Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών: Κλίμα, οικολογία και θεολογία: όλα συνδέονται!

1 Σεπτεμβρίου 2022, Καρσλρούη, Γερμανία: Συντονίστρια της κεντρικής επιτροπής του ΠΣΕ, Δρ Agnes Abuom (αριστερά) ηγείται μιας συνόδου διαλόγου με την Julia Rensberg (κέντρο), εκπρόσωπο της Εκκλησίας της Σουηδίας, που εκπροσωπεί το Συμβούλιο των Σάμι στην Εκκλησία της Σουηδίας και τον Σεβ. Bjorn Warde, εκπρόσωπος της Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας του Τρινιντάντ και Τομπάγκο (δεξιά) κατά τη διάρκεια της πρώτης θεματικής ολομέλειας της 11ης Συνέλευσης του ΠΣΕ. Η 11η Συνέλευση του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών πραγματοποιείται στην Καρλσρούη της Γερμανίας από τις 31 Αυγούστου έως τις 8 Σεπτεμβρίου, με θέμα «Η αγάπη του Χριστού κινεί τον κόσμο προς τη συμφιλίωση και την ενότητα».

 

Του Μάρτιν Χέγκερ

Το 1998, η Ορθόδοξη Εκκλησία, ακολουθούμενη από πολλές εκκλησίες, ορίστε την 1. Σεπτεμβρίου ως ημέρα αφιερωμένη στη δημιουργία.

Με το σύμβολο του νερού, χωρίς το οποίο δεν θα υπήρχε ούτε σωματική ούτε πνευματική ζωή (π.χ. βάπτισμα) στη γη, η πρωινή προσευχή εισήγαγε τη σύναξη σε αυτό το θέμα με ζωηρό και προσευχητικό τρόπο. Στο επίκεντρο της λειτουργικής δράσης ήταν δοχεία με νερό από κάθε ήπειρο, μια «συγκέντρωση των υδάτων» που αντικατοπτρίζει την πράξη της δημιουργίας στο πρώτο κεφάλαιο της Γένεσης (εδ. 9).

Καθώς τα νερά αναμειγνύονταν, η συνέλευση επιβεβαίωσε τόσο την εξάρτησή μας από τη δημιουργία όσο και την ένωσή μας με τον αναστημένο Χριστό μέσω του βαπτίσματος. Μέσω αυτού, στον οποίο κατοικεί όλη η πληρότητα, ο Θεός έχει συμφιλιώσει τα πάντα στη γη και στον ουρανό, όπως δηλώνει η ανάγνωση της Αγίας Γραφής για την ημέρα από το εδάφιο Κολοσσαείς 1:9

«Ο Πράσινος Πατριάρχης

Στην προσφώνησή του ο «πράσινος πατριάρχης» Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίος – «πράσινος» λόγω της αφοσίωσής του στο περιβάλλον – τονίζει ότι η ανάσταση του Χριστού μας οδηγεί να αλλάξουμε την άποψή μας για τον κόσμο: «Η καρδιά του σύμπαντος είναι ο Χριστός, όχι εμείς οι ίδιοι. Όταν μεταμορφωνόμαστε από το φως της ανάστασής του, γινόμαστε σε θέση να ανακαλύψουμε τον σκοπό για τον οποίο ο Θεός δημιούργησε κάθε πρόσωπο και πράγμα».

Ζητεί μια ριζική αλλαγή, αρνούμενος να περιορίσουμε την πνευματική μας ζωή στα προσωπικά μας συμφέροντα και αμφισβητώντας τις καταναλωτικές μας συνήθειες σε σχέση με τους πόρους της δημιουργίας.

Η χριστιανική ενότητα απαιτεί κοινή οικολογική δράση.

Βαρθολομαίος, Μητροπολίτης Εμμανουήλ Χαλκηδόνας (και του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως) είναι πεπεισμένος ότι η αναζήτηση της χριστιανικής ενότητας πρέπει να οδηγήσει και σε μεταστροφή ως προς τη δημιουργία. Είμαστε οικονόμοι όχι μόνο της Εκκλησίας αλλά και της Δημιουργίας.

Πέρυσι, μαζί με τον Πάπα Φραγκίσκο και τον Αρχιεπίσκοπο του Καντέρμπουρι Τζάστιν Γουέλμπι, ο Βαρθολομαίος υπέγραψε κοινή δήλωση καλώντας τις εκκλησίες να συμφιλιωθούν και να δεσμευτούν από κοινού να είναι καλοί διαχειριστές της δημιουργίας. «Αν δεν γίνουμε πιο νηφάλιοι τώρα, θα πληρώσουμε τρομερές συνέπειες. Η τρέχουσα κατάσταση απαιτεί κοινή δράση. Η οικολογία είναι συνέπεια της πίστης μας στον Χριστό», λέει ο Επίσκοπος Εμανουήλ.

Στην αναφορά του ο Ορθόδοξος θεολόγος Ioan Sauca, εκτελών χρέη Γενικού Γραμματέα του ΠΣΕ, συμμερίστηκε επίσης την πεποίθησή του ότι το κλίμα και τα οικολογικά ζητήματα είναι θεολογικό ζήτημα. Με την ενανθρώπησή του, ο Χριστός έχει πράγματι αναλάβει τα πάντα. Ο σκοπός του Θεού εν Χριστώ περιλαμβάνει επίσης τη συμφιλίωση και τη θεραπεία της δημιουργίας. «Δεν θα μασάω τα λόγια μου: ο πλανήτης μας θα είναι ακατοίκητος σε 50 χρόνια αν δεν αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας.

Η φωνή της νιότης

Η συνέλευση έδωσε το λόγο σε νέους από βορρά προς νότο, από την ανατολή έως τη δύση. Τζούλια Ρένσμπεργκ, ένας εκπρόσωπος από την Εκκλησία της Σουηδίας, προέρχεται από τους Σάμι στη βόρεια Σκανδιναβία. Οι ιθαγενείς της Αρκτικής βλέπουν την υπερθέρμανση του πλανήτη πολύ περισσότερο από ό,τι αλλού. Η κλιματική δικαιοσύνη και ο σεβασμός για τους αυτόχθονες πληθυσμούς συνδέονται στενά. Για αυτήν, η συμφιλίωση ξεκινά με το να λέει την αλήθεια. Πρέπει να ειπωθεί η αλήθεια για τον αποικισμό των αυτόχθονων πληθυσμών. Ο Χριστός αγαπά όλη τη δημιουργία και θέλει να τη θεραπεύσει μέσω της πρακτικής μας της αλήθειας.

Bjorn Warde, ένας εκπρόσωπος της Πρεσβυτεριανής Εκκλησίας στο Τρινιντάντ και Τομπάγκο, λατρεύει την Καραϊβική, ένα όμορφο μέρος που θέλει να φροντίσει, αλλά το οποίο υφίσταται σοβαρή περιβαλλοντική υποβάθμιση. Είναι το αποτέλεσμα των αλόγιστων πράξεών μας. «Ξέρουμε ότι δεν ήμασταν καλοί διαχειριστές της δημιουργίας. Η συνεργασία μεταξύ των εκκλησιών είναι απαραίτητη και η φωνή των νέων δεν ακούγεται αρκετά».

«Είναι πολύ σημαντικό για μένα να ευαισθητοποιήσω για την κλιματική αλλαγή», είπε Subin Tamang, ένας 25χρονος Νεπάλ. «Βλέπω τις επιπτώσεις στη χώρα μου όπου οι αγρότες δεν μπορούν να θερίσουν σιτάρι και ρύζι λόγω ξηρασίας.

Μαζί με άλλους 25 νέους κάτω των 30 ετών, συμμετείχε στην «Ομάδα Κλίματος» κατά τη Συνέλευση Νέων που προηγήθηκε της Γενικής Συνέλευσης. «Αυτό που με εντυπωσίασε περισσότερο ήταν ότι άκουσα από ανθρώπους στα Φίτζι, τις Φιλιππίνες και την περιοχή του Ειρηνικού. Τα υψηλά επίπεδα των ωκεανών τους έχουν ήδη επηρεάσει, και αυτό είναι μια προσμονή για το τι θα συμβεί σε εμάς. Φοβάμαι ότι τα νησιά της Καραϊβικής θα εξαφανιστούν», είπε Tia Phillip, προσθέτοντας: «Σε 50 χρόνια, αυτή είναι μια ζωή για μένα και τα ανίψια μου».

