Επανερχόμενοι στις απαρχές του κινήματος των Νεοτούρκων, το 1887 στην Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε η οργάνωση «Εταιρία για την Οθωμανική Ένωση» που αργότερα μετονομάστηκε (το 1895) σε «Επιτροπή για την Οθωμανική Ένωση και Πρόοδο». Τα πρώτα της μέλη, που ήταν φοιτητές της Στρατιωτικής Ιατρικής Σχολής, ήταν οι Ισαάκ Σουκουτί, Μεχμέτ Ρεσίτ, Αμπντουλάχ Τσεβντέτ, Ιμπραήμ Τέμο (Αλβανός) και Χουσεΐν Ζεΐτ Αλή. Η οργάνωση, που γρήγορα εξαπλώθηκε και σε άλλες σχολές, ήταν δομημένη σε μικρούς πυρήνες ατόμων, με συνδέσμους ανάμεσά τους, χωρίς καμία φανερή πολιτική δράση και σαφή ιδεολογία. Τα μέλη αυτά οργάνωναν μυστικές συναντήσεις και αναγνώσεις βιβλίων των συγγραφέων των Νεοθωμανών, όπως του Ναμίκ Κεμάλ και του Ζίγια Πασά. Μέλη της οργάνωσης έγιναν και γόνοι της κυβερνώσας τάξης εμφορούμενοι όλοι τους από συναισθήματα αγανάκτησης για την απώλεια οθωμανικών εδαφών και την κρατική καταπίεση που εφάρμοζε ο Σουλτάνος4. Οι πρώτες τους δραστηριότητες ήταν η διανομή προκηρύξεων και η αφισοκόλληση στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης και η έκδοση στη Γαλλία της εφημερίδας «Μεσβερέτ»(=διαβούλευση), με βασικούς ιδρυτές αυτής τον Αχμέτ Ριζά, πρώην κυβερνητικό στέλεχος που κατέφυγε το 1889 στο Παρίσι, τον Εβραίο Αλπμέρ Φυά, τον Έλληνα Αριστείδη Πασά και τον Λιβανέζο χριστιανό Χαλίλ Τζανέμ. Το κίνημα της Κωνσταντινούπολης αποκαλύφθηκε και αρκετοί μετά τους διωγμούς του Σουλτάνου κατέφυγαν στο εξωτερικό5.
Το 1896 ξέσπασε διαφωνία ανάμεσα στα στελέχη της επιτροπής και κάλεσαν στη Γενεύη τον Μουράτ Μπέη, εκδότη της εφημερίδας «Μιζάν»(=Ζυγός), που από τότε έγινε ο ηγέτης της αντι-Ριζά παράταξης. Η αντίθεση κορυφώθηκε μετά την αποτυχημένη προσπάθεια πραξικοπήματος στην Κωνσταντινούπολη και τη φυγή πολλών μελών της οργάνωσης της Πόλης στο εξωτερικό. Ο Μουράτ Μπέης δέχθηκε τελικά το 1897, μαζί με άλλους Νεότουρκους του εξωτερικού κυβερνητική θέση, που του προτάθηκε από το Σουλτάνο, πιστεύοντας ότι έτσι θα υπηρετούσε καλύτερα τους σκοπούς που πρέσβευε. Το 1899 προσχώρησαν στο κίνημα ο γαμπρός του Σουλτάνου Νταμάντ Μαχμούντ Πασάς και οι δύο γιοι του, Σαμπαχεντίν και Λουτφουλάχ, ύστερα από τη φυγή τους στο Παρίσι, και λίγο αργότερα τους ακολούθησε και ο Αλβανός Ισμαήλ Κεμάλ Μπέης6
Αργότερα οι αντιθέσεις εμφανίστηκαν ακόμη βαθύτερες. Πιο συγκεκριμένα το 1902 στο Παρίσι στο συνέδριο της επιτροπής οι έντονες διαμάχες και διαφωνίες είχαν ως αποτέλεσμα τη διάσπαση των Νεοτούρκων του εξωτερικού σε δύο κυρίως ομάδες. Η ομάδα του Σαμπαχεντίν με μέλη της τον Λουτφουλάχ, Αλβανούς, Έλληνες, Αρμένιους και Τούρκους αντιπροσώπους, που ήλεγχε τις περισσότερες εκδόσεις της επιτροπής, και η ομάδα του Αχμέτ Ριζά, που, χρησιμοποιώντας το όνομα «Κομιτάτο της Ένωσης και της Προόδου» (ΚΕΠ), άρχισε να εκδίδει ένα καινούριο περιοδικό με τίτλο «Συμβούλιο για την κοινότητα των πιστών».
