από την Δογματική του αείμνηστου Παν. Τρεμπέλα
Ἐπειδὴ συνεχίζεται ἡ συζήτηση περὶ ἀκύρων μυστηρίων, περὶ τῆς ἀκριβείας καὶ περὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς οἰκονομίας καὶ τῆς «κακῆς οἰκονομίας» τῶν Θεσσαλονικέων πατέρων, ἡ σὲ καιρὸ αἱρέσεως χειροτονία ὑπὸ ἑνὸς ἐπισκόπου κ.λπ., παρουσιάζουμε ἀποσπάσματα ἀπὸ τὸν τρίτο τόμο τῆς Δογματικῆς τοῦ ἀειμνήστου καθηγητοῦ Παναγιώτη Τρεμπέλα, πρὸς προβληματισμὸ τῶν ἐνδιαφερομένων.
«Δὲν ἐπηρεάζει τὸ κῦρος καὶ τὴν ἰσχὺν τοῦ ὑπ’ αὐτοῦ τελεσιουργουμένου μυστηρίου ἡ ἐκ τοῦ κατ’ ἰδίαν βίου ἢ τῶν ἐσωτερικῶν του πεποιθήσεων ἀναξιότητος αὐτοῦ, διότι καὶ κατὰ τὴν διδασκαλία τῶν Πατέρων Χριστός ἐστιν ὁ Κύριος μυσταγωγός, χρώμενος ὡς ἀπαραιτήτῳ τῆς τελεσιουργίας ὀργάνῳ τῷ λειτουργῷ. Ἀπαιτεῖται ὅμως ὁ λειτουργὸς νὰ ἐνεργῇ μὲν μετὰ δεδηλωμένης προθέσεως, ὅπως τελεσιουργήσῃ κατὰ τὸ μυστήριον ὅ,τι καὶ ὅπως ἡ Ἐκκλησία τελεῖ, νὰ διατελῇ δὲ ἐν κοινωνίᾳ πρὸς τὴν Ἐκκλησίαν, μὴ ἀποστὰς αὐτῆς λόγῳ αἱρέσεως ἢ σχίσματος. Μυστήρια τελούμενα ἔξω τῆς Ἐκκλησίας, ἐν κοινότητι αἱρετικῶν ἢ σχισματικῶν, ὑπὸ αἱρετικῶν δεδηλωμένως ἀποστάντων τῆς μίας ἁγίας Ἐκκλησίας, εἶναι ἄκυρα, οὐχὶ ὅμως καὶ πάντῃ ἀνυπόστατα κἂν ἔτι τελεσθῶσι κατὰ τὴν καθιερωμένην ὑπὸ τῆς μίας Ἐκκλησίας τάξιν καὶ ὦσι τυπικῶς ὀρθά. Ταῦτα κατ’ ἀκρίβειαν δὲν νὰ ἐπαναλαμβάνωνται δυνάμενα νὰ ἀναγνωρισθῶσι μόνον κατ’ οἰκονομίαν, ὑπὸ ὡρισμένους ὅρους καὶ περιορισμοὺς ἀσκουμένην» (Τρεμπέλα Π., Δογματική, τόμ. Γ΄, σελ. 31).
«Ἐὰν ἡ χάρις, προσθέτει ὁ θεῖος Χρυσόστομος, “πανταχοῦ τὴν ἀξίαν ἐζήτει” δὲν θὰ ὑπῆρχεν οὔτε “βάπτισμα, οὔτε σῶμα Χριστοῦ”. Τώρα ὅμως “καὶ δι’ ἀναξίων εἴωθεν ὁ Θεὸς ἐνεργεῖν” καὶ κατ’ οὐδὲν τοῦ βαπτίσματος ἡ χάρις παραβλάπτεται παρὰ τοῦ βίου τοῦ ἱερέως. “Διὰ πάντως ὁ θεὸς ἐνεργεῖ, εἰ καὶ αὐτοὶ εἶεν ἀνάξιοι”, τοῦτο δὲ διότι ἀποβλέπει εἰς τὸ νὰ σωθεῖ ὁ λαός. Ἐὰν δέ, ὅταν ἀπέστειλε τοὺς μαθητές του εἰς τὸ κήρυγμα, καὶ “διὰ τοῦ Ἰούδα ἐνήργησε”, ἀκόμα δὲ “καὶ διὰ τῶν προφητευόντων οἷς φησιν Οὐκ οἶδα ἡμᾶς, ἀποχωρεῖτε ἀπ’ ἐμοῦ οἱ ἐργαζόμενοι τὴν ἀνομίαν, καὶ ἄλλοι δαίμονας ἐξέβαλον”, …“πολλῷ μᾶλλον διὰ τῶν ἱερέων ἐνεργήσει”» (Τρεμπέλα Παν., Δογματική…, τόμ. Γ΄, σελ. 34-35).
«Εἰ καὶ δι’ ἀναξίων ὑπηρετοῦνται τὰ μυστήρια καὶ αὐτοὶ οὐδὲν ὠφελοῦνται, μᾶλλον δὲ βλάπτονται, ἀλλ’ οἱ λαμβάνοντες ἁγιάζονται καὶ ὠφελοῦνται”» (ὅπ. παρ., σελ. 34).
«Ζωηροτάτη ὡσαύτως εἶναι καὶ ἡ σύγκρισις, διὰ τῆς ὁποίας Ἰσίδωρος ὁ Πηλουσιώτης πείθει, ὅτι “οὐδὲν παραβλάπτεται ὁ δεχόμενος” τὰ μυστήρια, “εἰ καὶ ὁ διδοὺς ἀνάξιος εἶναι δοκοίῃ” καὶ κατ’ οὐδὲν “τὰ ἄχραντα χραίνεται μυστήρια”, ἔστω κι ἂν ὁ ἐπιτελῶν αὐτὰ “ἱερεὺς πάντας ἀνθρώπους εἰς κακίαν παρελάσειεν”» (ὅπ. παρ., σελ. 35).
