Τηλεκπαίδευση: μήπως δεν είναι όλα ρόδινα;
Δημήτρης Νατσιός, δάσκαλος-Κιλκίς
Μπορεί να καυχάται η ηγεσία του υπουργείου Παιδείας για την τηλεδιδασκαλία όμως «ενδέχεται άλλως έχειν», όπως ακουγόταν στην εκκλησία του δήμου τα αρχαία χρόνια. Δεν είναι όλα ρόδινα. Το διαδίκτυο και η έκθεσή του σ’ αυτό επί ώρες, για μικρούς μαθητές, είναι πολλές φορές καταστρεπτικό. Ακόμη και αν ο σκοπός είναι ιερός, τα μέσα δεν αγιάζονται.
Πρώτον: Είναι γνωστό ότι το διαδίκτυο με την τεράστια αποθήκευση πληροφοριών δημιουργεί στο χρήστη του, ιδίως στις νεότερες ηλικίες, την ολέθρια ψευδαίσθηση ότι ο ίδιος κατέχει και έχει κατακτήσει αυτές τις γνώσεις. Το θεωρεί, τρόπον τινά, ως προέκταση, εξάρτημα της μνήμης του. Γι’ αυτό η μελέτη θεωρείται πια χάσιμο χρόνου, γίνεται αντικείμενο χλεύης, πράγμα καταστρεπτικότατο για την γλώσσα και την σκέψη. «Μελέτη το παν» έλεγαν οι αρχαίοι. Το βιβλίο μορφώνει, το διαδίκτυο πληροφορεί και… παραπληροφορεί.
Δεύτερον: Για πολλά χρόνια, μετά την λεγόμενη επανάσταση των νέων τεχνολογιών, πολλοί, επιπόλαια, υπέθεσαν ότι η Παιδεία θα ανεβεί οκτάνια και θα λυθούν μύρια προβλήματά της. Το λειτούργημα του δασκάλου υποτιμήθηκε. Περίπου με αυτό που συμβαίνει με τις επιχειρήσεις σήμερα και την κατ΄ οίκον εργασία. Λάθος μέγα. Δεν μπορεί να υποκατασταθεί η διά ζώσης διδασκαλία. Έπρεπε να συμβεί ό,τι βιώνουμε σήμερα με το κλείσιμο των σχολείων για να αντιληφθούμε πως όσο όμορφος και να είναι ένας πίνακας ζωγραφικής που απεικονίζει τριαντάφυλλα, δεν συγκρίνεται με το άγγιγμα και το άρωμα που απολαμβάνεις, όταν πιάσεις στο χέρι σου μια ανθοδέσμη με ρόδα του αγρού. Δάσκαλος και μαθητής είναι μια σχέση ιερή. Η λέξη αλληλοπεριχώρηση το εκφράζει ωραιότατα αυτό. Σημαίνει πλησίασμα, κάνω χώρο στην καρδιά μου για να μπει και ο πλησίον. «Ουδέν ούτω προς διδασκαλίαν επαγωγόν ως το φιλείν και φιλείσθαι». (Άγιος Χρυσόστομος). Τα δύο αυτά απαρέμφατα, το «φιλείν» και «φιλείσθαι» περικλείουν την ουσία της σχέσης δασκάλου και μαθητή.
Τρίτον: Εκτός από αποικία χρέους, κράτος υποτελές και γονατισμένο, είμαστε και αποικία… γλώσσας. Ο Σεφέρης κάποτε αγωνιούσε, όχι για την διένεξη καθαρεύουσας και δημοτικής, αλλά για το αν η ελληνική γλώσσα θα υποκύψει στην μοναρχούσα αγγλική. Βαυκαλίζεται το υπουργείο για τις δωρεές ηλεκτρονικών υπολογιστών σε όσους μαθητές δεν έχουν. Όλη όμως η "πλατφόρμα" -όπως λέγεται- τηλεκπαίδευσης είναι στην αγγλική γλώσσα. Προϋποθέτει η πρόσβαση σ’ αυτήν άριστη γνώση της αγγλικής. Πόσα παιδιά του δημοτικού την κατέχουν ή πόσοι από τους γονείς ή ακόμη και ημών των δασκάλων; (Τα προγράμματα Webex (γουέμπεξ) ή Cisco). Και αν στον πρώτο περιορισμό –καραντίνα, πιάστηκε το υπουργείο «εξαπίνης» (έτσι γράφεται), ήταν πρωτόγνωρη κατάσταση, γιατί δεν φρόντισε, στο μεσοδιάστημα, να μεταφραστούν στην γλώσσα μας οι δυσνόητοι και ακατανόητοι αγγλικοί όροι;
Τέταρτον: Απόρροια του προηγουμένου. Η αποδυνάμωση της γλώσσας μας. (Και «όπου γλώσσα πατρίς», θα γράψει ο Ελύτης). Ο πρόωρος συγχρωτισμός με την αγγλική γλώσσα των παιδιών, από το νηπιαγωγείο κιόλας, λειτουργεί εις βάρος της μητρικής. Όσοι διδάσκουμε αντικρίζουμε με θλίψη την τρομακτική λεξιπενία και ανορθογραφία των παιδιών. Τις ή τι πταίει; Ας προσεχθεί και αυτό. Μια από τις σημαντικότερες συνέπειες αυτής της γλωσσικής ανεπάρκειας είναι ότι προτρέπει σε πράξεις βίας, που θα μπορούσαν να αποφευχθούν