Στο Νεπάλ, ο Tamang ηγείται μιας ομάδας νέων βαπτιστικών εκκλησιών για την κλιματική αλλαγή. Δεσμεύεται να διασφαλίσει ότι οι εκκλησίες έχουν να παίξουν ρόλο βοηθώντας τις κοινότητες να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή.

Carbon συνομιλίες

Στο μεγάλο περίπτερο της Προτεσταντικής Εκκλησίας της Ελβετίας, ένα «Brunnen» (το όνομα των εργαστηρίων κατά τη διάρκεια της συνέλευσης) παρουσιάζει τις «Carbon Conversations», ένα έργο ευαισθητοποίησης για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα, που υποστηρίζεται από την Ελβετική Προτεσταντική Υπηρεσία Βοήθειας και το Ταμείο Καθολικής Σαρακοστής. https://voir-et-agir.ch/pour-les-paroisses/conversations-carbone/ Η μέθοδος προέρχεται από την Αγγλία και έχει γίνει δημοφιλής σε εκκλησίες καθώς και σε κοσμικούς οργανισμούς

Βασίζεται στην παρατήρηση ότι η γνώση των γεγονότων δεν αρκεί για να αλλάξει τις συνήθειες κάποιου στο φαγητό, την κατανάλωση ή την κινητικότητα. Πρέπει να συναντηθείτε για να το συζητήσετε. Ομάδες 8 έως 10 ατόμων συναντώνται τέσσερις φορές για δύο ώρες με δύο συντονιστές.

Αυτή η μέθοδος επιτρέπει τη συζήτηση χωρίς σύγκρουση ή ενοχές. Σε μια ανάλυση, το Πανεπιστήμιο της Βέρνης διαπίστωσε ότι τα άτομα που συμμετείχαν μείωσαν σημαντικά το αποτύπωμά τους

Τα μοναστήρια ως πρότυπα ολοκληρωμένης οικολογίας.

Μια συνέλευση σάς επιτρέπει να συναντήσετε αμέτρητα άτομα, γνωστά ή άγνωστα, κοντά ή μακριά. Είχα τη χαρά να γνωρίσω έναν πολύχρονο φίλο, Αδελφή Anne-Emmanuelle, προϊστάμενος της κοινότητας Grandchamp. Μοιράστηκε μαζί μου τι συμβαίνει εκεί από άποψη οικολογίας. Εμπνευσμένη από το έργο της καθολικής θεολόγου Έλενας Λασίδα, αυτή και οι αδερφές της πιστεύουν ότι τα μοναστήρια, στον τρόπο ζωής τους, μπορούν να αποτελέσουν πρότυπο ολοκληρωμένης οικολογίας, πηγή έμπνευσης για όλους.    

Για αυτήν, η σχέση μεταξύ οικολογίας και μοναστικής ζωής δεν βρίσκεται πρωτίστως στο επίπεδο των «οργανικών» πρακτικών. είναι στο επίπεδο των τεσσάρων σχέσεων: με τον Θεό, με τον εαυτό του, με τους άλλους, με τη φύση.

Η S. Emmanuelle αναφέρεται επίσης στη διδασκαλία του Πάπα Φραγκίσκου στο «Laudato si» την οποία συνοψίζει ως εξής: όλα συνδέονται, όλα είναι δώρο, όλα είναι εύθραυστα. Η μοναστική ζωή, στη βαθύτερη πρόθεσή της, είναι παράγοντας ενοποίησης του ανθρώπου και των ανθρώπων μεταξύ τους, ενώ στον σημερινό κόσμο όλα είναι κατακερματισμένα. Υπό αυτή την έννοια, ένα μοναστήρι είναι ένας παραδειγματικός τόπος ολοκληρωμένης οικολογίας, ένας τόπος όπου μπορεί να ενσαρκωθεί πλήρως. Τα μοναστήρια είναι αληθινά οικοσυστήματα.

Ένα δέντρο, μια βόλτα και μια προσευχή

Στο τέλος της ολομέλειας για την αγάπη του Θεού στη δημιουργία, παρουσιάζεται ένας κέδρος από Agnes Abuom, Πρόεδρος του ΠΣΕ, προς Φρανκ Μεντρούπ, ο Δήμαρχος της Καρλσρούης. Θα φυτευτεί στον «Κήπο των Θρησκειών», που δημιουργήθηκε πριν από λίγα χρόνια για να σηματοδοτήσει τα 300 χρόνια της πόλης. Ένας άλλος κέδρος τόσο παλιός όσο η πόλη είναι ήδη εκεί. Αυτό το δέντρο έχει αυτό το μήνυμα: «Δεν μπορείς να ζήσεις χωρίς εμένα»!

Μετά από αυτή την εκδήλωση, η ομάδα νέων για το κλίμα διοργάνωσε μια συμβολική πορεία κατά μήκος του εκθεσιακού χώρου σκηνής, με κάλεσμα για αλληλεγγύη και δράση για τον τρόπο ζωής μας: «Η δημιουργία μας δεν πωλείται. Είναι καιρός να μιλάμε λιγότερο και να ενεργούμε περισσότερο», κατέληξε ο Ινδός ομιλητής.

Στο τέλος αυτής της πλούσιας ημέρας, οι συμμετέχοντες στον Ορθόδοξο Εσπερινό για την Ημέρα της Δημιουργίας είπαν αυτή την προσευχή, με την οποία ολοκληρώνω αυτό το δεύτερο άρθρο:

«Προστατέψτε το περιβάλλον, εσείς που μας αγαπάτε, γιατί χάρη σε αυτό ζούμε, ζωοποιούμαστε και υπάρχουμε, εμείς που κατοικούμε στη γη σύμφωνα με τη θέλησή σας, για να προφυλαχθούμε από την καταστροφή και τον αφανισμό!

Περικύκλωσε ολόκληρη τη δημιουργία, Χριστέ Σωτήρα, με τη δύναμη της αγάπης σου για την ανθρωπότητα και σώσε τη γη που κατοικούμε από την επικείμενη καταστροφή, γιατί σε σένα εμείς, οι υπηρέτες σου, έχουμε εναποθέσει την ελπίδα μας!».

Συγγραφέας: Martin Hoegger

ΠΗΓΗ

ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ (Μέρος 8ο)

 Ἁγίου Μητροπολίτου Φιλαρέτου τῆς Ρωσικῆς Διασπορᾶς

8. Η πτώση και η μεταστροφή του αμαρτωλού

Ανάλυση της Παραβολής του Ασώτου.
Τα τρία στάδια της πτώσης και της μεταστροφής του αμαρτωλού.

Αφού εξετάσαμε το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης του ανθρώπου και τις πρώτες και βασικές αρετές -ταπείνωση, πνευματικό πένθος και αγάπη για την αλήθεια του Θεού- πρέπει να κατανοήσουμε όλη τη διαδικασία μεταστροφής ενός απολεσθέντος αμαρτωλού στο μονοπάτι της δικαιοσύνης. Το καλύτερο παράδειγμα γι΄ αυτό είναι η Παραβολή του Ασώτου που βρίσκεται στο Ευαγγέλιο του Λουκά[1]. Η παραβολή μας μιλάει για έναν μικρό γιο που επιβαρύνθηκε από τη φροντίδα του πατέρα του και μέσα στην ανοησία του αποφάσισε να τον προδώσει. Παρακάλεσε τον πατέρα του για το μερίδιο της περιουσίας και πήγε σε μια «μακρινή χώρα». Είναι σαφές σε όλους ότι αυτός ο ανόητος γιος συμβολίζει, κατά το Ευαγγέλιο, κάθε αμαρτωλό. Σήμερα, η προδοσία ενός ανθρώπου προς τον Θεό εκφράζεται συνήθως στο γεγονός ότι, έχοντας λάβει από τον Θεό «το μερίδιό του» -όλα όσα του έδωσε ο Θεός στη ζωή, παύει να πιστεύει στον Θεό ζωντανά, παύει να Τον σκέφτεται και να Τον φοβάται και, στο τέλος, ξεχνά εντελώς τον νόμο Του. Αυτή δεν είναι η «κοσμική» ζωή πολλών από τους σημερινούς «διανοούμενους» που δεν παρατηρούν ότι στην πραγματικότητα ζουν σε απόσταση από τον Θεό;…

Και στην μακρινή πλευρά, την τόσο δελεαστική από μακριά, ο ανόητος γιος δαπάνησε και σπατάλησε την περιουσία του, ζώντας πρόστυχα. Ομοίως, ο παράλογος αμαρτωλός σπαταλά την πνευματική και σωματική του δύναμη στην αναζήτηση αισθησιακών απολαύσεων και ζώντας «καυτή ζωή» απομακρύνεται όλο και περισσότερο, στην καρδιά και την ψυχή του, από τον Επουράνιο Πατέρα του.