«Ἐντεῦθεν παρουσιάζεται ἀδιάφορον ὡς πρὸς τὸ κῦρος τοῦ μυστηρίου, ἐὰν ὁ λειτουργὸς ἀπροσέκτως… τελῇ τὰ ἐν τῷ μυστηρίῳ δρώμενα… Δὲν ἐξισχύει δὲ οὔτε ἡ ἀπιστία αὐτοῦ νὰ ἐξουδετερώσῃ τὴν ἐνέργειαν καὶ ἰσχὺν τοῦ μυστηρίου, διότι ἐφ’ ὅσον οὗτος ἐξακολουθεῖ νὰ παραμένῃ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ καὶ δὲν χωρίζεται ταύτης διὰ τῆς γυμνῇ τῇ κεφαλῇ καὶ δημοσίᾳ ἀποκηρύξεως τῆς πίστεώς της, δέχεται, ἔστω καὶ ὡς μισθωτὸς λειτουργός, νὰ τελεσιουργῇ τὰ μυστήρια αὐτῆς, καίπερ ἐσωτερικὸς ξένος πρὸς αὐτά, καὶ προσφέρει εἰς τοὺς πιστοὺς ὅ,τι τελεῖ καὶ ὅπως πιστεύει τοῦτο ἡ Ἐκκλησία» (ὅπ. παρ., σελ. 36).
«Τὰ μυστήρια τῶν σχισματικῶν.
1) Τῆς Ἐκκλησίας ὅμως ἀφίστανται οὐ μόνον οἱ αἱρετικοί, ἀλλὰ καὶ οἱ σχισματικοί. Ἑπόμενον λοιπὸν ἦτο καὶ τὰ ὑπὸ τούτων τελούμενα μυστήρια μολονότι τελοῦνται ἀπαραλλάκτως κατὰ τὴν ἐν τῇ Μιᾷ ἁγίᾳ Ἐκκλησίᾳ τάξιν καὶ παράδοσιν, ὑπὸ λειτουργῶν δὲ συνήθως ἐν τῇ μιᾷ Ἐκκλησίᾳ χειροτονηθέντων, εἶτα δὲ ἀποσχισθέντων, νὰ κριθῶσι κατὰ τὸ αὐτὸ καὶ τὰ ὑπὸ τῶν αἱρετικῶν τελούμενα μυστήρια μέτρον, ἅ τε καὶ ταῦτα ἐκτὸς Ἐκκλησίας τελούμενα… Ἐφ’ ὅσον δηλαδὴ οὗτοι εἶναι ἔξω τῆς Ἐκκλησίας στεροῦνται τῆς μόνης πηγῆς τῆς χάριτος καὶ ἔχουσιν ἐγκαταλειφθῆ εἰς τὰ ἴδια μέσα» (ὅπ. παρ., σελ. 41-42).
Γιὰ νὰ εἶναι ἕνα μυστήρια ἔγκυρο «παρίσταται ἀνάγκη ὁ λειτουργὸς νὰ διατελῇ καὶ ἐν ἀδιασπάστῳ κοινωνίᾳ πρὸς τὴν Μίαν ἁγίαν Ἐκκλησίαν, διότι λειτουργὸς χωρισθεὶς εἴτε δι’ αἱρέσεως, εἴτε διὰ σχίσματος ἀπὸ τῆς ἀληθοῦς Ἐκκλησίας διασπᾷ τὴν ἀποστολικὴν διαδοχήν, ἐκπίπτει τοῦ χαρίσματος τῆς ἱερωσύνης, ἀποξενοῦται τῆς τελειότητος τοῦ Πνεύματος… Ἐν ἄλλαις λέξεσι μυστήριόν τι οἱονδήποτε τελεσθὲν ἔξω τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, κἂν ἔτι ἐτελέσθη κατὰ τὴν ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ τελετουργικὴν τάξιν, κἂν ἔτι ὁ λειτουργὸς αὐτοῦ πρὶν ἢ παρεκλίνῃ εἰς αἵρεσιν ἢ εἰς σχίσμα, εἶχε λάβει τὴν χειροτονίαν κανονικῶς καὶ ἄνευ διασπάσεως τῆς ἀποστολικῆς διαδοχῆς, κατ’ οὐδένα λόγον δύναται νὰ χαρακτηρισθῇ ὡς ἔγκυρον ἐξ ἀπόψεως Ὀρθοδόξου.
Ἡ προϋπόθεσις ἐξ ἄλλου, ὅτι ὁ κανονικῶς κεχειροτονημένος λειτουργὸς εἶναι ὄργανον μεταδόσεως τῆς χάριτος, τῆς ὁποίας μόνος ταμιοῦχος εἶναι ἡ Ἐκκλησία, μόνον ἐφ’ ὅσον διατελεῖ ἐν ἀδιασπάστῳ καὶ συνεχεῖ κοινωνίᾳ πρὸς αὐτήν, ἐξηγεῖ πῶς παρὰ τὸ ἀνεξάλειπτον τῆς ἱερωσύνης, τὰ τελούμενα ὑπὸ χωρισθέντος τῆς Ἐκκλησίας κληρικοῦ εἶναι ἄκυρα» (ὅπ. παρ., σελ. 41-43).
