Ο Θεόκλητος Φαρμακίδης γεννήθηκε στο
Νεμπεγλέρ, τη σημερινή Νίκαια της Λάρισας στις 25 Ιανουαρίου του 1784.
Οι γονείς του, καθώς και ο ίδιος αναφέρει, ήταν απλοί και φτωχοί γεωργοί, κολίγοι στη σκλαβωμένη Θεσσαλική γη[1].
Κολλυβογράμματα διδασκόταν στο χωριό. Στην
αρχή διδάχτηκε τον Οκτάηχο από τον παπά του χωριού.[2]
Το 1799 15/ετής τότε έχασε τον πατέρα του. Σε
λίγο, τον Μάρτιο του 1880 πέθανε και η μάνα του. Τα ονόματα των γονέων του δεν
είναι γνωστά.
«Του διασήμου τούτου κληρικοῦ καίτοι προσπαθήσαντες,
ἀτυχῶς δὲν ἠδυνήθημεν να μάθωμεν τά κύρια ονόματα ἀμφοτέρων τῶν γονέων του»[3]
Βέβαιον όμως είναι, πως ο πατέρας του ήταν κολίγος και παντελώς αγράμματος. Η μάνα του ήταν επίσης αναλφάβητη.
Κατά μία προφορική παράδοση της γενέτειράς του, φέρεται με το οικογενειακό όνομα «Χατζάρας». Όνομα που ακούγεται ακόμα και σήμερα στη Νίκαια.[4]
Ήταν λεπτός στο σώμα, και κοκκινογένης λόγω των «ερυθρῶν τριχῶν τοῦ πώγωνος του».[5]
Το βαφτιστικό του όνομα ήταν Θεοχάρης. Μετά τον θάνατο των γονιών του, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης, αναγκάστηκε να εγκατασταθεί στη Λάρισα, για να συνεχίσει εκεί την εγκύκλιο μόρφωσή του.
Στη Λάρισα διδάχτηκε στοιχεία της Ελληνικής γλώσσας. [6]
Ο
ίδιος αναφέρει ότι:[7]
«Ποτέ δεν έκαυχήθην ἐπί Σοφία. Της σοφίας μου τά φῶτα δέν εἶναι θαυμάσια».
Και με κάποια καυστικότητα συνεχίζει:
«Ἡ χάρις αὕτη ἐδόθη εἰς τούς ἐξ Οικονόμων γενεαλογικῶς Οικονόμους καί οὐχί εἰς τούς ἐξ ἁπλῶν γεωργῶν καί κολίγων καταγομένους όπως εἶμαι ἐγώ».
Κι' ακόμα:
«Δεν ήθελον ποτέ τά γράμματα χάριν ἐπιδείξεως και κερδοσκοπίας, αλλά χάριν ἀποκτήσεως ἀρετῆς καί γνώσεως τῶν καθηκόντων μου προς τόν Θεόν, πρός τήν Πατρίδα καί πρός τόν πλησίον μου. Κάπηλος τῆς παιδείας οὐδέποτε ὑπῆρξα, οὔτε ἠθέλησα ποτέ να θησαυρίσω χρήματα».[8]
Κι όλα αυτά σε αντίθεση με τον Οικονόμο εξ
Οικονόμων σφοδρό του αντίπαλο, που καταγόταν από μορφωμένη οικογένεια, με
πνευματική παράδοση και με Παιδεία από μικρή ηλικία, επιμελημένη και πλούσια,
αφού από μικρό παιδί ο Κωνσταντίνος Οικονόμος μαθήτευσε σε μεγάλους δασκάλους,
όπως ο Κωνσταντίνος Κούμας, ο Καβύρας κ.ά.[9]
Ανήμερα των Χριστουγέννων του 1802, σε ηλικία
μόλις 18 ετών, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης χειροτονήθηκε Διάκονος.[10]
Την ημέρα αυτή μετασχηματίσθηκε και το
βαπτιστικό του όνομα, θεοχάρης σε Θεόκλητος.[11]
Το Μάιο του 1804 ο Θ. Φαρμακίδης έφυγε από τη
Λάρισα και πήγε στην Κωνσταντινούπολη, προφανώς με τον θείο του Παΐσιο[12], ο
οποίος του συμπαραστάθηκε.