Αλλά ο άσωτος γιος σπατάλησε την περιουσία του, άρχισε να λιμοκτονεί και έγινε χοιροβοσκός (δηλαδή βοσκός γουρουνιών -ακαθάρτων ζώων κατά τον Μωσαϊκό Νόμο). Και θα του αρκούσε να χορταίνει με χοιροτροφή, αλλά κανείς δεν του έδινε… Δεν είναι αλήθεια ότι ένας αμαρτωλός, που βρίσκεται εντελώς μπλεγμένος στα δίχτυα της αμαρτίας, πεινά πνευματικά, υποφέρει και μαραζώνει; Σε έναν ανεμοστρόβιλο κενής διασκέδασης και ακολασίας, προσπαθεί να γεμίσει το πνευματικό του κενό. Αλλά όλα αυτά είναι απλώς χοιροτροφή που δεν μπορεί να ικανοποιήσει την ανάγκη της πείνας, από την οποία εξαντλείται το αθάνατο πνεύμα του…

Και ο άτυχος άνθρωπος θα είχε χαθεί αν δεν ήταν η βοήθεια του Θεού, ο Οποίος είπε ο Ίδιος ότι δεν θέλει τον θάνατο ενός αμαρτωλού, αλλά «τὸ ἀποστρέψαι τὸν ἀσεβῆ ἀπὸ τῆς ὁδοῦ αὐτοῦ καὶ ζῆν αὐτόν»[2]. Ο άσωτος υιός άκουσε το σωτήριο κάλεσμα της χάριτος του Θεού -και δεν το απώθησε, δεν το απέρριψε, αλλά το δέχθηκε. Το δέχθηκε και συνήλθε, όπως συνέρχεται ένας ασθενής μετά από έναν οδυνηρό εφιάλτη. Και τότε ήρθε μια σωτήρια σκέψη: «Πόσοι μισθωτοί του Πατέρα μου έχουν άφθονο ψωμί, κι εγώ, ο γιος Του, πεθαίνω εδώ από την πείνα…»[3].

«…Θα σηκωθώ», αποφασίζει αμέσως, «και θα πάω στον Πατέρα μου και θα του πω: Πατέρα, αμάρτησα στον ουρανό και ενώπιόν σου, και δεν είμαι πια άξιος να είμαι γιός Σου -πάρε με ανάμεσα στους μισθωτούς Σου»[4]. Σταθερή πρόθεση, τελική απόφαση. Σηκώθηκε «και πήγε στον Πατέρα του…»[5].

Πήγε -όλος εμποτισμένος με τύψεις, με φλεγόμενη συνείδηση της ενοχής και της αναξιότητάς του και ελπίδα για το έλεος του Πατέρα. Και ο δρόμος του δεν ήταν εύκολος. «Αλλά όταν ήταν ακόμη μακριά, τον είδε ο Πατέρας του (που σημαίνει ότι περίμενε και ίσως κάθε μέρα κοίταζε να δει αν ο γιος του επέστρεφε…) και τον λυπήθηκε και τρέχοντας έπεσε στο λαιμό του και τον φίλησε. Ο γιος άρχισε να ομολογεί: «Πατέρα, αμάρτησα στον ουρανό και σε σένα, και δεν είμαι πια άξιος να λέγομαι γιός σου…»»[6]. Αλλά ο Πατέρας δεν τον άφησε να τελειώσει, έχει ήδη συγχωρήσει και ξεχάσει τα πάντα, και δέχτηκε ως αγαπημένο του γιο τον διαλυμένο και πεινασμένο χοιροβοσκό. «Υπάρχει περισσότερη χαρά στον ουρανό για έναν αμαρτωλό που μετανοεί», είπε ο Κύριος, «παρά για ενενήντα εννέα δίκαιους που δεν έχουν ανάγκη μετάνοιας…»[7].

Έτσι λαμβάνει χώρα σταδιακά σε έναν άνθρωπο η διαδικασία της πτώσης και η μεταστροφή προς τον Θεό. Κάπως κατεβαίνει και ανεβαίνει τις σκάλες. Αρχικά, προδίδει τον Θεό, αφήνοντάς Τον «για μια μακρινή χώρα». Σε αυτή την αποξένωση από τον Θεό υπάρχει μια ολοκληρωτική υποδούλωση στην αμαρτία και τα πάθη. Τελικά, με την πλήρη πνευματική χρεοκοπία, την πνευματική πείνα και το σκοτάδι, ο αμαρτωλός έχει φτάσει στα βάθη της πτώσης. Αλλά τότε, σύμφωνα με τον Απόστολο Παύλο, «όπου πλεόνασε η αμαρτία, περίσσευσε άφθονη η Χάρη»[8], που νουθετεί τον άνθρωπο. Ο αμαρτωλός δέχεται μια σωτήρια και ευγνώμονα κλήση (ή μπορεί να μη τη δεχτεί και να χαθεί, και, αλίμονο, συμβαίνει). Την αποδέχεται και συνέρχεται. Συνέρχεται και αποφασίζει με σταθερότητα να σπάσει τον δεσμό με την αμαρτία και να επιστρέψει μετανοημένος στον Ουράνιο Πατέρα. Ακολουθεί το μονοπάτι της μετανοίας -και ο Πατέρας βγαίνει να τον συναντήσει και τον δέχεται με συγχώρεση και την ίδια αγάπη…

---

[1] Λουκ. ιε΄ 11-24.
[2] Ιεζ. λγ΄ 11.
[3] «Πόσοι μίσθιοι τοῦ πατρός μου περισσεύουσιν ἄρτων, ἐγὼ δὲ λιμῷ ἀπόλλυμαι!» (Λουκ. ιε΄ 17).
[4] «Ἀναστὰς πορεύσομαι πρὸς τὸν πατέρα μου καὶ ἐρῶ αὐτῷ· πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου. Οὐκέτι εἰμὶ ἄξιος κληθῆναι υἱός σου· ποίησόν με ὡς ἕνα τῶν μισθίων σου» (Λουκ. ιε΄ 18-19).
[5] «Καὶ ἀναστὰς ἦλθε πρὸς τὸν πατέρα αὐτοῦ» (Λουκ. ιε΄ 20).
[6] «Ἔτι δὲ αὐτοῦ μακρὰν ἀπέχοντος εἶδεν αὐτὸν ὁ πατὴρ αὐτοῦ καὶ ἐσπλαγχνίσθη, καὶ δραμὼν ἐπέπεσεν ἐπὶ τὸν τράχηλον αὐτοῦ καὶ κατεφίλησεν αὐτόν. Εἶπε δὲ αὐτῷ ὁ υἱός· πάτερ, ἥμαρτον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐνώπιόν σου, καὶ οὐκέτι εἰμὶ ἄξιος κληθῆναι υἱός σου» (Λουκ. ιε΄ 20-21).
[7] «Λέγω ὑμῖν ὅτι οὕτω χαρὰ ἔσται ἐν τῷ οὐρανῷ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι ἢ ἐπὶ ἐνενήκοντα ἐννέα δικαίοις, οἵτινες οὐ χρείαν ἔχουσι μετανοίας (Λουκ. ιε΄ 7).
[8] «Οὗ δὲ ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρτία, ὑπερεπερίσσευσεν ἡ χάρις» (Ρωμ. ε΄ 20).