«Οὕτω καὶ ὁ χειροτονηθεὶς ἱερεὺς ἢ οἱοσδήποτε λειτουργὸς ἀνάγκη πᾶσα νὰ διατελῇ ἐντεταγμένος εἰς τὸ ὅλον σῶμα τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἐν συνεχεῖ ἐπαφῇ καὶ κοινωνίᾳ πρὸς αὐτὸ νὰ τελῇ τὰ τῆς λειτουργίας αὐτοῦ, ἀποκοπτόμενος δὲ διὰ τῆς καθαιρέσεως ἢ ἀποσχιζόμενος αὐτῆς διὰ σχίσματος ἢ αἱρέσεως, ἐξακολουθεῖ μὲν φέρων τὴν σφραγῖδα τῆς ἱερωσύνης, ἀλλ’ εἶναι πλέον ὄργανον πρὸς λειτουργίαν νεκρόν… Ἐκβαλλόμενος λοιπὸν διὰ τῆς καθαιρέσεως ἢ τοῦ σχίσματος ἐκ τοῦ μηχανισμοῦ τούτου μένει μὲν τροχός, ἀλλ’ ἀδυνατεῖ νὰ τελέσῃ τὰ τῆς λειτουργίας αὐτοῦ». Καὶ ὅπως ὁ λαμπτήρ, ποὺ ἀποσυνδεόμενος ἀπὸ τὸ καλώδιο, παραμένει μὲν λαμπτήρ, ἀλλὰ δὲν φωτίζει! (ὅπ. παρ., σελ. 44 ἑξ.).
«Ἀλλ’ ὅτι τὰ ὑπὸ φαύλων λειτουργῶν τελούμενα μυστήρια οὐδεμίαν παρουσιάζουν ἀναλογίαν πρὸς τὰ ὑπὸ καθηρημένων συντελούμενα, κατανοεῖ τις, ὅταν ἐνθυμηθῇ, ὅτι τὰ μὲν πρῶτα τελοῦνται ἐντὸς τῆς Ἐκκλησίας καὶ ὑπὸ λειτουργῶν ἀνεγνωρισμένων καὶ ἐγκατεστημένων ὑπὸ τῆς ἀληθοὺς Ἐκκλησίας· τὰ δὲ ὑπὸ καθῃρημένων τελούμενα καθίστανται ὑπὸ τῆς ἐπειδευκνυμένης ἀνυποταξίας καὶ ἐπαναστατικῆς διαθέσεως ἐν τῇ τελέσει αὐτῶν τοῦ καθηρημένου μυστήρια μικρόν τι ἢ καὶ οὐδόλως διαφέροντα τῶν ἐν σχίσματι τελουμένων καὶ συνεπῶς ἔξω τῆς Ἐκκλησίας γινομένων» (ὅπ. παρ., σελ. 45, ὑποσ.).
Εἶναι γνωστὴ ἡ περίπτωση τοῦ Πέτρου Μογγοῦ, «ὅστις ὡς πρεσβύτερος καθῃρέθη ὑπὸ τοῦ ἁγίου Προτερίου, ἀλλ’ εἶτα ἐχειροτονήθη ὑπὸ τοῦ Τιμοθέου ἐπίσκοπος καὶ κατέλαβε τὸν θρόνον τῆς Ἀλεξανδρείας καὶ προέβη εἰς χειροτονίας ἀναγνωρισθείσας… καὶ αὕτη οὐδὲν δύναται νὰ μαρτυρήσῃ, ἐφ’ ὅσον ὁ Πέτρος δὲν εἶχε καθαιρεθῆ ὁριστικῶς, ἀλλὰ διετέλει de facto ἀρχιεπίσκοπος Ἀλεξανδρείας καὶ ὡς τοιοῦτος ἐνήργει καὶ ἐχειροτόνει» (ὅπ. παρ., σελ. 51-52).
«Ὡς δὲ μαρτυρεῖται ρητῶς ἐν Β΄Τιμ. α΄6, εἰς τὸν Τιμόθεον τὸ χάρισμα, ὅπερ κατέστησεν αὐτὸν ἀνώτερον λειτουργὸν ἐ τῇ Ἐκκλησίᾳ, ἁρμόδιον νὰ καθιστᾷ κατὰ πόλιν πρεσβυτέρους ἢ ἐπισκόπους, μετεδόθη “διὰ τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν” αὐτοῦ τοῦ Παύλου» (ὅπ. παρ., σελ. 299).