Στην Κωνσταντινούπολη ο Θ. Φαρμακίδης φοίτησε
στην Πατριαρχική Σχολή του Φαναρίου και στις Σχολές των Κυδωνιών. Παράλληλα,
όμως, με τις εκκλησιαστικές του σπουδές, η νεανική του ζωτικότητα και ο ζήλος
του για τα εκκλησιαστικά θέματα, τον ώθησαν ν' αναλάβει και καθήκοντα διακόνου,
κοντά στον Τιτουλάριο Επίσκοπο της Περιστεράς.
Στην Κωνσταντινούπολη είναι φανερό πως ο
Θεόκλητος Φαρμακίδης βρέθηκε με το σκοπό να διευρύνει τη μόρφωσή του και ν'
αναπτύξει τις ποικίλες δυνατότητες και αρετές, που διέθετε.
Η ζωή, όμως, στην Κωνσταντινούπολη, δεν του άρεσε καθόλου. Ήταν έκλυτη και πολυτάραχη, κοσμική και διεφθαρμένη. Επιπλέον το απολυταρχικό πνεύμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου τον έπνιγε. Δεν συμβιβαζόταν καθόλου με τις αρχές του.[13]
«Ὁ Θεόκλητος Φαρμακίδης δέν ἀπεκόμισεν ἀγαθάς
εντυπώσεις ἐκ Κωνσταντινουπόλεως, τό σον λόγω του πολυταράχου καί ἐκλύτου βίου
τῆς μεγαλουπόλεως, ὅσον καί λόγω τοῦ αὐταρχικού πνεύματος, ὅπερ διέγνωσεν
ἐπικρατοῦν ἐν τοῖς Πατριαρχείοις».[14]
Μετά από δύο περίπου χρόνια παραμονής του
στην Κωνσταντινούπολη, την εγκατέλειψε. Δεν ήταν δυνατόν να παραμείνει άλλο.
Επισκέφτηκε για ένα μικρό χρονικό διάστημα την Ιταλία και κατά τα τέλη του Σεπτεμβρίου του 1806 πήγε στο Ιάσιο της Μολδαβίας. Στο Ιάσιο παρέμεινε τέσσερα χρόνια. Εγκαταστάθηκε εκεί από το 1806 - 1810 για να υπηρετήσει ως ιερέας τους Έλληνες, που ζούσαν εκεί.
Στο Ιάσιο ιερουργούσε, σπούδαζε και δίδασκε την Ελληνική γλώσσα.
Την εποχή εκείνη έτυχε να εκραγεί ο
ρωσοτουρκικός πόλεμος. Ο πόλεμος αυτός διαδραμάτισε σοβαρό ρόλο στη διαμόρφωση
ορισμένων αρχών και πεποιθήσεων για την μετέπειτα ζωή, του ίδιου.
Τα γεγονότα
εκείνα, αποτέλεσαν τραυματική εμπειρία για την ψυχή του Θεόκλητου Φαρμακίδη και
επηρέασαν σοβαρά όλη του τη ζωή.
«(...) καί έκτοτε ενεφυτεύθη εἰς τήν οὕτως φιλελευθέραν ψυχήν του, μεγάλη αντιπάθεια διήκουσα μέχρι μίσους κατά τῶν ἀπολυταρχικῶν μεθόδων τῶν Ρώσων, ἥτις ἐπέδρασεν ἐπί τοῦ μετέπειτα βίου του καί ἐπί τῶν κατευθύνσεων περί τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς Ἐθνικῆς πολιτικῆς του (...)[15] αναφέρουν οι υποστηρικτές βιογράφοι του.