Το 1906 δημιουργήθηκαν οργανώσεις στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας, στην Δαμασκό, με σημαντικό μέλος της τον Μουσταφά Κεμάλ, και στην Θεσσαλονίκη. Και οι δύο οργανώσεις αντλούσαν μέλη κυρίως από τον στρατό. Το 1907 ενώθηκαν με έδρα τους πλέον την Θεσσαλονίκη8. Άλλωστε, η Θεσσαλονίκη ήταν πρόσφορο έδαφος για τις οργανώσεις αυτές καθώς απ’ τη μία ήταν στον χώρο (Μακεδονία) που διακυβεύονταν τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας σε σχέση με τις Μ. Δυνάμεις και απ’ την άλλη ήταν η πόλη στην οποία ο Σουλτάνος δεν μπορούσε, λόγω της τοποθέτησης διεθνούς αστυνομίας, να ασκήσει ουσιαστικό έλεγχο. Επίσης, εκεί υπήρχε το 3ο Σώμα Στρατού, υπήρχαν μασονικές στοές και πολλοί Εβραίοι με μεγάλη οικονομική δύναμη9. Μετά την ένωση της ομάδας της Θεσ/νίκης, όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω, με αυτήν του Ριζά, έγινε τον Δεκέμβρη του 1907 ένα δεύτερο συνέδριο στο Παρίσι με συμμετοχή -εκτός των άλλων- Αρμενίων, Αλβανών και Ελλήνων. Η αντίθεση ανάμεσα στον Ριζά και τον Σαμπαχεντίν μεγάλωσε ακόμη περισσότερο, αλλά δεν είχε καμία σημασία γιατί τις αποφάσεις πλέον τις λάμβαναν οι Νεότουρκοι του εσωτερικού της αυτοκρατορίας10.
Προσπαθώντας να διαφωτίσουμε την σύνδεση-σχέση ανάμεσα στους Νεότουρκους και στους μασόνους της Θεσ/νίκης παρατηρούμε, σύμφωνα με την συγγραφέα και ιστορικό Nest Webster, (στο βιβλίο της «Secret Societies and subversive Movements», Λονδίνο, 1928), ότι το νεοτουρκικό κίνημα ξεκίνησε στις μασονικές στοές της Θεσ/νίκης, με την άμεση επίβλεψη της Μεγάλης Ανατολικής Στοάς της Ιταλίας. Προς αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να μας οδηγήσει η συνέντευξη του Νεοτούρκου Ρεφίκ Μπέη στην εφημερίδα του Παρισιού «Le Temps» στις 20/8/1908 στην οποία αναφέρει: «Είναι αλήθεια ότι δεχόμαστε υποστήριξη από την Ελεύθερη Μασονία και ειδικά από την Ιταλική Μασονία. Οι δύο ιταλικές στοές (της Θεσ/νίκης) “Macedonia Risorta” και “Labor et Lux” έχουν προσφέρει ανεκτίμητες υπηρεσίες και έχουν γίνει καταφύγιο για μας. Συναντιόμαστε εκεί σαν φίλοι μασόνοι, γιατί στην πραγματικότητα πολλοί από μας είναι μασόνοι, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι συναντιόμαστε ώστε να μπορούμε να οργανωθούμε καλύτερα11».
Σχετικά με την εβραϊκή συμμετοχή στο κίνημα υπάρχουν ορισμένα σκοτεινά σημεία, χωρίς να αποκλείεται η ενεργή δραστηριότητά τους. Την σχέση μεταξύ Εβραίων - Νεοτούρκων έχουν μελετήσει αρκετοί συγγραφείς και επιστήμονες. Ο μεγάλος Βρετανός ιστορικός R. Seton Watson, (στο βιβλίο του «The Rise of Nationality in the Balkans», Λονδίνο 1917), εκφράζει την άποψη ότι τα πραγματικά μυαλά του κινήματος υπήρξαν οι Εβραίοι ή οι εξωμότες Εβραίοι (ντονμέδες).