«Ἡ ἐπίθεσις λοιπὸν τῶν χειρῶν καὶ τῶν λοιπῶν μετὰ τοῦ προεξάρχοντος καὶ τελοῦντος τὴν χειροτονίαν ἀρχιερέων ἔχει τὴν ἔννοιαν τῆς συγκαταθέσεως καὶ τοῦ συμψήφου…
Ὅσον δὲ ἀφορᾶ εἰς τὴν πρᾶξιν καὶ διδασκαλίαν τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας ἐκτὸς τοῦ Πέτρου Μογγοῦ, τοῦ ἐπὶ μακρὸν τὸν Ἀλεξανδρινὸν θρόνον κατασχόντος, ὑπὸ ἑνὸς δὲ μόνον ἐπισκόπου, τοῦ Θεοδώρου Ἀντινόης προχειρισθέντος εἰς ἐπίσκοπον, ὑπάρχουσι καὶ αἱ περιπτώσεις τοῦ Σιδηρίου ἐπισκόπου Παλαιβίσκης ὑπὸ μόνου τοῦ ἐπισκόπου Φίλωνος χειροτονηθέντος καὶ προβιβασθέντος εἶτα ὑπὸ τοῦ Μ. Ἀθανασίου εἰς τὴν Μητρόπολιν Πτολεμαΐδος, καθὼς καὶ τοῦ Εὐαγρίου Ἀντιοχείας χειροτονηθέντος ὑπὸ μόνου τοῦ Παυλίνου εἰς διαδοχὴν αὐτοῦ καὶ ἀναγνωρισθέντος. Ἐπὶ καὶ κατὰ τὰς Ἀποστολικὰς Διαταγὰς ἐν ἐσχάτῃ ἀνάγκῃ ἀρκεῖ καὶ εἷς μόνον ἐπίσκοπος πρὸς χειροτονίαν ἐπισκόπου. Κατὰ δὲ τὴν Αἰγυπτιακὴν Διάταξιν, τῇ ὁποίᾳ ἀκολουθεῖ καὶ ἡ Διαθήκη τοῦ Κυρίου, ἔθετον μὲν πρῶτον πάντες οἱ ἐπίσκοποι τὰς χεῖρας ἐπὶ τοῦ ὑποψηφίου συγκατατειθέμενοι, εἶτα πάντων ἀπεχόντων, εἷς, ὁ χειροτονῶν ἐπέθετεν ἐπ’ αὐτοῦ τὰς χεῖρας» (ὅπ. παρ., σελ. 301).
«Κατὰ ταῦτα θὰ ἠδύνατό τις νὰ καταλήξῃ εἰς τὸ συμπέρασμα, ὅτι ἡ ὑφ’ ἑνὸς μόνου ἐπισκόπου χειροτονία ἑτέρου ἐπισκόπου μυστηριακῶς καὶ δογματικῶς εἶναι ἔγκυρος, ἀντικανονικὴ ὅμως καὶ κολάσιμος, καὶ διὰ τοῦτο μόνον διὰ καθαιρέσεως ἀνατρέπεται τὸ παράνομον τοῦτο κατασκεύασμα» (ὅπ. παρ., σελ. 302) καθόσον ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὶς «Ἀποστ. Διατ. ΙΙΙ. ΧΧ, Β.Ε.Π. 2, 68 “ἐπίσκοπον χειροτονεῖσθαι ὑπὸ τριῶν ἐπισκόπων ἢ τὸ γοῦν ἔλαττον ὑπὸ δύο, μὴ ἐξεῖναι δὲ ὑπὸ ἑνὸς καθίστασθαι, ἡ γὰρ τῶν δύο καὶ τριῶν μαρτυρία, βεβαιοτέρα καὶ ἀσφαλής”, καθὼς καὶ τὸν 4ον κανόνα τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου “…ἐξάπαντος τρεῖς ἐπὶ τὸ αὐτὸ συναγομένους, συμψήφων γενομένων καὶ τῶν ἀπόντων καὶ συντιθεμένων διὰ γραμμάτων…”» (ὅπ. παρ., σελ. 301).
«Ὥς πρὸς δὲ τοὺς μετὰ τὸ βάπτισμα παρεκτραπέντας εἰς σοβαρὰ ἁμαρτήματα καὶ λαβόντα χειροτονίαν ἰσχύει ὁ Θ΄ Κανὼν τῆς ἐν Νεοκαισαρείᾳ συνόδου ὁ ὁρίζων: “Πρεσβύτερος, ἐὰν προημαρτηκὼς σώματι προσαχθῇ καὶ ὁμολογήσῃ, ὅτι ἥμαρτε πρὸ τῆς χειροτονίας μὴ προσφερέτω, μένων ἐν τοῖς λοιποῖς διὰ τὴν ἄλλην σπουδήν”, πρὸς ὃν συμφωνεῖ καὶ ὁ τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς συνόδου Θ΄ Κανών. Πάντως ὅμως καὶ ἐπὶ τούτων ἐνεργεῖ ἡ χάρις, μεταδιδομένη καὶ εἰς αὐτοὺς διὰ τῆς χειροτονίας τῆς ἱερωσύνης, ἀλλ’ ἰσχυόντων ἐπ’ αὐτῶν εἰς κατάκρισιν τῶν λόγων τοῦ θείου Χρυσοστόμου: “Πάντας ὁ Θεὸς οὐ χειροτονεῖ, διὰ πάντων δ’ ἐνεργεῖ”. Τοῦθ’ ὅπερ σημαίνει, ὅτι ἀποδοκιμάζει τούτους ὁ Θεὸς μὴ γινόμενος σύμφωνος τοῖς ἀναξίως χειροτονοῦσιν, ἐνεργεῖ ὅμως καὶ διὰ τούτων τὰ μυστήρια χάριν τῶν ἁγιαζομένων πιστῶν. Τοῦτ’ αὐτὸ ἰσχύει καὶ περὶ τῶν σιμωνιακῶν, τῶν “εἰς πρᾶσιν τὴν ἄπρατον χάριν” καταγόντων καὶ ἐπὶ χρήμασιν εἰσπηδόντων εἰς οἱονδήποτε ἱερατικὸν βαθμόν. Μεταδίδεται καὶ εἰς αὐτοὺς ἡ χάρις παρὰ τὴν διακήρυξιν τοῦ Ταρασίου, ἐν ἐπιστολῇ αὐτοῦ καὶ τῆς περὶ αὐτὸν συνόδου πρὸς τὸν πάπαν Ἀνδριανόν, ὅτι οἱ σιμωνιακοὶ “οὐκ ἔλαβον οὐδ’ ἔχουσιν” Ἅγιον Πνεῦμα καὶ ὅτι “οὐκ ἔστιν ἐν αὐτοῖς ἡ χάρις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἤτοι ἡ τῆς ἱερωσύνης ἁγιστεία”. Ἀλλ’ ἰσχύουσιν ὡς πρὸς αὐτοὺς οἱ κανόνες 29 ἀποστολικός, 2 τῆς ἐν Χαλκηδόνι καὶ 5 τῆς Ζ΄ Οἰκουμενικῆς συνόδου ἔχων οὕτως: “Εἰ δέ τις ἐπὶ χειροτονίᾳ φανείη ποτὲ γινέσθω κατὰ τὸν (29) ἀποστολικὸν κανόνα τὸν λέγοντα Εἴ τις ἐπίσκοπος διὰ χρημάτων τῆς ἀξίας ταύτης ἐγκρατὴς γένηται, ἢ πρεσβύτερος ἢ διάκονος καθαιρείσθω καὶ αὐτὸς καὶ ὁ χειροτονήσας…”. Ἐν ἄλλαις λέξεσι καὶ ὁ σιμωνιακὸς ἐγένετο ἐγκρατὴς τοῦ δι’ οὗ ἐχειροτονήθη ἀξιώματος, τίθεται δ’ ἐπὶ τῆς αὐτῆς βαθμίδος, ἐπὶ τῆς ὁποίας καὶ ὁ ἔχων τὴν ἱερωσύνην καὶ χειροτονήσας αὐτόν, καὶ θεωρεῖται ἐξ ἴσου καὶ οὗτος καθαιρετέος ὡς ὁ χειροτονήσας» (ὅπ. παρ., σελ. 305).