ΠΗΓΗ

ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ

ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ

ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ (Μέρος 2ο)

ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ (Μέρος 3ο)

ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ (Μέρος 4ο)

ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ (Μέρος 5ο)

ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ (Μέρος 6ο)

ΣΥΝΟΨΗ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ (Μέρος 7ο)

Ὁ λειτουργικῶς «ἄτακτος» Σεβ. Ναυπάκτου

 

Ὁ Σεβ. Ναυπάκτου ἐτέλεσεν εἰς τὸν Ἱ. Ν. Ἁγ. Νικολάου Ἀντιρρίου ἐπιτάφιον, ἐγκώμια καὶ περιφορὰν τοῦ σώματος τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου τὴν 13ην Αὐγούστου. Ἐπ’ αὐτοῦ τοῦ ἐθίμου σημειώνει ὁ κ. Π. Ἀνδριόπουλος εἰς τὴν ἱστοσελίδα «Φῶς Φαναρίου» τῆς 18ης Αὐγούστου 2022:

«…Μὲ ἀφορμὴ αὐτὴ τὴν κατάσταση ποὺ ἐμπεριέχει ἀρκετὴ δόση αὐθαιρεσίας καὶ ἄρα συν­ιστᾶ σημαντικὴ λειτουργικὴ ἀταξία, ἐπισημαίνουμε τὰ ἑξῆς: 1. Κανονικὰ ἡ Ἀκολουθία τῶν Ἐγκωμίων τῆς Παναγίας, ψάλλεται ὡς καὶ τοῦ Χριστοῦ (ὄρθρος Μ. Σαββάτου) μετὰ τὴν θ’ ὠδὴ πρὸ τοῦ ἐξαποστειλαρίου ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως… 2. Κανονικὰ τὰ Ἐγκώμια – εἶναι γνωστὸ – δὲν περιλαμβάνονται στὸ ἐπίσημο τυπικό τῆς ἑορτῆς… δὲν θὰ πρέπει νὰ ψάλλονται σὲ ὅλες τὶς ἐνορίες τοῦ κόσμου, ἀλλὰ μόνο ὅπου ὑπάρχουν θεομητορικὰ προσκυνήματα καὶ ὑπάρχει, ἐνδεχομένως, σχετικὴ παράδοση… 3. Στὰ Ἐγκώμια δὲν ὑπῆρχε ἡ παράδοση τοῦ “Σώματος” τῆς Παναγίας καὶ ἡ λιτάνευσή του. Ὁ Διονύσιος Παλαιῶν Πατρῶν τὸ 1541 τὸ γράφει καθαρά: “…προευτρεπισθέντος ἀναλογίου, τίθεται ἡ ἁγία εἰκὼν τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου”. Ἄρα τὸ “σῶμα” φοβοῦμαι πὼς ἀποτελεῖ παραφθορά… Μεγίστη δὲ γελοιότητα ἀποτελεῖ ἡ ὑπὸ τινῶν ἐφημερίων «περιφορὰ τοῦ Ἐπιταφίου της Παναγίας»… 4. Δυστυχῶς δὲν ἔχουμε μία ὁλοκληρωμένη μελέτη ἐπὶ τοῦ θέματος, γιά νὰ ξέρουμε πότε ἀκριβῶς καθιερώθηκαν τὰ Ἐγκώμια, στὰ Ἱεροσόλυμα ἀρχικῶς… 5. Τόσο τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο, ὅσο καὶ ἡ Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἀπαγόρευσαν τὴν τέλεση τῶν Ἐγκωμίων στὴν Παναγία, μὲ σχετικὲς ἐγκυκλίους, ἤδη ἀπὸ τὸν 19ο αἰώνα…».

Ὁ Σεβασμιώτατος κατὰ τὸ κήρυγμα ἐπέκρινε τὴν τάσιν νὰ χρησιμοποιῆται ἡ εὐχὴ «Καλὴ Παναγιά». Ἡ τοποθέτησίς του αὐτὴ ἐξέγειρεν ἀντιδράσεις, ἐκ τῶν ὁποίων δημοσιεύομεν τὰς ἀκολούθους.

* * *

«Κι ὅμως, ἡ φράσις “Καλὴ Παναγιὰ” στέκεται καὶ λεκτικὰ ἀλλὰ καὶ θεολογικά!

Ἐπειδὴ πολὺς λόγος ἔγινε τὶς προηγούμενες ἡμέρες, πρὶν ἀπὸ τὴν ἑορτὴ τῆς Παναγίας, γιὰ τὴ φράση – εὐχὴ “Καλὴ Παναγιά”, καλὸ θὰ ἦταν νὰ κάνουμε μία ἑρμηνεία αὐτῆς τῆς εὐχῆς. Τὸ ἐρώτημα, λοιπόν, εἶναι, γιατί στὶς ἀρχὲς τοῦ Δεκαπενταυγούστου, ἀλλὰ ὄχι μόνο, εὐχόμαστε μεταξὺ μας “Καλὴ Παναγιά”; Πρόκειται γιὰ ἐρώτημα ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι λένε: “Καλὴ Παναγιά; Δηλαδή; Ὑπάρχει καὶ κακὴ Παναγιά”; Ἐκ πρώτης ὄψεως, φαίνεται νὰ ἔχουν δίκιο. Ὡστόσο, ἡ εὐχὴ “Καλὴ Παναγιὰ” ἔχει ἄλλο νόημα, ὅπως ἄλλο νόημα ἔχει καὶ ἡ εὐχὴ “Καλὴ Λευτεριά”.

Λέμε, λοιπόν: “Καλὴ Λευτεριά”! Δηλαδή; Ὑπάρχει καὶ κακὴ λευτεριά; Ὄχι βέβαια. Ἡ ἐλευθερία εἶναι μία! Ἀλλά, τότε; Γιατί λέμε “καλὴ λευτεριά”; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ἡ ἑξῆς: Ὅταν εὐχόμαστε “καλὴ λευτεριά”, ἐννοοῦμε: “Μὲ τὸ καλὸ (μὲ ἀγῶνες καὶ θυσίες), νὰ κατακτήσουμε τὴ λευτεριά μας”. (ΑΜΗΝ, Παναγία μου! ) .

Καὶ ὅταν εὐχόμαστε “καλὴ Παναγιά”, ἐννοοῦμε: “Μὲ τὸ καλὸ (ἄρα, μὲ ὑγεία σωματικὴ καὶ μὲ προετοιμασία πνευματική), νὰ φτάσουμε μέχρι τὶς 15 Αὐγούστου, γιὰ νὰ γιορτάσουμε τὸ μεγάλο γεγονὸς τῆς κοίμησης τῆς Παναγίας”.

Ἑπομένως, ἡ φράση “Καλὴ Παναγιὰ” στέκεται τόσο λεκτικὰ ὅσο καὶ θεολογικά.

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ, ΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ, ΟΙ ΚΩΔΙΚΕΣ…

Γι’ αὐτό, λοιπόν, προτοῦ ποῦ­­με ἢ γράψουμε ὁτιδήποτε, ἂς βάλουμε τὸ μυαλό μας νὰ σκεφθεῖ τὸ τί μπορεῖ νὰ σημαίνει μία φράση. Εἶναι εὔκολο νὰ νομίζουμε ὅτι τὰ ξέρουμε ὅλα καὶ νὰ κάνουμε κριτική, ἀκόμη καὶ κριτικὴ καφενείου καὶ νὰ πετᾶμε λεκτικὲς “πέτρες” στοὺς ἄλλους, ὅτι δῆθεν δὲν ξέρουν τί λένε… Ἢ ἀκόμη καὶ νὰ τοὺς εἰρωνευόμαστε… Καὶ εἶναι δύσκολο νὰ μάθουμε νὰ σκεφτόμαστε…

Τὸ ἔχω πεῖ πολλὲς φορές. Οἱ ΛΕΞΕΙΣ, ἰδίως οἱ ἑλληνικές, δὲν εἶναι μόνο ἁπλὲς λέξεις ἐπικοινωνίας. Εἶναι καὶ ΛΕΞΕΙΣ πού, συχνά, χρῄζουν ὀρθῆς ἑρμηνείας, ὥστε νὰ μποροῦμε νὰ ἐπικοινωνοῦμε ὀρθὰ μὲ τοὺς ἄλλους.

Εἶναι ἀνάγκη νὰ καταλάβουμε ὅτι οἱ ΛΕΞΕΙΣ εἶναι (ἔχουν) καὶ ἔννοιες. Οἱ ΛΕΞΕΙΣ εἶναι (περιέχουν) καὶ γλωσσικοὺς κώδικες ποὺ μᾶς ὁδηγοῦν α) εἴτε στὸν ὀρθὸ δρόμο ἐπικοινωνίας μὲ τοὺς ἄλλους, καθὼς καὶ στὸν ὀρθὸ δρόμο ἀποφάσεων ποὺ πρέπει νὰ πάρουμε στὴν προσωπική, πολιτική, κοινωνική, ἐκκλησιαστικὴ καὶ ἐθνικὴ ζωή μας, β) εἴτε οἱ ΛΕΞΕΙΣ μᾶς ὁδηγοῦν σὲ ἀδιέξοδο ἢ καὶ στὸν γκρεμό, ἐφόσον δὲν μποροῦμε ἢ δὲν θέλουμε νὰ τὶς ἑρμηνεύσουμε ὀρθὰ καὶ νὰ τὶς κατανοήσουμε!

