ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ ☦: Η ''ΠΡΟΣΜΟΝΗ - ΕΛΠΙΔΑ'' ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ

Ο Βιργίλιος ξεκινάει το συγγραφικό του έργο με τις δέκα Εκλογές το 42π.Χ. περίπου. Η 4η εκλογή όμως απασχόλησε πολύ τους μελετητές του λόγω του αινίγματος που καλούνται να λύσουν σχετικά με το μυστηριώδες παιδί που πρόκειται να γεννηθεί και το οποίο θα επιφέρει μεγάλες αλλαγές στο ρωμαϊκό κράτος. Αρχικά αξίζει να σημειωθεί η πολιτική κατάσταση της εποχής αυτής. Το ρωμαϊκό κράτος ταλανιζόταν τον 1ο αιώνα π.Χ. από εμφυλίους πολέμους, ενώ ήδη από τον προηγούμενο αιώνα τα κατώτερα στρώματα του λαού είχαν περιπέσει σε μεγάλη ένδεια.

Η 4η εκλογή διαφοροποιείται από τις υπόλοιπες όσον αφορά το ύφος και το θέμα της. Ο Βιργίλιος ήδη από τον πρώτο κιόλας στίχο τονίζει την διαφοροποίηση αυτήν επικαλούμενος τις Σικελικές Μούσες, ώστε με το τραγούδι αυτό να σταθούν στο ύψος του υπάτου Πωλλίωνα, στον οποίο αφιερώνει την εκλογή αυτή.

Ο Βιργίλιος στη συνέχεια μέσα σε μια ατμόσφαιρα μυστηριακή και μελλοντολογίας έχει συμπεριλάβει διαφορετικές δοξασίες και παραδόσεις για να εντείνει το μυστήριο. Ανάμεσα σε αυτές είναι οι προφητείες της Σίβυλλας, η στωική φιλοσοφία και το υπό εξέταση μοτίβο της εργασίας, η Χρυσή Εποχή. Σύμφωνα με την προφητεία της Σίβυλλας από την Κύμη γεννιέται εκ νέου ο μεγάλος κύκλος των αιώνων, έρχεται και πάλι η Παρθένος και η βασιλεία του Κρόνου, ενώ μια καινούργια γενιά θα ξεπροβάλλει.

Ultima Cumaei venit iam carminis aetas;

magnus ab integro saeclorum nascitur ordo:

iam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna;

iam nova progenies caelo demittitur alto. Εκλ. 4.4

Η έναρξη της Χρυσής Εποχής, του νέου χρονικού κύκλου (nova progenies, Εκλ. 4.7) σύμφωνα με την 4η εκλογή σηματοδοτείται από την γέννηση ενός παιδιού (magnus nascitur saeclorum ordo, Εκλ. 4.5, nascenti, Εκλ. 4.8). Η γέννησή του θα δώσει τέλος στη Σιδηρά Γενιά, ενώ ο Βιργίλιος επιπλεόν κάνει λόγο για την παρουσία του Απόλλωνα (desinet ac toto surget gens aurea mundo, | casta fave Lucina: tuus iam regnat Apollo. Εκλ. 9). Η γέννηση αυτή είχε προβλεφθεί από την Σίβυλλα (ultima Cumaei venit iam carminis aetas, Εκλ. 4.4), ενώ η αναφορά στην εξουσία του Απόλλωνα δεν είναι τυχαία, καθώς ο ίδιος ήταν εμπνευστής της Σίβυλλας και θεός της ποίησης.

Η γέννηση ενός παιδιού, όπως προαναφέρθηκε, θα φέρει την ανάδυση της Χρυσής Εποχής. Η ταυτότητα του προσώπου του παιδιού μαγνήτισε το ενδιαφέρον των φιλολόγων, ενώ έχουν προταθεί κατά καιρούς αρκετές θέσεις που στην παρούσα εργασία θα παραλειφθούν για το λόγο της μη εξυπηρέτησής τους στην αντίληψη του μοτίβου της Χρυσής Εποχής. Ας σημειωθεί όμως μόνο το εξής πως υπήρξαν κάποιοι που πίστεψαν πως το παιδί αποτελεί προσωποποίηση μιας καινούργιας εποχής που ξεκινά. Σε κάθε περίπτωση πάντως αυτά που έχουν σημασία να σημειωθούν είναι οι αλλαγές που θα συνοδεύσουν τη γέννηση αυτού και σχετίζονται με το μοτίβο της Χρυσής Εποχής.