«Απὸ τὴν ἰδίαν ἐποχὴν (έκρηξις τοῦ Ρωσοτουρκικού πολέμου)
ἄρχεται καὶ τὸ μίσος του ἐναντίον τῆς Ρωσίας, τὸ ὁποῖον, πρὸς τοῖς ἄλλοις,
ἐξεδηλώθη καὶ εἰς τὴν κατὰ τοῦ Κ. Οικονόμου πολεμικήν του. Τοῦτον ἐθεώρει
μίσθιον ὄργανον τῆς Ρωσίας καὶ Ρῶσον»[16]
Το 1811 ο Θεόκλητος Φαρμακίδης πήγε στο
Βουκουρέστι της Ρουμανίας. Το Βουκουρέστι ήταν τότε το κέντρο του Δυτικού
Διαφωτισμού. Από την εποχή αυτή ενστερνίζεται βαθιά τις ιδέες του Διαφωτισμού.[17]
Τον ίδιο χρόνο στις 30 Αυγούστου
χειροτονήθηκε πρεσβύτερος σε μία εκκλησία του Βουκουρεστίου. Η χειροτονία έγινε
έπειτα από σύσταση του προστάτη του Κωνσταντίνου Βαρδαλάχου, λογίου από την Χίο
και στενού φίλου και συνεργάτη του Αδαμαντίου Κοραή.[18]
Ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος φιλελεύθερος και
προοδευτικός, πίστευε στον Κοραϊσμό και λάτρευε τον Γέροντα.[19]
[1] Φαρμακίδης
Θεόκλητος. «Απολογία». ̓Αθῆναι 1840 (Εθν. Βιβλ.).
[2] Μπαλάνος Δ.Σ.
ό.π. σελ. 6, 7
[3] Βλ. Αναστάσιος Γούδας, ό.π., σελ.
205.
[4] Χατζηγιάννης
Δημήτ. «Λόγος εἰς Μνημόσυνον Θ. Φαρμακίδου». Λάρισα 1971 (Εθν. Βιβλ.).
[5] Δασκαλάκης
Απόστολος. «Το γλωσσικό ζήτημα στην Ελλάδα πριν από τον Ψυχάρη». Περιοδ.
ΙΣΤΟΡΙΑ 1971, Τεύχος 31, σελ. 64.
[6] Χατζηγιάννης Δημ.
«Λόγος εἰς Μνημόσυνον Θ. Φαρμακίδου». Λάρισα 1971. (Εθν. Βιβλ.).
[7] Θεόκλητος Φαρμακίδης. «Απολογία». ̓Αθῆναι 1840 (Εθν. Βιβλ.). 29. Μπαλάνος Δ.Σ. ό.π. σελ. 52
[8] Μπαλάνος Δ.Σ.
ό.π. σελ. 52
[9] Πρακτικά Συνεδρίου Κοινότητας Τσαριτσάνης. «Ὁ Κων.
Οικονόμος
ὁ ἐξ Οικονόμων». 1966
[10] Βλ. Αναστ. Γούδας, ό.π. σελ. 206.
[11] Πρακτικά Συνεδρίου Ιστορικών
σπουδών Νίκαιας, ό.π. σελ. 97
[12] Μετά ταύτα Μητροπολίτης Σάμου και
είτα Θηβών, Θ.Η.Ε. ΤΟΜ. 11
[13] Φαρμακίδης Θεόκλητος. «Απολογία». ̓Αθῆναι 1840.
[14] Μπαλάνος Δ.Σ. ό.π. σελ. 8
[15] Βλ. Αναστ. Γούδας, ό.π. σελ. 207
- 246.
[16] Θ.Η.Ε. ΤΟΜ. 11
[17] Βλ. Κ. Δημαράς. «Ο Κοραής και η Εποχή
του» σελ. 25
[18] Δ.Σ. Μπαλάνος, ό.π. σελ. 9