Ἀνδρέας Κατσιάπης, πτυχιοῦχος Θεολογικῆς Ἀθηνῶν, δημοσιογράφος στὴν Κατερίνη»

* * *

«Ὁ Ναυπάκτου διυλίζει τὸν κώνωπα

Πρὶν ἀπὸ λίγες ἡμέρες ὁ Ναυπάκτου κ. Ἱερόθεος σὲ ὁμιλία του [1] ἐπέκρινε τὴν συνήθεια ποὺ ἔχουν οἱ νεότεροι Ὀρθόδοξοι Ἕλληνες νὰ εὔχονται “Καλὴ Παναγιὰ” πρὶν τὴν ἔλευση τῆς Ἑορτῆς τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου καὶ ἐπεσήμανε ὅτι αὐτὴ ἡ εὐχὴ δὲν στέκει οὔτε λεκτικά οὔτε θεολογικά. Τὸ τραγικό τῆς ὑποθέσεως ἐδῶ δὲν εἶναι ὅτι ἔχει (ἢ δὲν ἔχει) δίκαιο ὁ Μητρ. Ἱερόθεος (πάντως ὑπάρχει καὶ πολίχνη βορειοδυτικῶς τῆς Βεροίας, ἡ ὁποία μετονομάσθηκε “Καλὴ Παναγιὰ” ἀπὸ “Μπαλοὺκ Μουνάρ”, ποὺ ὀνομαζόταν ἐπὶ Τουρκοκρατίας [2]), ἀλλὰ ὅτι βρισκόμαστε ἐνώπιον μίας διυλίσεως τοῦ κώνωπος κατόπιν μάλιστα καταπόσεως τῆς καμήλου, ἥτις ἐστί:

α) ἡ ἀποδοχὴ καὶ ὑπεράσπιση τοῦ Οὐκρανικοῦ Σχίσματος μὲ ἐπιχειρήματα τόσο ἕωλα ποὺ ἐνῷ καταρρίφθηκαν πάραυτα [3], οὐδέποτε ὑπῆρξε ἀνάκλησή τους.

β) οἱ στενὲς σχέσεις μὲ τὶς σκοτεινὲς δυνάμεις τῶν Η.Π.Α. (ἀπὸ πρέσβεις μέχρι ΑΧΕΠΑ καὶ δὲν συμμαζεύεται [4]) μᾶλλον λόγῳ τοῦ φανατικοῦ ἀντιρωσσισμοῦ ποὺ κληρονόμησε ἀπὸ τὸν – σχεδὸν θεοποιημένο ἀπὸ κάποιους ὀπαδοὺς του – π. Ἰωάννη Ρωμανίδη,

γ) ἡ ὑπεράσπιση τῶν ἀντιεκκλησιαστικῶν μέτρων τῆς πολιτικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἡγεσίας στὴ διαχείριση τῆς λεγόμενης πανδημίας, καθὼς καὶ τὴν προώθηση τῶν ἀμφιλεγόμενων ἐμβολίων [5], καὶ

δ) ἡ ἐπιτέλεση τοῦ κακόζηλου ἐθίμου τοῦ μετ’ Ἐγκωμίων Ἐπιταφίου τῆς Παναγίας [6], ἡ ὁποία ἔχει ἀποδοκιμασθεῖ συν­οδικῶς τόσο ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος [7], ὅσο καὶ ἀπὸ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο [8], καὶ τοῦτο διότι ὁ τάφος τῆς Θεοτόκου βρίσκεται στὴ Γεθσημανὴ καὶ μόνο ἐκεῖ θὰ μποροῦσε νὰ ἐπιτραπεῖ (κατ’ οἰκονομίαν τοῦ τοπικοῦ Τυπικοῦ) ἡ τέλεση Ἐπιταφίου Ἀκολουθίας, ἐνῷ ἀντιθέτως ἡ Ἀκολουθία τοῦ Ἐπιταφίου τοῦ Μεγάλου Σαββάτου γίνεται σὲ κάθε ἱερὸ ναό, διότι κάθε Ἁγία Τράπεζα συμβολίζει τὸν Τάφο τοῦ Κυρίου.

Τὸ μόνο πλέον ποὺ ταιριάζει στὴ περίσταση εἶναι νὰ εὐχηθοῦ­με “καλὰ μυαλὰ” καὶ “καλὴ ἀπολογία”…

Σημειώσεις:

[1] youtube.com

[2] Μ. Χουλιαράκη, Γεωγραφική, διοικητικὴ καὶ πληθυσμιακὴ ἐξέλιξις τῆς Ἑλλάδος, 1821-1971, τόμος 3, Ἐθνικὸν Κέντρον Κοινωνικῶν Ἐρευνῶν, 1973, σελ. 249.

[3] Νικολάου Μάννη, “Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησία” ἢ “Αὐτοκέφαλη Ἐκκλησιολογία”: romfea.gr

[4] Βλ. ἐνδεικτικά: Στὸ Ἅγιον Ὄρος ὁ Τζέφρι Πάιατ (μὲ τὸν Ναυπάκτου): news247.gr Ὁ νέος πρέσβης τῶν Η.Π.Α. στὸν Μητροπολίτη Ναυπάκτου: orthodoxianewsagency.gr Ἑνότης: Φανάρι – ΗΠΑ – Ναύπακτος: ortho­doxostypos.gr Οἱ Ὕπατοι τῆς ΑΧΕΠΑ εἰς τὸν Σεβ. Ναυπάκτου: orthodoxostypos.gr/

[5] Βλ. ἐνδεικτικά: Ὁ ἅγιος Ναυπάκτου καὶ ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης: orthodoxostypos.gr / Ὑποχρεωτικὸς ἐμβολιασμὸς κληρικῶν ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος: orthodoxostypos.gr/ Ἐμβολιάστηκε ὁ πρῶτος ἱεράρχης, Μητροπολίτης ναυπάκτου Ἱερόθεος: ethnos.gr/

[6] Τὰ Ἐγκώμια τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στὸ Ἀντίρριο: orthodoxianewsagency.gr/

[7] “… ἐπειδὴ ἡ τοιαύτη ἀκολουθία εἶναι ἀσυνήθης καὶ πάντη ξένη εἰς τὴν καθ’ ὅλου ὀρθόδοξον Ἀνατολικήν τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν, μήτε ἐγκεκριμένη, μηδ’ ἀνεγνωρισμένη πούποτε, ἡ Σύνοδος ἀπηγόρευσεν αὐτὴν” (Ἐγκύκλιος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος 135, ὑπ’ ἀρ. πρωτ. 4319/21-4-1865).

[8] “…ἀπαγορεύεται αὐστηρῶς τὸ ψάλλειν ἐπιτάφιον ἀκολουθίαν κατὰ τὴν ἑορτὴν τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, ὡς συνειθίζουσι τινὲς τῶν ἱερέων νὰ πράττωσιν. Ἐὰν δὲ γνωσθῆ ὅτι ἡ διάταξις τοῦ Τυπικοῦ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας δὲν τηρεῖται, ἄλλαι δ’ ἀντ’ αὐτῆς συνήθειαι καὶ τελεταὶ εἰσάγονται καὶ ἐκτελοῦνται, ἢ ὅτι ψάλλεται ἐπιτάφιος ἀκολουθία κατὰ τὴν ἑορτὴν τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου, θέλετε θεωρηθῆ ἀπειθεῖς πρὸς τὰ ἐκκλησιαστικῶς ἐντελλόμενα καὶ ἑπομένως ὑπεύθυνοι ἀπέναντι τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας” (Ἐγκύκλιος ἐκ τοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στὶς 11-8-1880). “Ἡ Μεγάλη Ἐκκλησία κατακρίνουσα πᾶν ὅ,τι καινοφανὲς καὶ κακόζηλον, ἔστω καὶ γενόμενον πρὸς τιμὴν τῆς Θεοτόκου, ἀποδοκιμάζει ταῦτα ἐπισήμως καὶ ἀπαγορεύει μάλιστα αὐστηρῶς” (ἐκ τοῦ Τυπικοῦ Βιολάκη).

Νικόλαος Μάννης

Ἐκπαιδευτικός

ΠΗΓΗ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Περί των Εγκωμίων και του Επιταφίου της Θεοτόκου

Τα Εγκώμια και ο Επιτάφιος της Παναγίας.Ένα καινοφανές έθιμο της «φολκλορικής» Ορθοδοξίας

 Το ανεπίτρεπτο των εγκωμίων στη Παναγία 

Ἡ ἑορτή τῆς Παγκοσμίου Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ.

