ΝΕΑ ΕΚΔΟΣΗ: "ΚΑΤ᾿ ΙΤΑΛΩΝ" - ΟΣΙΟΥ ΜΕΛΕΤΙΟΥ ΤΟΥ ΟΜΟΛΟΓΗΤΟΥ

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ:

Με την χάρη του Θεού ακόμη ένα πατερικό έργο βγαίνει από τα σκονισμένα σεντούκια της λησμονιάς και προσφέρεται στο φιλομαθές κοινό. Πρόκειται για το, άγνωστο στους πολλούς, έργο «Κατ᾿ Ἰταλῶν» του Οσίου Μελετίου του Γαλησιώτου του Ομολογητού.

Είναι ένα, λίαν επίκαιρο, έμμετρο κείμενο, το οποίο υπάγεται στην κατηγορία της λεγόμενης αντιρρητικής εκκλησιαστικής γραμματείας, δηλαδή εκείνων των έργων, που ασχολήθηκαν με την υπεράσπιση της Ορθοδόξου Πίστεως και την καταπολέμηση των αιρετικών διδασκαλιών.

Το κείμενο αυτό στρέφεται ενάντια στους Ιταλούς, όπως φανερώνει ο τίτλος του. Πρέπει βεβαίως να γνωρίζουμε ότι τα σήμερον λεγόμενα εθνικά επίθετα στην πατερική γραμματεία έχουν σημασία θρησκευτική. Έτσι όταν στα κείμενα των Πατέρων γίνεται λόγος, παραδείγματος χάριν, για Έλληνες, Ιουδαίους ή Ιταλούς, τα επίθετα αυτά υποδηλώνουν, όχι το έθνος, αλλά την θρησκεία (που σε αρκετές περιπτώσεις, αλλά όχι πάντα, ταυτίζονται)· έτσιΈλληνας είναι εκείνος που πιστεύει στους θεούς, Ιουδαίος ο πιστός στον Γιαχβέ, που απέρριψε τον Μεσσία Ιησού Χριστό, και Ιταλός ο οπαδός του εκάστοτε Πάπα της «Δυτικής Εκκλησίας», κυρίως μετά την αποκοπή της τελευταίας από την Εκκλησία του Χριστού.

Το έργο «Κατ᾿ Ιταλῶν» είναι ένα από τα επτά συνολικά - το τρίτο κατά σειράν - έργα που συνέγραψε ο Όσιος Μελέτιος, ένα από τα τέσσερα που διασώθηκαν. Τα υπόλοιπα είναι η περίφημη «Ἀλφαβηταλφάβητος» - που έχει εκδοθεί δύο φορές - ο «Αἰνιγματώδης Λόγος» και ο «Ἀλληγορικὸς Λόγος», αμφότερα ανέκδοτα. 

Το «Κατ᾿ Ιταλῶν», το οποίο χωρίζεται σε δέκα κυρίως κεφάλαια-υποθέσεις, εκδίδεται για πρώτη φορά ολοκληρωμένο, και με βάση τρεις χειρόγραφους κώδικες - Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ) 377, Μετοχίου Παναγίου Τάφου (ΜΠΤ) 36 και Μονής Μεγίστης Λαύρας Αγίου Όρους Κ 94.  

Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τα ήθη, τις καινοτομίες δηλαδή, των Παπικών, μέχρι εκείνη την εποχή, οι οποίες αριθμούνται σε σαράντα. Μεταξύ αυτών, είναι σοβαρές δογματικές εκτροπές (όπως, παραδείγματος χάριν, η προσθήκη του Filioque και η χρήση των αζύμων στην Θεία Ευχαριστία), αλλά και μικρότερες διαφορές (όπως ο τρόπος ταφής των επισκόπων), οι οποίες πάντων δεν είναι μικρότερης σημασίας, αφού, όπως παρατηρεί ο Όσιος, «ἐκ τῶν μικρῶν τὰ μείζονα».

Το δεύτερο κεφάλαιο πραγματεύεται το ζήτημα της εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος. Ακολουθώντας τους προγενεστέρους Πατέρες, στους οποίους παραπέμπει, ο Όσιος Μελέτιος εξηγεί ότι η ύπαρξη του Αγίου Πνεύματος πηγάζει από τον Πατέρα, εκ του Οποίου και μόνον εκπορεύεται.

Στο τρίτο και στο τέταρτο κεφάλαιο εξηγεί ο ιερός συγγραφέας με ποια έννοια αρκετοί Πατέρες είπαν το Άγιο Πνεύμα και «εκ του Υιού». Και αυτό συνέβη για να δείξουν ότι είναι εκ της αυτής ουσίας με την του Υιού (ομοούσιον) και όχι ότι η ύπαρξή του πηγάζει εκ του Υιού, αλλά μόνο εκ του Πατρός. Μαζί με την ανάλυση των προθέσεων «ἐκ» και «διά» και την αναφορά σε πατερικά χωρία, επισημαίνει για αυτά στους αναγνώστες ότι πρέπει να προσέχουν το μαργαριτάρι των αληθινών νοημάτων αυτών και όχι τα όστρακα των εξωτερικών λέξεων.

