Τίνες ἠθικαὶ ἀρεταὶ δέον ἐστι νὰ περικοσμῶσι τοὺς πνευματικοὺς ποιμένας;
-- Τὸν πνευματικὸν ποιμένα δέον ἐστὶ νὰ περικοσμῶσιν αἱ ἑξῆς ποιμαντορικαί ἀρεταί. Ἡ ταπεινοφροσύνη, ἡ εἰρήνη, ἡ μετριοφροσύνη, ἡ αὐταπάρνησις, ἡ ὑπομονή, ἡ ἀνεξικακία, ἡ καρτερία, (ἢ ἐμμονή), ἡ ἀνδρεία (ἡ ἠθική), ἡ πραότης, ἡ μακροθυμία, ἡ ἐπιείκεια, ἡ εὐσπλαγχνία, ἡ ἐλεημοσύνη, ἡ ἐγκράτεια, ἡ ὀλιγάρκεια, ἡ φρόνησις καὶ ἡ ἀκεραιότης.
Τίνες ηθικαὶ κακίαι καθιστῶσιν ἀνάξιον τὸν ἐπισκοπῆς ὀρεγόμενον πρὸς τὸ ποιμαντορικὸν ἀξίωμα ;
- Ἡ ἐρίθεια καὶ ἡ ὑψηλοφροσύνη, ὁ ζῆλος, ἡ φιλαυτία καὶ ὁ ἐγωϊσμός, ἡ ἀτλησία (ἀνυπομονησία), ἡ πονηρία, ἡ κακία, ἡ μνησικακία, ἡ ἀθυμία καὶ ἀκηδία, ἡ ἠθικὴ ἀνανδρία, ἡ σκληρότης, ἡ ἀνελεημοσύνη, ἡ ἀσπλαγχνία, ἡ φειδωλία, ἡ ἀκρασία, ἡ ἀφροσύνη, ἡ δολοφροσύνη καὶ ἡ δολιότης.
Τί ἐστὶ ταπεινοφροσύνη ;
– Ταπεινοφροσύνη ἐστὶ ταπεινότης φρονήματος ἐξ ἐπιγνώσεως ἑαυτοῦ.
Η ταπεινοφροσύνη ἐστὶν ἀρετὴ ὡς ἀποτέλεσμα μελέτης ἑαυτοῦ τοῦ ταπεινόφρονος· ἔστι δ ̓ἀρετὴ ὑψίστης σημασίας, ὡς οὖσα βάσις καὶ θεμέλιον ἁπασῶν τῶν ἀρετῶν, καὶ μέσον τῆς ἠθικῆς ἀνυψώσεως καὶ τελειώσεως, καὶ τρόπος πρὸς ἐπικοινωνίαν πρὸς τὸ θεῖον· διότι Κύριος ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν.
Δεῖ ἕκαστον διὰ τῶν οἰκείων ἔργων πιστοῦσθαι τὸ ἑαυτοῦ ἐπάγγελμα, λέγει ὁ μέγας Βασίλειος· καὶ αὖθις λέγει·
- Ἡγούμενον σὲ κατέστησαν, μὴ ἐπαίρου, μὴ γίνου σκάνδαλον, γίνου ἐν αὐτοῖς ὡς εἰς ἐξ αὐτῶν· τὸν προεστῶτα μὴ ἐπαιρέτω τὸ ἀξίωμα, ἵνα μὴ ἐκπέση τοῦ μακαρισμοῦ τῆς ταπεινοφροσύνης . . . ὅταν οἱ ἄρχειν λαχόντες ἀκλινῶς κατέχωσι τὴν τῆς δικαιοσύνης τρυτάνην. . . παντοδαπῶν ἀγαθῶν τοῖς ἀρξομένοις προξενοῦσι φοράν. Ἂν δὲ δὴ καὶ σύνεσις ἀποχρῶσα καὶ φιλανθρωπίας τῷ ταύτης δεομένῳ προστίθεται ψῆφος πολλαπλασίονα τοῖς ὑπηκόοις ἐκ τῶν ἀρχείων ἀναβλαστάνει τα καλά.