«Ὁ χειροτονηθεὶς ὑπὸ κανονικῆς ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἐγκατεστημένου ἐπισκόπου μετέχει τῆς ἐξουσίας τοῦ τελεῖν τὰ τοῦ εἰς ὃν προεχειρίσθη βαθμοῦ…, τελεῖ δὲ αὐτὰ ἐγκύρως, κἂν ἔτι κατ’ ἰδίαν ἐν ἑαυτῷ ἀπιστεῖ ἢ ἀσεβεῖ ἢ ἁμαρτάνει, ἀρκεῖ μόνον νὰ διατελῇ ἐν ἀδιασπάστῳ ἐξωτερικῇ ἑνότητι καὶ νὰ μὴ χωρίζηται εἰς ἰδίαν παρασυναγωγὴν ἀπὸ τῆς μιᾶς Ἐκκλησίας, τῆς μόνης ταμιούχου τῆς χάριτος, ἀφ’ ἧς καὶ οὗτος πρὸς ἔγκυρον ἐπιτέλεσιν τῶν ἱερατικῶν ἐργων ἀντλεῖ καὶ τροφοδοτεῖται» (ὅπ. παρ., σελ. 313).
Κατὰ δὲ τὴν δευτέραν ἀρχὴν αἱ χειροτονίαι τῶν σχισματικῶν καὶ αἱρετικῶν, ὡς μυστήρια ἔξω τῆς Ἐκκλησίας τελεσθέντα, δὲν νὰ λογίζωνται ὡς πάντῃ ἄκυρα, καὶ ὡς ἐκ τούτου οἱ ἐξ αἱρετιικῶν ἢ σχισματικῶν προσχωροῦντες εἰς τὴν μίαν ἁγίαν Ἐκκλησίαν κληρικοὶ δὲν νὰ χειροτονῶνται, τῆς χειροτονίας αὐτῶν μὴ λογιζομένης ὡς δευτέρας, ἀλλ’ ὡς ἐγκύρως τελουμένης πρώτης χειροτονίας. Δὲν πρόκειται βεβαίως περὶ κληρικῶν λαβόντων τὴν χειροτονίαν ἐν τῇ μιᾷ ἁγίᾳ Ἐκκλησίᾳ καὶ ἐκ ταύτης εἰς σχίσμα ἢ αἵρεσιν ἐκκλινάντων. Οὗτοι μετανοοῦντες καὶ γινόμενοι δεκτοὶ ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας κἂν ἔτι καθῃρέθησαν ἐν τω μεταξύ, ἀποκαθίστανται εἰς τὸν ὃν κατεῖχον βαθμὸν ἱερωσύνης ἂνευ ἀναχειροτονίας. Καθ’ ὃν ὅμως χρόνον διετέλουν ἐν σχίσματι ἢ ἐν αἱρέσει καθῃρημένοι καὶ ἀποκηρυγμένοι ὑπὸ τῆς μιᾶς Ἐκκλησίας, τὸ ὅπερ ἐν ταύτῃ ἔλαβον χάρισμα, ἦτο ἀνενέργητον καὶ ἀνίσχυρον, χειροτονίαι δὲ ὑπ’ αὐτῶν γενόμεναι δὲον κατ’ ἀκρίβειαν νὰ λογίζωνται ὅλως ἄκυραι καὶ νὰ ἐπαναλαμβάνωνται. Κατὰ τὸν Μ. Βασίλειον, ἀκολουθοῦντα τὸ διακηρυχθὲν ὑπὸ τοῦ Κυπριανοῦ καὶ τοῦ Φιρμιλιανοῦ καὶ τῶν περὶ αὐτοὺς συνόδων δόγμα, οἱ ἀπὸ τῆς Ἐκκλησίας ἀποστάντες “οὐκέτι ἔσχον τὴν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἐφ’ ἑαυτοῖς· ἐπέλιπε γὰρ ἡ μετάδοσις τῷ διακοπῆναι τὴν ἀκολουθίαν”. Ἔλαβον μὲν οὗτοι ὡς μέλη τῆς μιᾶς ἁγίας Ἐκκλησίας “παρὰ τῶν Πατέρων τὰς χειροτονίας καὶ διὰ τῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν εἶχον τὸ χάρισμα τὸ πνευματικόν”, χωρισθέντες ὅμως τῆς Ἐκκλησίας καὶ ταύτης “ἀπορραγέντες λαϊκοὶ γενόμενοι οὔτε τοῦ βαπτίζειν οὔτε τοῦ χειροτονεῖν εἶχον τὴν ἐξουσίαν, οὐκέτι δυνάμενοι χάριν Ἁγίου Πνεύματος ἑτέροις