Η εγκαθίδρυση της Χρυσής Εποχής δεν θα γίνει εν μια νυκτί, την ημέρα της γέννησης του παιδιού, αλλά θα γίνεται σταδιακά ακολουθώντας τον ρυθμό ανάπτυξης του βρέφους. Όσο αυτό θα μεγαλώνει και θα βρίσκεται στην εφηβεία, θα πραγματοποιούνται κάποια αξιοσημείωτα γεγονότα, που μπορούν να χαρακτηρισθούν ως θαύματα. Πρόκειται για κάποια απροσδόκητα φαινόμενα που αντιστρατεύονται τους φυσικούς νόμους και προκαλούν έκπληξη και θαυμασμό.

Η Χρυσή Εποχή θα ολοκληρωθεί πετυχαίνοντας την τελειότητα αργότερα, καθώς το παιδί θα μεγαλώνει και θα είναι σε θέση να διαβάσει τις ένδοξες πράξεις του πατέρα του και τους επαίνους των θεών, ενώ το ίδιο θα έχει διδαχθεί την έννοια της ανδρείας και της τόλμης. Η τελειότητα της Χρυσής Εποχής με την διαρκή ευτυχία και τα αξιοσημείωτα γεγονότα που τελούνται μέσα στη φύση αποτελεί καινοτομία του Βιργιλίου.

Παρόλα αυτά ψήγματα της παλιάς αμαρτίας του ανθρώπου θα παραμείνουν (pauca tamen suberunt priscae vestigia fraudis, Εκλ. 4.31) εωσότου ο χρόνος και η εμπειρία να τον ωριμάσουν και να χαθεί κάθε ίχνος αυτών (te duce, si qua manent sceleris vestigia nostri, | inrita perpetua solvent formidine terras, Εκλ. 4.13). Ο άνθρωπος θα ολισθήσει και πάλι σε πρακτικές βίας και απληστίας, οι οποίες θα διακόψουν την ευθύγραμμη πορεία προς την Χρυσή Εποχή και την τελειότητα.

Στο σημείο αυτό ας σημειωθεί πως η Χρυσή Εποχή όπως την οραματίζεται ο Βιργίλιος δεν παρουσιάζεται ως μια μόνιμη κατάσταση. Τα επίμονα λάθη της ανθρωπότητας θα υπονομεύουν και θα ξεπροβάλλουν στο μέλλον. Η Χρυσή Εποχή θα ξεπροβάλλει αφού όμως πρώτα η χώρα βιώσει και πάλι διάφορες συμφορές που της στερούν την ευτυχία. Ας σημειωθεί πως από τη στιγμή που γίνεται λόγος για κυκλικότητα και επαναφορά των εποχών αυτόματα γίνεται αντιληπτό πως η Χρυσή Εποχή που ξεπροβάλλει στο ρωμαϊκό κράτος δε θα διαρκέσει για πάντα, αλλά κάποια στιγμή θα δώσει τη θέση της σε άλλη εποχή, κατώτερη και τότε πάλι ο κόσμος θα βιώσει την ίδια αναστάτωση που βιώνει αυτή τη χρονική στιγμή. Οι εποχές λοιπόν κυλούν και η μια διαδέχεται την άλλη και πάλι από την αρχή.

Την αντρειοσύνη του παιδιού αυτού θα ακολουθήσει και η παντελής εξάλειψη της αμαρτίας (ubi iam firmata virum te fecerit aetas, Εκλ. 4.37), ενώ ακόμα και στο τελικό αυτό στάδιο η έννοια της virtutis ακολουθεί την ωριμότητα του παιδιού.