 

Ἱερομ. Καλλινίκου Ἠλιοπούλου

 

Ἡ ἀρχαιότερη καί λαμπρότερη ἀφιερωμένη στόν Τίμιο Σταυρό ἑορτή εἶναι αὐτή τῆς Παγκοσμίου Ὑψώσεώς Του, ἡ ὁποία ἀνήκει στόν κύκλο τῶν Δεσποτικῶν Ἑορτῶν ὡς πρός τό περιεχόμενο (Δεσποτικές ὀνομάζονται οἱ πρός τιμήν τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ ἑορτές) καί στόν κύκλο τῶν Ἀκινήτων ὡς πρός τόν χρόνο (Ἀκίνητες ὀνομάζονται οἱ ἑορτές οἱ ὁποῖες ἑορτάζονται σέ σταθερή ἀκίνητη ἡμερομηνία κατά τήν διάρκεια τοῦ ἡμερολογιακοῦ λειτουργικοῦ ἔτους).

Ἀπό πολύ νωρίς ἡ Ἐκκλησία καθιέρωσε τήν ἑορτή τῆς Ὑψώσεως, ἡ ὁποία ὅπως θά δοῦμε καί παρακάτω ἀναλυτικά, συνδέεται μέ τίς δύο ἐπίσημες ἀνυψώσεις τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, τήν πρώτη ἀπό τόν Πατριάρχη Μακάριο στίς 14 Σεπτεμβρίου τοῦ 335 μ.Χ στά Ἱεροσόλυμα πρός εὐλογία καί ἁγιασμό τοῦ πιστοῦ λαοῦ καί ἡ δεύτερη ἀπό τόν Πατριάρχη Ζαχαρία στίς 14 Σεπτεμβρίου τοῦ 630 μ.Χ ὕστερα ἀπό τήν λεηλασία καί τήν κλοπή τοῦ Σταυροῦ ἀπό τούς Πέρσες τό 629 μ.Χ καί τήν ἐπάνοδό του ἀπό τόν αὐτοκράτορα Ἡράκλειο, ἀλλά καί μέ τα ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως1 .

Ἔχει διαμορφωθεῖ ἡ ἄποψη2 ὅτι κατά τήν ἑορτή τῆς Ὑψώσεως ἑορτάζουμε τήν ὕψωση τοῦ Σταυροῦ ἀπό τόν Πατριάρχη Μακάριο ἀμέσως μετά τήν θαυματουργική εὕρεσή Του ἀπό τήν βασιλομήτορα Ἑλένη τό 326 μ.Χ. Ὄντως ἡ Ἁγία Ἑλένη, μέ τήν συνδρομή τοῦ γιοῦ της, Αὐτοκράτορος Κωνσταντίνου, ἔρχεται στά Ἱεροσόλυμα τό 326 μ.Χ καί εὑρίσκει τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου καθώς καί τόν Ζωοδόχο Τάφο3 , καί ἀνεγείρει περίλαμπρο Ναό, πάνω στόν τόπο ταφῆς τοῦ Χριστοῦ ὁ ὁποῖος ἐγκαινιάζεται στίς 13 Σεπτεμβρίου τοῦ 335 μ.Χ ἀπό τόν Πατριάρχη Μακάριο4. Ἀμέσως ὅμως μετά τήν εὕρεση τοῦ Τιμίου Ξύλου ἡ Ἁγία Ἑλένη μαζί μέ τά μέλη τῆς συγκλήτου Τόν προσκυνοῦν, ἐπειδή ὅμως ἦταν ἀδύνατο ὅλος ὁ λαός νά προσκυνήσει αὐτήν τήν ἡμέρα, ὁ Πατριάρχης Μακάριος ἀνῆλθε στόν ἄμβωνα καί ἐκεῖ ὑψώνει τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ καί ὁ λαός βλέποντάς Τον μέ δέος καί εὐλάβεια ἔψαλε τό «Κύριε ἐλέησον» μέ ἀποτέλεσμα, σύμφωνα μέ αὐτήν τήν ἐσφαλμένη γνώμη , νά ἐπικρατήσει ἡ ἑορτή τῆς Ὑψώσεως5. Αὐτή ὅμως ἡ ἑορτή τῆς Ὑψώσεως, ὕστερα ἀπό τήν εὕρεση τοῦ Σταυροῦ, τήν ὁποία ἡ Ἐκκλησία μας τιμάει στίς 6 Μαρτίου, εἶναι ἡ ἑορτή τῆς Σταυροπροσκυνήσεως, ὅπως καί θά δοῦμε παρακάτω.

Ἡ πρώτη Ὕψωση, πού ἑορτάζουμε κατά τήν ἡμέρα τῆς Παγκοσμίου Ὑψώσεως τοῦ Σταυροῦ τήν 14ην Σεπτεμβρίου, εἶναι αὐτή ἐπί Πατριάρχου Μακαρίου καί συνδέεται ἱστορικά μέ τα ἐγκαίνια τοῦ Πανίερου Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως στίς 13 Σεπτεμβρίου τοῦ 335 μ.Χ. Πλῆθος κληρικῶν καί πιστῶν εἶχαν προσέλθει στά Ἱεροσόλυμα γιά νά συμμετέχουν στό μεγάλο αὐτό γεγονός, καί ἔτσι ὁ Πατριάρχης Μακάριος τήν ἑπόμενη ἡμέρα, δηλαδή στίς 14 Σεπτεμβρίου ὑψώνει, γιά δεύτερη φορά ἱστορικά, τόν Σταυρό τοῦ Κυρίου ἔτσι ὥστε νά Τόν δοῦν καί νά Τόν προσκυνήσουν6. Ἐδῶ λοιπόν ἀνάγεται ἡ γένεση τῆς ἑορτῆς τῆς Παγκοσμίου Ὑψώσεως (ἡ λεγόμενη ὡς «σταυροφάνεια») καί ἡ σύνδεσή της μέ τά ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ. Ἀναφέρει χαρακτηριστικά ὁ Ἅγιος Νεκτάριος « εἰ καί ἤδη ἀπό τοῦ ἔτους 326, καθ' ὅ ὁ ζωοποιός Σταυρός ὑπό τῆς Ἁγίας Ἐλένης εὑρέθη, τό σωτήριον ξύλον πανηγυρικῶς δημοσίᾳ ὑπό τοῦ ἐπισκόπου προετέθη καί ὡς λέγει τό Βασιλειανόν Μηνολόγιον ἐτυπώθη εἰς ὕψωσιν, οὐχ ἧτον ἡ σημερινή ἑορτή ἔσχε τήν ἀρχήν κυρίως ἐν ἱεροσολύμοις τῇ 14 Σεπτεμβρίου 335, ἥτις ὑπῆρξεν ἡ ὑστεραία τῆς ἡμέρας, καθ΄ ἥν ἐγένετο ἡ καθιέρωσις τοῦ μαρτυρίου τῆς ἀναστάσεως, ὅτε δηλαδή ὁ Ἅγιος Σταυρός πάντων τῶν παρόντων ἐπισκόπων συναιρούντων, ἐπισήμως ἀνυψώθη καί τῷ λαῷ ἐκ τοῦ ἄμβωνος ὑπεδείχθη, πρός καθιέρωσιν διηνεκοῦς προσκυνήσεως. Ὅθεν τό πασχάλιον χρονικόν τήν προμνημονευθεῖσαν καθιέρωσιν προσέτι ὀνομάζει 'τά ἐγκαίνια τῆς ἐκκλησίας τοῦ ἁγίου Σταυροῦ τῆς ἐμφανίσεως΄, ἤτις εἶναι ἡ σημερινή ἑορτή»7 .