Πιστεύει ότι οι Εβραίοι της Θεσ/νίκης, όπως και της Βιέννης, του Βερολίνου, της Βουδαπέστης και ίσως και του Λονδίνου και του Παρισιού στήριξαν οικονομικά τους Νεότουρκους. Σύμφωνα, επίσης, με μία έκθεση της Αστυνομίας (23/1/1914) που στάλθηκε απευθείας στο Υπουργείο Εξωτερικών στην Αγία Πετρούπολη, φέρεται να έχει οργανωθεί στην «Nouri Osman» στοά της Κων/πολης πανισλαμικό συνέδριο από Νεότουρκους και Εβραίους. Σύμφωνα με την έκθεση αυτή φέρονται να μετείχαν σε αυτό ο Ταλαάτ Μπέη (Υπουργός), ο Μπεντρί Μπέη, ο ντονμέ Γιαβίτ Μπέη, όπως επίσης οι Εβραίοι Σαμουέλ Εφέντη (Αρχηγός της Υπηρεσίας Ασφαλείας) και Αβραάμ Μπέη (υποδιοικητής της Αστυνομίας). Πέρα βέβαια από τα συμφέροντα στα οποία αποσκοπούσαν και τον ιδιαίτερο ρόλο που έπαιζαν κάποιοι ντονμέ ή Εβραίοι, είναι σίγουρο ότι η συμμετοχή τους σφράγισε τις κατοπινές εξελίξεις του κινήματος12.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
3 Κιτσίκης Δ., Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας 1280-1924, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Ι.Δ.
Κολλάρου & Σίας Α.Ε., Αθήνα, 1988, σελ. 176.
4 Lewis Bernard, The Emergence of Modern Turkey, Oxford University Press, Οξφόρδη, 1968, σελ.
168
5 Lewis Bernard, ό. π., σελ. 194.
6 Hanioglu M.S., “Genesis of the Young Turk Revolution of 1908”, Osmanli Arastirmalari 3, Istanbul,
1982, σελ. 292
Palmer A., The Decline and Fall of the Ottoman Empire, John Murray, Λονδίνο, 1993, σελ. 197
Shaw S.J. – Shaw E.K., History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Vol. 2; Reform,
Revolution and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808-1975, Cambridge University Press,
Cambridge, 1977, σελ. 238
Lewis Bernard, The Emergence of Modern Turkey, Oxford University Press, Οξφόρδη, 1968, σελ.
197
Ramsaur E.E., The Young Turks. Prelude to the Revolution of 1908, Prinston – New Jersey, 1987,
σελ. 52-53
7 Turfan M. N., Rise of the Young Turks, Poilitics, the Military and Ottoman collapse, I. B. Tauris
Publ., London-New York, 2000, σελ. 37
8 L.S. Stayrianos, The Balkans 1815-1914, Northwestern University, Holt, Rinehart and Winston.
New York, Chicago, San Francisco, Torondo, London, 1963, σελ. 105-106
E.E. Ramsaur, The Young Tourks. Prelude to the Revolution of 1908, Priston New Jersey 1987, σελ
94-97, 100
B. Lewis, The Emergence of Modern Turkey, Oxford University Press, Οξφόρδη 1968, σελ. 201.
9 E.E. Ramsaur, The Young Tourks. Prelude to the Revolution of 1908, Priston New Jersey 1987,
σελ. 97.
10 E.E. Ramsaur, ό.π., σελ. 124-129
B. Lewis, The Emergence of Modern Turkey, Oxford University Press, Οξφόρδη 1968, σελ. 202 M.S. Hanioglu, “Genesis of the Young Turk Revolution of 1908”, Osmanli Arastirmalari, 1982, σελ. 298
11 Ioasif Kassenian, “The Young Turks: Who Were They?”, Nemesis, Σεπτέμβριος 2001, σελ. 64-66
12 Ioasif Kassenian, ό, π., σελ. 64-66