Κατά τη διάρκεια της Χρυσής Εποχής ο τεχνικός πολιτισμός που δημιούργησε με τα χρόνια ο άνθρωπος θα οπισθοχωρήσει μέχρι να εξαλειφθεί παντελώς. Οι προσπάθειες που ανύψωσαν το βιοτικό επίπεδο του ανθρώπου και του εξασφάλισαν ποιότητα ζωής θα αντικατασταθούν από τη φύση, με τη νέα της μορφή, εκείνην του παραδείσιου locus amoenus. Με τον τρόπο αυτό, τα αρνητικά στοιχεία του τεχνικού πολιτισμού εξαλείφονται και ο άνθρωπος απολαμβάνει τα θετικά του χωρίς μόχθο. Επιπλέον, χάρη στην αυτόματη προσφορά των φυσικών αγαθών, απομακρύνεται από τον άνθρωπο και ο κίνδυνος να υποπέσει σε ατοπήματα και αμαρτίες, όπως είναι η αλόγιστη εκμετάλλευση της φύσης που οδηγεί στον κίνδυνο καταστροφής της. Αποκλείεται επίσης ο κίνδυνος για την ηθική διάβρωση του χαρακτήρα του ανθρώπου και γενικά η υποβάθμιση της ζωής, που προκαλούνται από την απώλεια του μέτρου κατά τον σκληρό αγώνα της επιβίωσής του και την ικανοποίηση των νέων αναγκών και φιλοδοξιών του.

Ο Βιργίλιος παρουσιάζει την έλευση της Χρυσής Εποχής, όχι μόνο ως δικό του οραματισμό, αλλά και ως θέληση της Μοίρας (‘Talia saecla’ suis dixerunt ‘currite’ fusis | concordes stabili fatorum numine Parcae, Εκλ. 4.46), στην οποία θα υπακούσουν όλα τα στοιχεία της φύσης. Το κυρίαρχο συναίσθημα είναι αυτό της χαράς. Στο μοτίβο της Χρυσής Εποχής η ευδαιμονία είναι βασικό αποτέλεσμα της όλης κατάστασης που δημιουργείται. Ακόμα και η ίδια η φύση, η θάλασσα, η γη και ο ουρανός νιώθουν χαρμονή για τη νέα εποχή που θα ξεκινήσει (aspice convexo

nutantem pondere mundum, | terrasque tractusque maris caelumque profundum! |

Aspice, venturo laetentur ut omnia saeclo!, Εκλ. 4.50).

Η νοσταλγία είναι σίγουρα ένα συναίσθημα που επιτείνει ο Βιργίλιος μέσω της εκλογής. Μια μεγάλη και ιδιαίτερα σημαντική εποχή ξεκινάει για αυτόν και δεν είναι τυχαία η επανάληψη του επιθέτου magnus έξι φορές μέσα στην 4η εκλογή. Ο πραγματικός κόσμος για αυτόν επιτέλους πρόκειται να αλλάξει και έτσι αυτή η αισιόδοξη εκλογή, γίνεται ύμνος ελπίδας.

ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ (ΕΛΛΗΝΙΚΑ - ΛΑΤΙΝΙΚΑ)