Ἐπίσης, ὅσον ἀφορᾶ τήν πρώτη αὐτή ὕψωση, ἔχουμε τήν ἐφαρμογή τῆς λειτουργικῆς συνήθειας τῆς συνδέσεως μεγάλων Δεσποτικῶν καί Θεομητορικῶν ἑορτῶν μέ τά ἐγκαίνια μεγάλων ναῶν πού ἀνεγέρθηκαν στά Ἱεροσόλυμα ἤ γενικά στούς τόπους πού συνέβησαν τά γεγονότα αὐτά, ὅπως παρατηρεῖ ὁ π. Κωνσταντῖνος Καραϊσαρίδης8 . Γιά παράδειγμα ἡ ἑορτή τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Κυρίου στίς 6 Αὐγούστου συνδέεται μέ τήν ἡμέρα τῶν ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ στό Θαβώριον ὄρος, ἡ ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου στίς 15 Αὐγούστου μέ τά ἐγκαίνια τοῦ Θεομητορικοῦ καθίσματος στά Ἱεροσόλυμα, ἡ ἑορτή τῶν Εἰσοδίων τῆς Παναγίας στίς 21 Νοεμβρίου μέ τά ἐγκαίνια τοῦ ναοῦ «Ἅγια τῶν Ἁγίων» στή θέση τοῦ Ναοῦ τοῦ Σολομῶντα, ἔτσι καί ἡ ἑορτή τῆς Ὑψώσεως συνδέεται μέ τά ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ τοῦ Σταυροῦ στά Ἱεροσόλυμα στίς 13 Σεπτεμβρίου τοῦ 335 μ.Χ. Ἄλλωστε αὐτή ἡ ἄποψη ἐνισχύεται καί ἀπό τό γεγονός ὅτι ἡ ἑορτή τῆς Ὑψώσεως προσέλαβε τόν χαρακτῆρα Δεσποτικῆς ἑορτῆς, κι αὐτό φαίνεται ἀπό τήν καθορισθεῖσα τυπική διάταξη τῆς ἑορτῆς ἐάν τύχει ἡμέρα Κυριακή, τότε καταλιμπάνεται ἡ ἀναστάσιμη ἀκολουθία καί ψάλλεται μόνο ἡ ἀκολουθία τῆς 14ης Σεπτεμβρίου καθώς καί στόν μεθέορτο ἑσπερινό τῆς αὐτῆς ἡμέρας ψάλλεται τό μέγα προκείμενον «ὁ Θεός ἡμῶν ἐν τῷ οὐρανῷ...»9, ὅπως ἔτσι ὁρίζει τό Τυπικό γιά ὅλες τίς Δεσποτικές ἑορτές10.

Ἔκτοτε μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου ἡ ἑορτή τῶν ἐγκαινίων τῆς 13ης Σεπτεμβρίου ἀτόνησε, παρόλο πού ἕως σήμερα ἔχει διατηρηθεῖ ὡς πλήρη ἀκολουθία στό Μηναῖο τοῦ Σεπτεμβρίου11, ἀλλά πλέον παίζει ἕναν προεόρτιο ἑορταστικό ρόλο στήν ἑορτή τῆς Ὑψώσεως ἀφοῦ ἐμπεριέχει προεόρτια ὑμνολογία στό Σταυρό. Αὐτό μαρτυρεῖται καί ἀπό τό γεγονός ὅτι κατά τό διάστημα 13 ἕως καί 21 Σεπτεμβρίου, ἡ ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μέσα ἀπό τό λειτουργικό βιβλίο τοῦ Μηναίου τοῦ Σεπτεμβρίου ἀναφέρεται στό Σταυρό τοῦ Κυρίου καί ὄχι στό γεγονός τῶν ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως, τήν 13ην προεορτίως μέ καθίσματα, κανόνα καί αἴνους, την 14ην ἡ πλήρης Ἀκολουθία τῆς Ὑψώσεως, ἀπό τήν 15ην ἕως καί τήν 20ήν μεθεορτίως μέ καθίσματα, κανόνα καί αἴνους καί τήν 21ην μέ τήν Ἀπόδοση τῆς Ἑορτῆς12. Αὐτήν τήν ἐπί ὀκτώ ἡμέρες πανήγυρη καί ἑορτή τοῦ Σταυροῦ μνημονεύει ὁ ἱστορικός Ἔρμειος Σωζόμενος «ἐτήσιον ταύτην ἑορτήν λαμπρῶς μάλα ἄγει ἡ τῶν ἱεροσολύμων Ἐκκλησία, ὡς ὀκτώ ἡμέρας ἐφεξῆς ἐκκλησιάζειν συνιέναι τε πολλούς σχεδόν ἐκ πάσης τῆς ὑφ' ἥλιον, οἵ καθ΄ ἱστορίαν τῶν ἱερῶν τόπων πάντοθεν συντρέχουσι κατά τόν καιρόν ταύτης τῆς πανηγύρεως»13.

Ὅσον ἀφορᾶ τήν δεύτερη ὕψωση τοῦ Σταυροῦ ἡ ὁποία τοποθετεῖται χρονολογικά περίπου τριακόσια ἔτη μετά τήν πρώτη ὕψωση, μεταφερόμαστε ἱστορικά στήν ἐκστρατεία τῶν Περσῶν στήν Παλαιστίνη περί τό 614 μ.Χ. ὅπου λεηλατοῦν τούς Ἁγίους Τόπους καί κλέβουν τόν Τίμιο Σταυρό. Ὁ Αὐτοκράτορας Ἡράκλειος ξεκινάει ἐκστρατεία κατά τῶν Περσῶν περί τό 628 μ.Χ., ὅπου τούς κατατροπώνει μέ τή δύναμη τοῦ Σταυροῦ καί ἐπαναφέρει τόν Σταυρό στά Ἱεροσόλυμα. Συγκινητικό τό γεγονός ὅτι φέροντας στόν ὦμο του τό Τίμιο Ξύλο εἰσῆλθε μέ λιτανεία στό Ναό τῆς Ἀναστάσεως καί Τό παρέδωσε στόν Πατριάρχη καί ἐν συνεχείᾳ ὁ Πατριάρχης ὑψώνει Αὐτόν πανηγυρικά ψάλλοντας κλῆρος καί λαός τό Ἀπολυτίκιον τῆς ἑορτῆς «Σῶσον Κύριε τόν λαόν σου»14.

Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος ἀναφέρεται ἐκτενῶς σέ αὐτό τό γεγονός: «Χοσρόης ὁ τῶν Περσῶν ἀρχηγός, κατακυριεύσας τῆς Παλαιστίνης καί ἱερουσαλήμ, ἤγαγε πολλούς χριστιανούς αἰχμαλώτους εἰς Περσίαν, ἐν οἷς καί τόν Πατριάρχην Ζαχαρίαν, οὕς ἐπί 14 ὅλα ἔτη κατεκράτει παρ΄ αὐτῷ, συγχρόνως δέ ἀφαρπάσας ἔφερε μεθ΄ ἑαυτοῦ καί τό ἥμισυ ξύλον τοῦ Τιμίου Σταυροῦ. Κατά τοῦ Χοσρόου ἐξεστράτευσεν ὁ Αὐτοκράτωρ ἡράκλειος καί κατετρόπωσεν αὐτόν ἠλευθέρωσε τῆς αἰχμαλωσίας τόν Πατριάρχην καί τούς συναιχμαλώτους αὐτῷ καί τό ξύλον τοῦ Σταυροῦ. Ἐπειδή δέ ὁ Αὐτοκράτωρ πρίν ἐκστρατεύσῃ ἐκ Κωνσταντινουπόλεως προσέταξεν νά τελεσθῇ καθ΄ ἅπασαν τήν Πόλιν δέησις πρός τόν Θεόν, ἥν ὁ Πατριάρχης ἐτέλεσε μεθ΄ ὅλου τοῦ κλήρου καί ἐν ᾗ παρίστατο καί ὁ Αὐτοκράτωρ κατανυκτικῶς παρακολουθῶν καί τό πλῆθος τῶν χριστιανῶν καί ηὐχήθησαν ὑπέρ τῆς νίκης τοῦ αὐτοκράτορος καί τῶν στρατευμάτων αὐτοῦ, καί τῆς ἀπελευθερώσεως τοῦ τιμίου ξύλου καί τῶν αἰχμαλώτων. Μετά τήν ἔνδοξον κατά τῶν Περσῶν νίκην καί τήν ἀπελευθέρωσιν τοῦ Σταυροῦ καί τῶν αἰχμαλώτων, φόρον εὐγνωμοσύνης τῷ Θεῷ ἀποτίων ὁ βασιλεύςπροσέταξεν ἵνα ἐνιαυσίως τελῆται ἡ ἀνάμνησις τῆς καί τό δεύτερον ἀνυψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἐν ἱεροσολύμοις τῆς γενομένης μετά τήν ἐπιστροφήν αὐτῶν ἐκ τοῦ πολέμου. Ἡ δευτέρα αὕτη ὕψωσις ἐγένετο ἐπί Ζαχαρίου ἐν ἱεροσολύμοις, ἐκεῖθεν δέ καί καθ΄ ὅλον τό κράτος καί τελῆται μέχρι σήμερον»15.