Ἡ ταπεινοφροσύνη οὖσα θεμέλιον πάσης ἀρετῆς ἰδιάζει μὲν παντὶ Χριστιανῷ ἀλλὰ τῷ πνευματικῷ ποιμένι προσδιάζει ὡς ἀρχηγῷ καὶ ἄγει πρός τε τὴν τελείωσιν, καὶ πρὸς τὴν ἐπίγνωσιν αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ· μόνος δὲ ὁ ἑαυτὸν ἐπιγνοὺς ἐπιγιγνώσκει τὸν Θεόν.
Ἡ ταπεινοφροσύνη ὑπὸ τῶν πατέρων ονομάζεται ὑψοποιός, διότι ἀνυψοί τὸν ἄνθρωπον πρὸς τὸν Θεόν· ὁ ἱερὸς Ἀμβρόσιος λέγει ὅτι ὅσῳ ἡ ψυχὴ ταπεινοῦται, τοσούτῳ ἐπιδεκτικωτέρα τῆς θείας χάριτος καὶ τῶν χαρισμάτων τοῦ ̔Αγίου Πνεύματος γίνεται.
Ο ταπεινόφρων πνευματικὸς ποιμὴν ἀποβαίνει θαυμάσιον παράδειγμα προς μίμησιν τῇ ἑαυτοῦ ποίμνῃ καὶ ποδηγετεί αὐτὴν πρὸς τὴν ὁδὸν τῆς τελειώσεως.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα τοῦ ταπεινόφρονος εἰσιν ἡ σεμνότης, ἡ φρόνησις, ἡ ἀφιλοδοξία, ἡ ὑπομονή, ἡ καρτερία καὶ ἡ μετριοπάθεια.
Υπόδειγμα ταπεινοφροσύνης ὑπέδειξεν ὁ Σωτὴρ τοῖς ἁγίοις Αποστόλοις τελέσας τὸν νιπτήρα καὶ πλύνας τοὺς πόδας τῶν αὐτοῦ μαθητῶν· τοῦτον δὲ ἐμιμήθησαν οἱ ̓Απόστολοι καὶ οἱ τούτων διάδοχοι. Ὁ θεῖος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος λέγει «Ὁ Κύριος ταπεινωθεὶς καὶ γενόμενος ἄνθρωπος ὁδὸν ἀρίστην ὑψώσεως ἔδειξεν ἡμῖν τὴν ταπείνωσιν» καὶ ὁ σοφὸς Σειράχ λέγει· «ὅσον μέγας εἴ, τοσούτῳ ταπείνου σεαυτόν, καὶ ἔναντι Κυρίου εὑρήσεις χάριν» (κεφ. γ'.) Ο μέγας Βασίλειος ὁμιλῶν περὶ ταπεινοφροσύνης λέγει, «Σωφρονείτω καὶ ταπεινούσθω καὶ μὴ ἐπαιρέσθω τῷ ἀξιώματι ὁ προεστώς, ἵνα μὴ ἐκπέση τοῦ μακαρισμοῦ τῆς ταπεινοφροσύνης, ἢ καὶ αὐτὸς τυφλωθεὶς εἰς κρίμα ἐμπέσῃ τοῦ διαβόλου· ὁ τὰ ἀσθενήματα ἰᾶσθαι τῆς ἀδελφότητος ἐμπιστευθείς, ὡς πάντων ὑπηρέτης καὶ ὑπὲρ πάντων λόγον ὑφέξων διανοεῖσθαι καὶ ἀγωνιᾷν ὀφείλει.» (Βασιλ. Μεγάλου).
«Μακάριος ὁ βίον ἔχων ὑψηλόν, ταπεινὸν δὲ τὸ φρόνημα», λέγει ὁ Νείλος.