παρέχειν, ἧς αὐτοὶ ἐκπεπτώκασι”. Ἐν ἄλλαις λέξεσιν ὁ ἐν τῇ μιᾷ ἁγίᾳ Ἐκκλησίᾳ λαβὼν τὸ χάρισμα τῆς ἱερωσύνης καθίσταται ἀγωγὸς μεταδίδων καὶ τοῖς ἄλλοις τὴν θείαν χάριν, ἐφ’ ὅσον διατελεῖ ἐν κοινωνίᾳ ἀδιασπάστῳ πρὸς τὴν ταμιοῦχον τῆς χάριτος μίαν ἁγίαν Ἐκκλησίαν ἀντλῶν ὡς ἀπὸ δεξαμενῆς ἀνεξαντλήτου καὶ δι’ ἑαυτὸν καὶ διὰ τοὺς ἄλλους τὸ τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος σωτήριον νάμα. Ἀποσπώμενος ὅμως τῆς μιᾶς ἁγίας Ἐκκλησίας μένει μὲν ἀγωγός, διὰ τὸ ἀνεξάλειπτον τῆς ἱερωσύνης, ὡς ἀποκοπτομένης ὅμως τῆς συγκοινωνίας αὐτοῦ πρὸς τὴν μόνην ταμιοῦχον καὶ ζωοπάροχον δεξαμενὴν τῆς χάριτος, παραμένει ἀγωγὸς κενὸς καὶ ἀνίκανος νὰ μεταδώσῃ οἱανδήποτε χάριν» (ὅπ. παρ., σελ. 316).
«…περὶ ἐπισκόπων χειροτονηθέντων ὑπὸ αἱρετικῶν μέν, ἀλλ’ ἐντὸς τῆς μιᾶς ἁγίας καθολικῆς Ἐκκλησίας ἐνεργούντων, οἷοι οἱ Ἀντιοχείας Μελέτιος, ἱεροσολύμων Κύριλλος, Κωνσταντινουπόλεως Ἀνατόλιος, Γερμανὸς Κων/πόλεως, Ἰωάννης Ἱεροσολύμων. Δὲν ἐχειροτονήθησαν οὗτοι, ἵνα ὦσιν ἐπίσκοποι τῆς αἱρέσεως, τὴν ὁποίαν ἐπρέσβευον οἱ χειροτονήσαντες, οὐδὲ φρονοῦντες τὰ τῆς αἱρέσεως ταύτης, ἀλλ’ ὀρθοδόξως» (ὅπ. παρ., σελ. 318).
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
«Ἡ οἰκονομία καὶ οἱ ὅροι τῆς ἐφαρμογῆς της.
1) Ἡ οἰκονομία εἶναι ἡ ἀπὸ τῆς ἀκριβείας πρόσκαιρος καὶ οὐχὶ ἀπὸ τῶν οὐσιωδῶν παρέκκλισις “μείζονος ἕνεκα κατορθώματος…”. Τῆς Ἐκκλησίας …ἵνα “παντὶ τρόπῳ ἐκτελεσθῇ καὶ προσβοηθηθῇ ἡ καθολικὴ ἑνότης φανερῷ κέρδει τῶν ἀδελφικῶν ψυχῶν”, εἰς περιστάσεις, καθ’ ἃς “τὸ ἀκριβὲς θορυβεῖ πολλοὺς καὶ τῶν νουνεχεστάτων” καὶ καθίσταται ἐμπόδιον “τοῖς σωζομένοις διὰ τὸ τῆς προτάσεως αὐστηρόν”, “ὀκνηροὺς” τούτους καθιστᾶσα πρὸς ἐπιστροφήν (Κανὼν 75 καὶ 77 τῆς ἐν Καρθαγένῃ. Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας ἐπιστ. 87, Μ. 77, 376. Μ. Βασιλείου κανὼν 1) ἐγίνετο χρῆσις τῆς οἰκονομίας…, εἴτε νὰ προέλθῃ μεῖζον ἀγαθόν, εἴτε νὰ ἀποφευχθῇ μεῖζον κακόν.
2. Καὶ φαίνεται μὲν ἡ Ἐκκλησία ἐν τῇ χρήσει τῆς οἰκονομίας ἀντιφάσκουσα πρὸς ἑαυτήν, ὅταν τὰ αὐτὰ μυστήρια νῦν μὲν ἀποκηρύττῃ ὡς ἄκυρα, νῦν δὲ ἀποδέχεται, ἔστω καὶ κατὰ συγκατάβασιν, ὡς ἔγκυρα, ἀλλ’ ἡ ἀντίφασις αὕτη εἶναι μόνον φαινομενική, οὐδέποτε δὲ κατ’ οὐσίαν» (ὅπ. παρ., σελ. 49).