Βουκολικά / Τετάρτη εκλογή

Μετάφραση: Γιώργος Βαρθαλίτης

Μούσες μου σικελικές, υψηλότερο ας μέλψουμε άσμα,
Όλους δεν τέρπουν οι αγροί κι ευτελείς δεν τους τέρπουν μυρίκες:
Αν τραγουδάμε τα δάση, τα δάση ας είναι άξια του υπάτου.
Όπως προφήτεψε η Σίβυλλα, ο έσχατος ήλθεν αιώνας,
τώρα και πάλι ο μεγάλος ο κύκλος των αιώνων αρχίζει.
Τώρα επιστρέφει η Παρθένος κι η αγνή βασιλεία του Κρόνου,
τώρα η καινούργια γενιά κατεβαίνει από τα ύψη τα ουράνια.
Πάναγνη Αρτέμιδα, εσύ το παιδί που γεννιέται σπλαχνίσου,
που όταν θα ‘ρθει του σιδήρου το γένος θα σβήσει απ’ τον κόσμο
και θα φανεί το χρυσό: βασιλεύει ο Απόλλων σου τώρα.
Όταν εσύ θα υπατεύεις, ο αιώνας της δόξας θα αρχίσει
και του μεγάλου του έτους, Πολλίωνα, οι μήνες θα αρχίσουν.
Κι αν της αρχαίας ανομίας ακόμη απομένουνε τα ίχνη,
δύναμη ετούτα δεν θα ‘χουν καμιά να τρομάξουν την κτίση.
Κείνο θα ζήσει τη ζωή των θεών, θα αντικρίσει τους ήρωες
με τους Θεούς να βαδίζουν μαζί και κοντά τους θα στέκει.
Θα βασιλεύσεις, παιδάκι, χρηστά στην παγκόσμια ειρήνη.
Δίχως καλλιέργεια η γη θα σου δώσει τα πρώτα της δώρα:
πλούσιο κισσό και τερπνή βακκαρία που πάντα ευωδιάζει
και τον αιγύπτιο λωτό κι ανθισμένες ακάνθους μαζί του.
Οι αίγες γεμάτες με γάλα στη στάνη ξανά θα γυρίζουν,
δεν θα φοβίζουν ξανά τα κοπάδια μεγάλα λιοντάρια,
και θα γεμίσουν το λίκνο σου πλήθος εράσμια λουλούδια.
Από τη γη θα χαθούνε τα φίδια, θα εκλείψει το κώνειο,
το άμωμο της Ασσυρίας μονάχα παντού θα φυτρώνει.
Όταν εσύ των ηρώων θα μπορείς να διαβάζεις τους ύμνους
και του πατέρα σου τα έργα και μάθεις τι λέγεται ανδρεία,
τότε η γυμνή πεδιάδα από κύμα σταχυών θα χρυσίσει,
οι άγριοι βάτοι με κόκκινους βότρεις ευθύς θα γεμίσουν,
κι ως κι η σκληρότερη δρυς θα αποστάξει σταγόνες με μέλι.
Μα απ’ την αρχαία ανομία θα μείνουνε κάποια σημάδια,
κι έτσι τη Θέτιδα ακόμα τα πλοία θα δαμάζουν, θα κλείνουν
τείχη τις πόλεις ακόμα κι υνιά θα αυλακώνουν το χώμα.
Τότε όμως θα ‘ρθει ένας Τίφυς καινούργιος μα κι ήρωες νέους
κάποια άλλη Αργώ σε μεγάλους πολέμους θα φέρει και πάλι
κι ένας μεγάλος Αχιλλέας ξανά για την Τροία θα κινήσει.
Μα όταν εσύ γίνεις άντρας κανείς δεν θα πλέει ταξιδιώτης
πάνω στη θάλασσα, μήτε καράβια πραμάτειες εμπόρων
θα κουβαλούν, γιατί ζείδωρη η γη θα γεννάει τα πάντα.
Δεν θα γνωρίζει δικέλλες η γη, κλαδευτήρια τ’ αμπέλι,
ο ρωμαλέος ζευγάς τους ζυγούς θα ξελύσει των ταύρων,
δεν θα νοθεύει ξανά το μαλλί ποικιλία χρωμάτων,
και στους λειμώνες το κριάρι από μόνο του θα ‘χει το δέρας
ή με πορφύρα βαμμένο ή με κίτρινο χρώμα του κρόκου
και τους αμνούς που βοσκάνε θα ντύνει ερυθρή μια αλουργίδα.
Είπαν οι Μοίρες στ’ αδράχτια τους: «πλέξατε τέτοιους αιώνες»
σύμφωνες μ’ όσα η αλύγιστη θέλει Ειμαρμένη του κόσμου.
Δέξου κι εσύ τις μεγάλες τιμές (ο καιρός πλησιάζει),
τέκνο των θεών λατρευτό, του μεγάλου Κρονίδη το σπέρμα!
Κοίτα πως σείεται η γη, το βαθύ το στερέωμα του πόλου,
η κυματούσα κι η θάλασσα, ο πάμφωτος όλος ο αιθέρας,
κοίτα πως χαίρουν τα πάντα που θα ‘ρθει ο καινούργιος αιώνας!
Ω! Να μπορούσα να ζήσω κι εγώ μέχρι εκείνη την ώρα
και να μου μείνει πνοή για να πω τους δικούς σου τους άθλους!
Δεν θα με νίκαγε στ’ άσμα ούτε ο Λίνος και μήτε ο Ορφέας
κι αν τον βοηθούσε τον ένα ο πατέρας, τον άλλο η μητέρα,
ο όμορφος Φοίβος τον Λίνο, η Καλλιόπη τον Θράκιο Ορφέα.
Στην Αρκαδία μπροστά αν με παρέβγαινε ο Πάνας, ο Πάνας
θα έλεγε, αν ήταν κριτής η Αρκαδία, πως τον έχω νικήσει.
Το χαμογέλιο ξεκίνα, παιδάκι, της μάνας να νιώθεις
(μήνες ολόκληρους δέκα σε βάσταξε εκείνη στα σπλάχνα)
έλα, παιδάκι: οι γονείς σου αν σε σένα δεν χαμογελάσουν,
δεν θα σου στρώσει την κλίνη της θεά και θεός το τραπέζι.