«Ο ταπεινὸς οὐδέποτε πίπτει· πόθεν γὰρ πεσεῖν ἔχει ὑποκάτω πάντων ὧν;» λέγει ὁ Μακάριος ὁ Αἰγύπτιος· ὁ δὲ Χρυσόστομος λέγει:
«Τοῦτο οὐκ ἔστι ταπεινοφροσύνης τὸ ὄντα ἁμαρτωλὸν νομίζειν εἶναι ἁμαρτωλόν ταπεινοφροσύνη γάρ ἐστιν ὅταν τις πολλὰ καὶ μεγάλα συνειδὼς ἑαυτῷ κατωρθώματα, μηδὲν μέγα περὶ ἑαυτοῦ φαντάζεται» (Χρυσοστ. λογ. ς'.)
Ο ταπεινόφρων πνευματικὸς ποιμὴν εἶναι τὸ ἀγλάϊσμα τῆς ἑαυτοῦ ποίμνης καὶ ὁ διδάσκαλος τῆς ὑψοποιοῦ ταπεινοφροσύνης, ὁ ὁδηγῶν τὸ ἑαυτοῦ ποίμνιον ἐν τῇ ὁδῷ τῆς σωτηρίας ἐν τῇ θείᾳ χάριτι· διότι Κύριος ταπεινοῖς δίδωσι τὴν ἑαυτοῦ χάριν, τοῖς δὲ ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται.
Περὶ ὑψηλοφροσύνης
Αντίθετος πρὸς τὴν μετριοφροσύνην (ἢ ταπεινοφροσύνην) κακία ἐστὶν ἡ ὑψηλοφροσύνη· ἐστὶ δ ̓ ὑψηλοφροσύνη τὸ φρονεῖν ὑπὲρ ὅ δεῖ φρονεῖν ἐξ ἀγνοίας ἑαυτοῦ.
Ὁ ὑψηλόφρων ἐστὶν ἐγωϊστής, αυτάρεσκος καὶ φίλαυτος διότι φρονεῖ λίαν ταπεινὰ περὶ τῶν ἄλλων· αὕτη δὲ ἡ πλάνη καθιστᾷ αὐτὸν τυραννικόν, βίαιον καὶ ἀπότομον· ἐμβάλλει αὐτὸν εἰς παραλόγους ἐπιθυμίας καὶ διεγείρει πάθη ακόρεστα, ἅτινα ἀδιάλειπτα κιρνῶσιν αὐτὸν ποτήρια θλίψεων. Τὰ ἐκ τῆς ὑψηλοφροσύνης κακὰ τὰ τῇ ποίμνη προσγινόμενα εἰσὶ πλείστα ὅσα. Η ματαιότης κυριαρχοῦσα ἔθετο τὸν ἑαυτῆς θρόνον ἐν τῇ τοῦ ἐπισκόπου παροικίᾳ καὶ ἐκέρασεν ἅπαντας ἐκ τοῦ ἑαυτῆς σώματος. Ὁ Θεὸς ἤδη ἀπέστη ἀπὸ τῆς παροικίας τοῦ ὑψηλόφρονος ἐπισκόπου.
Ἡ ὑψηλοφροσύνη ταπεινοῖ καὶ ἐξευτελίζει τὸν ὑψηλόφρονα. Ὁ ὑψηλόφρων ἐστὶν ὁ ἀκαταλλητότατος πάντων πρὸς τὸ ὑψηλὸν τῆς ποιμαντορίας ἀξίωμα.
Ὁ Μέγας Βασίλειος λέγει περὶ ὑψηλοφροσύνης· «υψηλόφρων μὲν εἴη ἂν ὁ ἑαυτὸν ὑψῶν, ὁ ἐπὶ τοῖς προσοῦσιν αὐτῷ κατορθώμασι μεγαλοφρονῶν καὶ ἐπαιρόμενος κατὰ τὸν Φαρισαῖον ἐκεῖνον, καὶ μὴ τοῖς ταπεινοῖς συνεπαγόγενος» ὁ αὐτὸς λέγεται καὶ πεφυσιωμένος.
(Συνεχίζεται)
ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ
«Περὶ τῶν ἐπισκοπῆς ὀρεγομένων»
«Περὶ τῶν ἐπισκοπῆς ὀρεγομένων» (Β΄)
«Περὶ τῶν ἐπισκοπῆς ὀρεγομένων» (Γ΄)