Ἔτσι ἡ Ἐκκλησία λέγει· «Πάντων τῶν αἱρετικῶν τὰ μυστήρια εἶναι ἄκυρα, ἀλλ’ ὡς ταμιοῦχος τῆς θείας χάριτος πληρῶ διὰ τῆς ἰδίας μου οὐσίας τὸ ὅπερ τέως ὡμοίαζε πρὸς ἀσκὸν κενόν, καὶ τοῦτο ἐπὶ ὡρισμένοις ὅροις, κατ’ οὐδὲν ἀντιφάσκει πρὸς ἑαυτήν… “Ὁ κατ’ οἰκονομίαν ποιῶν τι οὐχ ὡς ἁπλῶς καλὸν τοῦτο ποιεῖ, ἀλλ’ ὡς πρὸς καιρὸν χρειῶδες” (Θεοφύλακτ. Εἰς τὸ Γαλάτ. ε΄ 11, Μ. 124, 1013)…
Ὡς πρὸς δὲ τοὺς ὅρους καὶ τὰς συνθήκας, οἵτινες δέον νὰ προϋπάρχωσιν, ὅπως γένηται χρῆσις τοῦ μέτρου τῆς οἰκονομίας, σημειοῦμεν α) ὅτι ἐνδείκνυται μάλιστα ἡ χρῆσις αὕτη, ὅταν εὑρισκώμεθα πρὸ ὁμαδικῆς ἐπιστροφῆς μεμονωμένων ἀτόμων… β) ὅτι δὲον νὰ τηρῆται ἡ ὑπὸ Γρηγορίου τοῦ Ναζιανζηνοῦ διατυπωθεῖσα ἀρχή, καθ’ ἣν κατὰ τὴν χρῆσιν τῆς οἰκονομίας δὲν πρέπει κατ’ οὐδένα λόγον νὰ προσλαμβάνωμεν “τὸ ἀλλότριον, φθείροντες τὸ ἡμέτερον, ὃ κακῶν ὄντως ἐστὶν οἰκονόμων”. Οὕτως ὁ Παῦλος θεωρῶν τὴν περιτομὴν ὡς ἀδιάφορόν τι, ὑπέβαλε μὲν εἰς αὐτὴν τὸν Τιμόθεον…, ἀντέστη ὅμως καὶ ἠρνήθη τὴν περιτομὴν καὶ τοῦ Τίτου» (ὅπ. παρ., σελ. 53).
Ὁμοίως κατ’ οἰκονομίαν καὶ ἡ Β΄ Οἰκουμενικὴ σύνοδος ἄλλων αἱρετικῶν ἐδέχθη τὸ βάπτισμα, ἄλλων αἱρετικῶν ὄχι» (ὅπ. παρ., σελ. 53).
«Ἐξ ἀναλογίας συνάγομεν καὶ ὡς πρὸς τὴν ἐξ ὑστέρου ἀναγνώρισιν τῶν ἐξ αἱρετικῶν χειροτονιῶν, ὅτι προϋποτίθεται καὶ δι’ αὐτάς, ὅτι ἐτελέσθησαν ὑπὸ ἐπισκόπων, οἵτινες ἐνδέχεται μὲν νὰ ἐξέκλιναν εἰς αἵρεσιν ἢ σχίσμα, ἀλλὰ πρὸ τούτου ἔλαβον κανονικῶς τὴν χειροτονίαν παρ' ἐπισκόπων διατηρούντων τὴν ἀποστολικὴν ἐν τῇ ἱερωσύνῃ διαδοχήν». Σὲ αὐτὴ τὴν περίπτωση «ἡ Μία ἁγία Ἐκκλησία θεωροῦσα τὰ ἔξω αὐτῆς μυστήρια ἀτελῆ καὶ ἀνίσχυρακαὶ οὐχὶ ἀνενόχως τελεσιουργηθέντα, τελειοῖ, ζωοποιεῖ καὶ ἀπαλλάσσει ταῦτα πάσης ἐλλείψεως καὶ ἐνοχῆς διὰ τῆς παροχῆς τοῦ χαρίσματος καὶ τῶν δι’ αὐτοῦ χορηγουμένων χαρισμάτων τοῦ Πνεύματος ἢ καὶ διὰ χειροθεσίας πρὸς βεβαίωσιν ἔξω αὐτῆς γενομένης χειροτονίας» (ὅπ. παρ., σελ. 54).
«Ἀλλὰ καὶ μετὰ τῶν Ἑλληνικῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καὶ αἱ Γαλλικανικαὶ Ἐκκλησίαι, ἀπὸ τοῦ Δ΄ αἰῶνος δὲ καὶ αἱ Ἱσπανικαί, διὰ χρίσματος διήλλατον τοὺς ἐξ αἱρέσεως ἐπιστρέφοντας. Ἀλλὰ καὶ ὁ Πάπας Σιρίκιος ρητῶς λέγει περὶ τῆς συνδιαλλαγῆς τῶν Ἀρειανῶν, ὅτι αὕτη συντελεῖται “διὰ μόνης τῆς ἐπικλήσεως τῶν ἑπταπλῶν χαρισμάτων τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τῆς δι’ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦ ἐπισκόπου γινομένης”» (ὅπ. παρ., σελ. 55).
Ὡς πρὸς χειροθεσίαν διὰ τῆς ὁποίας ἐτελειοῦντο αἱ χειροτονίαι αἱρετικῶν καὶ σχισματικῶν, οἵτινες εἶχον λάβει τὸ βάπτισμα ἐν τῇ Μιᾷ Ἐκκλησίᾳ, καὶ ἐξ αὐτῆς ἐξέκλιναν εἰς σχίσμα ἢ αἵρεσιν, ποιεῖται λόγον ἡ πρὸς τὸν Ἀλεξανδρείας Ἀλέξανδρον ἐπιστολὴ τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ἡ ἀναφερομένη εἰς τοὺς ὑπὸ τοῦ Μελετίου χειροτονηθέντας καὶ ὁρίζουσα, ἵνα γίνωνται οὗτοι δεκτοὶ δι’ ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν τοῦ τῆς Ἀλεξανδρείας ἐπισκόπου “μυστικωτέρᾳ τινὶ χειροτονίᾳ” βεβαιούμενοι» (ὅπ. παρ., σελ. 56).
«Τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ χειροθεσία δὲν ἐξεζητήθη καὶ διὰ τὸν Μελίτιον, εἰς τὸν ὁποῖον ἀνεγνωρίσθη μόνον τὸ δικαίωμα τοῦ νὰ ἔχῃ “τὸ ψιλὸν ὄνομα τῆς τιμῆς”, χωρὶς καὶ νὰ πράττῃ τὰ τοῦ ἐπισκόπου, ἐπιβεβαιοῖ ὅτι ἡ χειροθεσία αὕτη δὲν ἦτο χειροθεσίᾳ ἐπὶ μετανοίᾳ (ad poenitentiam), διότι ἄλλως θ’ ἀπῃτεῖτο καὶ διὰ τὸν Μελίτιο ὡς ἐν μετανοίᾳ ἐπιστρέφοντα. Καὶ χαρακτηρίζει μὲν ταύτην ἀληθῶς μετά τινος δισταγμοῦ ὁ Ταράσιος [«“μήπως ἐπ’ εὐλογίαις ἐνταῦθα τὴν χειροθεσίαν λέγει καὶ οὐχὶ ἐπὶ χειροτονίᾳ” ἑρμηνεύων τὸ χειροθετουμένους τοῦ κανόνος τῶν Καθαρῶν περὶ ὧν ἤδη ὁ Θεόφιλος ἐξηγεῖ ὡς χειροτονουμένους» (ὅπ. παρ., σελ. 57, ὑποσ. 68)] ἐν τῇ Ζ΄ Οἰκουμενικῇ Συνόδῳ ὡς ἐπ’ εὐλογίᾳ καὶ οὐχὶ ἐπὶ χειροτονίᾳ γινομένων, ἀλλὰ καὶ οὕτω τοῦ πράγματος ἔχοντος πάλιν διὰ τῆς εὐλογίας παρείχετο χάρις πρὸς ζωογόνησιν καὶ ἐπικύρωσιν τοῦ ἀκύρως ὑπὸ αἱρετικῶν ἢ σχισματικῶν τετελεσθέντος» (ὅπ. παρ., σελ. 57).
Κατὰ ταῦτα ἐν τῇ χρήσει τῆς οἰκονομίας ἡ Μία Ἐκκλησία ἐξήταζε πρωτίστως μέν, ἐὰν ἡ ἐλαφρὰ καὶ πρόσκαιρος παρέκκλισις ἀπὸ τῆς ἀκριβείας θὰ συνετέλη εἰς ἐξασφάλισιν μείζονος ἀγαθοῦ τῇ Ἐκκλησίᾳ, οὕτινος αὕτη θ’ ἀπεξενοῦτο διὰ τῆς αὐστηρᾶς τηρήσεως τῆς ἀκριβείας. Μετὰ τοῦτο ἐξητάζετο, ἐὰν κατὰ τὴν ὑπὸ τῶν προσερχομένων εἰς αὐτὴν αἱρετικῶν ἢ σχισματικῶν τέλεσιν τῶν ὑπὸ ἀναγνώρισιν ἀκύρων μυστηρίων ἐτηρήθη κατὰ τὰ καίρια αὐτῆς ἡ κατὰ τὴν ἀρχαίαν παράδοσιν καὶ πρᾶξιν τάξις τοῦ τελετουργικοῦ τυπικοῦ, καὶ δὲν διεσπάσθη τοὐλάχιστον ἐξωτερικῶς ἡ ἀποστολικὴ διαδοχὴ ὑπὸ τῶν τελεσιουργῶν τῶν μυστηρίων. Τοῦ ἀπαραιτήτου τούτου ὅρου προϋπάρχοντος ἡ Ἐκκλησία διὰ τῆς παροχῆς τοῦ χρίσματος, τοῦ ἐπιδαψιλεύοντος τὰ χαρίσματα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἐζωοποίει τὰ τέως νεκρά, ἀνίσχυρα καὶ ἄκυρα μυστήρια, τὰ κατ’ οἰκονομίαν ὑπ’ αὐτῆς ἀναγνωριζόμενα» (ὅπ. παρ., σελ. 57).
7. Πάντως χρῆσις τῆς οἰκονομίας ἐγίνετο πολλάκις, αὕτη ὅμως δὲν δημιουργεῖ καθεστὼς μόνιμον, ἀλλ’ ἀπόκειται εἰς τὴν Ἐκκλησίαν, ἐκτιμῶσαν τὰς ἑκάστοτε περιστάσεις καὶ ρυθμίζουσα αὐτάς, νὰ ποιήσηται χρῆσιν τοῦ μέτρου τῆς οἰκονομίας, ὅταν ἐξ αὐτοῦ πρόκειται νὰ προέλθῃ γενικωτέρα τις ὠφέλεια, νὰ τηρήσει δὲ τὴν αὐστηρὰν ἀκρίβειαν, ὅταν δι’ αὐτῆς προλαμβάνεται χαλάρωσις καὶ ἀδιαφορία δυναμένη νὰ ἀγάγῃ εἰς καταστροφάς» (ὅπ. παρ., σελ. 318).
Διὰ τὴν ἀντιγραφή Π.Σ.
