἐνῶ ἡ ὕστερη
νεοελληνικὴ βασίζεται στὸ φόβο τοῦ ἀτομικοῦ θανάτου-Τέλους καί, ἀναπόφευκτα,
στὸ σκορποχώρι ποὺ ὁ φόβος αὐτὸς προκαλεῖ. Ἔτσι, στοὺς νεο-Ἕλληνες ἀπομένει
μόνο ἡ βυζαντινὴ παρακμή, τὴν ὁποία -κατὰ τραγικὴ εἰρωνεία- θέλησαν νὰ
ἀποφύγουν ἀπομακρυνόμενοι ἀπὸ τὸ Βυζάντιο.