Ἄρα ἡ ἑορτή τῆς Ὑψώσεως ἀποκτᾶ πλήρη λαμπρότητα μετά τήν δεύτερη ἱστορικά ὕψωση τό 630 μ.Χ. ἐπί Πατριάρχου Ζαχαρίου στά Ἱεροσόλυμα16 καί ἐν συνεχείᾳ ἐξαπλώνεται σέ Ἀνατολή καί Δύση περί τά μέσα τοῦ 7ου αἰῶνος μ.Χ. καί καταχωρεῖται ὡς ξεχωριστή ἑορτή μέ πλήρη ἀσματική ἀκολουθία στά λειτουργικά βιβλία τῆς Ἐκκλησίας. Στήν ἐξάπλωση καί διάδοση τῆς ἑορτῆς συνέβαλε καί ἡ μεταφορά τοῦ Τιμίου Ξύλου ἀπό τά Ἱεροσόλυμα στήν Κωνσταντινούπολη γιά περισσότερη ἀσφάλεια περί τό 634-635 μ.Χ., ὅπου ἦταν ἡ πρωτεύουσα τῆς Αὐτοκρατορίας ἀλλά καί λειτουργικό κέντρο τῆς Ἐκκλησίας17. Ὁ Ἅγιος Νεκτάριος λέει χαρακτηριστικά «...Ἀπό τῆς ἐποχῆς ὅμως τοῦ ἡρακλείου ἡ ἑορτή τῆς ὑψώσεως τοῦ Σταυροῦ κατά πάσας τάς ἐκκλησίας τῆς Ἀνατολῆς ἐγένετο γενικωτάτη. Συγχρόνως ἐγένετο ἀσπαστή καί ὑπό τοῦ Πάπα Ὀνωρίου καί ἐξηπλώθη ἀνά πάσας τάς Ἐκκλησίας τῆς Δύσεως»18.

Συνοψίζοντας ἡ ἑορτή τῆς Παγκοσμίου Ὑψώσεως ἀνάγει τήν γένεσή της περί τίς ἀρχές τοῦ 4ου αἰῶνος στά Ἱεροσόλυμα, ὕστερα ἀπό τήν εὕρεση τοῦ Σταυροῦ τοῦ Χριστοῦ περί τό 326 μ.Χ. ἀπό τήν Ἁγία Ἑλένη ἀλλά καί τά ἐγκαίνια τοῦ Πανίερου Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως στίς 13 Σεπτεμβρίου τοῦ 335 μ.Χ., ὅπου τήν ἑπόμενη ἡμέρα 14ην Σεπτεμβρίου τοῦ 335 μ.Χ. τελεῖται ἡ ἱστορική ὕψωση τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἀπό τόν Πατριάρχη Μακάριο στά Ἱεροσόλυμα, καί μέ τήν πάροδο τοῦ χρόνου ἐξελίχθηκε χρονικά ἕως καί τά μέσα τοῦ 7ου αἰῶνος, ὅπου ἐπικράτησε πλήρης ἀκολουθία στά λειτουργικά βιβλία καί ἐξαπλώθηκε τοπικά στήν Ἀνατολή ἀλλά καί στή Δύση, ὕστερα ἀπό τήν δεύτερη ἱστορική ὕψωση τοῦ Σταυροῦ ἀπό τόν Πατριάρχη Ζαχαρία στά Ἱεροσόλυμα στίς 14 Σεπτεμβρίου τοῦ 630 μ.Χ. καί τήν μεταφορά τοῦ Τιμίου Ξύλου ἀπό τά Ἱεροσόλυμα στήν Κωνσταντινούπολη τό 634-635 μ.Χ. γιά λόγους ἀσφαλείας.

 

1. Πρβλ. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη (Πρωτοπρεσβυτέρου), «Οἱ ἑορτές τοῦ Τιμίου Σταυροῦ», Η΄ Πανελλήνιο Λειτουργικό Συμπόσιο Στελεχῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων, Τό Χριστιανικόν Ἑορτολόγιον, 18-20 Σεπτεμβρίου 2006, σελ. 5. 

2 Βλ. Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), 11ος τόμος, σελ. 436.

3 «Πρώτη δέ αὐτῆς φροντίς ὑπῆρξεν ἡ ἀναζήτησις τοῦ Τάφου τοῦ Σωτήρος· ἀλλ΄οἱ ἐθνικοί φθόνῳ πρός τούς Χριστιανούς κείμενοι τιμῶντας ἰδιαζόντως τό μνῆμα τοῦ Σωτῆρος εἶχον πρό πολλοῦ ἤδη χρόνου ἐπιχώσει αὐτόν· καί ἵνα τελείως τήν μνήμην αὐτοῦ ἐξαλείψωσιν ἀνῳκοδόμησαν ἐπί τοῦ οὕτω τελεσθέντος λόφου, ἐν ᾧ ὁ τάφος τοῦ Σωτῆρος, ναόν τῆς Ἀφροδίτης καί ξόανα ἐν αὐτῷ ἔστησαν» βλ. Νεκταρίου Κεφαλᾶ Μητροπολίτου Πενταπόλεως, Ἱστορική Μελέτη περί τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, Ἐν Ἀθήναις 1912, σελ. 20.

4 Βλ. Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), ὄπ.π. σελ. 434-435· πρβλ. Εὐσεβίου Καισαρείας, Εἰς τόν βίον τοῦ μακαρίου Κωνσταντίνου τοῦ βασιλέως, κεφ. κη΄-λα΄, PG 20, 944-948.

5 Βλ. Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), 11ος τόμος, σελ. 436.

6 Βλ. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη (Πρωτοπρεσβυτέρου), ὅπ.π.

7 Βλ. Νεκταρίου Κεφαλᾶ Μητροπολίτου Πενταπόλεως, Ἱστορική Μελέτη περί τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, Ἐν Ἀθήναις 1912, σελ. 32.

8 Βλ. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη (Πρωτοπρεσβυτέρου), ὅπ.π.

9 Βλ. Μηναῖον Σεπτεμβρίου, Ἀποστολικῆς Διακονίας, ἔκδ. β΄, Ἀθήνα 2002, σελ. 252.

10 Πρβλ. Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), 11ος τόμος, σελ. 437.

11 Βλ. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη (Πρωτοπρεσβυτέρου), ὅπ.π., σελ. 5.

12 Πρβλ. Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), ὅπ.π., σελ. 432.

13 Βλ. Ἐρμείου Σωζομένου Σαλαμινίου Ἐκκλησιαστική Ἱστορία τόμος Β΄, κεφ.στ΄ «Περί τοῦ ἐν Ἱεροσολύμοις νεώ, ὅν ὁ μέγας ἔκτισε Κωνσταντίνος ἐν Γολγοθᾷ καί περί τῶν ἐγκαινίων αὐτοῦ», PG 67, 1008-1009.

14 Βλ. Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), 11ος τόμος, σελ. 436· πρβλ. Νεκταρίου Κεφαλᾶ Μητροπολίτου Πενταπόλεως, Ἱστορική Μελέτη περί τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, Ἐν Ἀθήναις 1912, σελ. 31.

15 Βλ. Νεκταρίου Κεφαλᾶ Μητροπολίτου Πενταπόλεως, Ἱστορική Μελέτη περί τοῦ Τιμίου Σταυροῦ, Ἐν Ἀθήναις 1912, σελ. 31.

16 Πρβλ. ὅπ.π., σελ. 32.

17 Πρβλ. Κωνσταντίνου Καραϊσαρίδη (Πρωτοπρεσβυτέρου), «Οἱ ἑορτές τοῦ Τιμίου Σταυροῦ», Η΄ Πανελλήνιο Λειτουργικό Συμπόσιο Στελεχῶν Ἱερῶν Μητροπόλεων, Τό Χριστιανικόν Ἑορτολόγιον, 18-20 Σεπτεμβρίου 2006, σελ. 6-7.

18 Βλ. Νεκταρίου Κεφαλᾶ Μητροπολίτου Πενταπόλεως, ὅπ.π., σελ. 32· πρβλ. Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαίδεια (ΘΗΕ), 11ος τόμος, σελ. 436-437.

ΠΗΓΗ

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΜΕΘΩΝΗΣ κ. ΑΜΒΡΟΣΙΟΥ: «ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟ ΤΗΣ ΥΨΩΣΕΩΣ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ» (2022)