μόνο με λόγο. Πολλά παιδιά φτάνουν στην εξαλλοσύνη και την απελπισία ή δραπετεύουν έως εθισμού στον χαώδη κόσμο της εικονικής αυταπάτης και επικοινωνίας, γιατί δεν μπορούν να εκφραστούν. «Πάρε τον λόγο του, δωσ’ μου το χέρι σου» θα πει αριστοτεχνικά ο Εμπειρίκος. Πληγή πυορρέουσα κατάντησε η ανορθογραφία. Το δε υπουργείο «φρόντισε» να καταργήσει και το μάθημα, το τετράδιο της ορθογραφίας σε μια γλώσσα που η ομορφιά και η απαράμιλλη η σαφήνειά της εδράζονται στις εννοιολογικές και ορθογραφικές της αποχρώσεις. Η ορθογραφία, η υπακοή στους κανόνες της, είναι μάθημα πειθαρχίας για τα παιδιά, πράγμα που δεν συνάδει με την αλλοπρόσαλλη εποχή μας. («Όταν οι εχθροί σου θα έχουν ξεμάθει την ορθογραφία τους να ξέρεις ότι η νίκη πλησιάζει» έλεγε σοφός Ρώσος γλωσσολόγος). Ορθογραφία εξάλλου μαθαίνεις κυρίως μέσω της ετυμολογίας, αντικείμενο που αγνοείται τελείως στα αναλυτικά προγράμματα. Για να αγαπήσουν την “νικήτρα του θανάτου” (Παλαμάς), γλώσσα μας τα παιδιά, πρέπει να αρωματιστούν από την ευωδιαστή ετυμολογία της. Και ευτυχώς πολλοί δάσκαλοι χρησιμοποιούν τετράδιο ορθογραφίας, κατά παράβασιν των άνωθεν εντολών και διασώζουν ό,τι μπορεί να περισωθεί. (Κάποτε είχαμε και τετράδιο καλλιγραφίας, διότι μας ενδιέφερε και η φιλοκαλία, η νοικοκυροσύνη, η ομορφιά, ο καλλωπισμός. Στα χωριά μας, στην Μακεδονία μας, ακόμη οι μάνες μας χρησιμοποιούν το φουκάλι – η σκούπα, το σάρωθρον- και φουκαλίζουν τις αυλές. Και όμως η λέξη προέρχεται από το φιλοκαλώ, την φιλοκαλία. Το αναφέρει και ο σπουδαίος Φ. Κουκουλές στο “Βυζαντινών βίος και πολιτισμός”).
Πέμπτον: Και σοβαρότερον. Το έχω ξαναγράψει παλαιότερα, αλλά το επαναλαμβάνω. Διδάσκω ανελλιπώς εδώ και τριάντα περίπου χρόνια και δεν έχω ακούσει ποτέ ή σχεδόν ποτέ, μαθητή της τάξης μου, να μεταφέρει, τα τελευταία χρόνια, εξωσχολικές γνώσεις και εμπειρίες, χωρίς να αρχίζει τον λόγο του με την εξής κοινότοπη φράση: «κύριε, είδα στην τηλεόραση ή στο διαδίκτυο». Το «άκουσα από τους γονείς μου ή τη γιαγιά ή τον παππού μου», έχει πλέον εκλείψει από το λεξιλόγιο των παιδιών. Και αυτό το ελάχιστο παράδειγμα εξεικονίζει την φοβερή αλήθεια: την σαρωτική και αποκλειστική επίδραση της εικόνας. Και το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο στις μικρές ηλικίες. Στην εφηβική ηλικία, η οποία είναι αναπτυξιακά ευάλωτη σε εθισμό, έχει αναγνωριστεί πλέον από την επιστημονική κοινότητα, το νόσημα που ονομάζεται διαδικτυακός εθισμός. Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία ο διαδικτυακός εθισμός, ή «ηλεκτρονική μορφίνη» όπως προσφυώς ονομάστηκε, διαγιγνώσκεται σε άτομα που πληρούν τα εξής κριτήρια:
α. Ανοχή, δηλαδή ανάγκη αύξησης του χρόνου σύνδεσης με το διαδίκτυο.
β. Συμπτώματα στέρησης (ανησυχία, ευερεθιστικότητα, άγχος, φαντασιώσεις, ακούσιες ή εκούσιες κινήσεις
δακτυλογράφησης, μετά από διακοπή ή μείωση της χρήσης).
γ. Υποχώρηση των πιο πάνω συμπτωμάτων μόνο μετά από χρήση.
δ. Χρήση για πολύ μεγαλύτερο διάστημα από ό,τι το άτομο είχε πρόθεση.
ε. Επιλογή πολλών δραστηριοτήτων μέσω διαδικτύου (αγορά, επικοινωνία, παιχνίδια).
στ. Διακοπή ή σημαντική μείωση της κοινωνικής, προσωπικής, δημιουργικής και επαγγελματικής δραστηριότητας λόγω χρήσης του διαδικτύου. (Τις πληροφορίες τις άντλησα από το εγκυρότερο εν Ελλάδι, αλλά και από τα πιο σοβαρά πανευρωπαϊκώς, περιοδικό «Παιδιατρική», τεύχος 6, Νοε – Δεκ 2008).