Παρόμοιας θεματολογίας είναι και το πέμπτο κεφάλαιο, στο οποίο ερμηνεύεται η έκφραση «Πνεύμα Χριστού». Βλέπουμε ότι ο Άγιος επιμένει αρκετά στην περί της Αγίας Τριάδος διδασκαλία της Εκκλησίας, διότι θεωρεί την τριαδολογική διαφορά με τους Παπικούς, ως την σημαντικότερη διαφορά με τους Ορθοδόξους.

Μεταξύ πέμπτου και έκτου κεφαλαίου παρεμβάλεται ακόμη ένα κεφάλαιο («Υπόθεσις μέση»). Και σε αυτό ο Όσιος Μελέτιος ασχολείται με την περί του Αγίου Πνεύματος διδασκαλία της Εκκλησίας.

Το επόμενο κεφάλαιο (Ϛ΄) αναλύει το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η πλάνη και η απουσία της γνώσεως των Γραφών, οφείλεται στην οίηση, η οποία κατά την διδαχή όλων των Πατέρων είναι εκείνη που γεννά τις αιρέσεις.

Το έβδομο κεφαλαίο πραγματεύεται ακόμη μία διαφορά μεταξύ των Ορθοδόξων και των Λατίνων, ήτοι την χρήση των αζύμων στη Θεία Ευχαριστία.

Στο όγδοο κεφάλαιο αποδεικνύει ο Όσιος Μελέτιος, ότι όχι μόνο οι Παπικοί είναι αιρετικοί, αλλά και όσοι από τους Ορθοδόξους έχουν εκκλησιαστική κοινωνία μαζί τους δεν σώζονται!

Στο προτελευταίο κεφάλαιο (θ’) αναλύεται το θλιβερό γεγονός ότι οι ποιμένες, λόγω της θέσεώς των και της ευθύνης που έχουν, είναι αίτιοι των αιρέσεων και όλων των άλλων κακών στην Εκκλησία.

Στο δέκατο και τελευταίο κεφάλαιο, ο Ομολογητής Πατέρας της Εκκλησίας υπενθυμίζει σε όλους ότι δεν πρέπει η αλήθεια να κρύβεται μέσα στη σιωπή, αλλά οφείλουμε να την ομολογούμε, διότι «ὁ τὴν ἀλήθειαν σιγῶν κρύπτει Χριστὸν ἐν τάφῳ».

ΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ:

Μέγιστα γὰρ ἐσφάλησαν καὶ πάμπλειστα Λατῖνοι

πᾶς τῶν πατέρων ὁ χορὸς αὐτοὺς καταδικάζει,

αἱρετικοῖς συντάττεται καὶ σύμπας ὁ Λατίνοις

συγκοινωνῶν μεμέρισται Χριστοῦ καὶ τῶν ἁγίων.

Τί λέγεις; Οὐκ αἱρετικοὺς καὶ Ἰταλοὺς προδήλως

ἅπαντα ταῦτα παριστᾷ καὶ φανερῶς ἐλέγχει,

καὶ σὺν αὐτοῖς ἀθετητὰς τῶν ὅρων ἀληθείας

ἅπαντας ἀποδείκνυσι τοὺς καθ᾽ ἡμᾶς ποιμένας,

τοὺς ἀξιοῦντας Ἰταλοῖς συγκοινωνεῖν ἀφόβως,

ὡς σφαλλομένοις μηδαμῶς εἰς τὴν ὀρθοδοξίαν; 

Γίνωσκε τοίνυν, ἀδελφέ, καὶ πέπεισο βεβαίως

καθάπερ φύραμα ζυμοῖ καὶ βραχυτάτη ζύμη

διὰ τῆς ἀνακράσεως τὴν μετ᾽ αὐτήν, ὡς οἶδας,

οὕτως ἡ μεθ᾽ αἱρετικῶν μολύνει κοινωνία

τῶν κοινωνούντων τὰς ψυχὰς τῇ τῶν κακῶν μεθέξει. 

Κρεῖττον, ὡς λέγουσι, θανεῖν καλῶς ἠγωνισμένον,

καὶ νόμον τὸν τῆς πίστεως τηρεῖν ἐσπουδακότα,

ἢ ζῆν, δοξάζεσθαι, πλουτεῖν κακοῖς συγκοινωνοῦντα.

Βέλτιον ὑπὲρ τῶν ὀρθῶν διΐστασθαι δογμάτων

ἢ παρανόμως συμφρονεῖν τοῖς ἑτεροδοξοῦσιν. 

Την έκδοση, στην οποία περιλαμβάνεται και ο εκτενής βίος του Οσίου από τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, μπορείτε να την προμηθευτείτε προσεχώς από το βιβλιοπωλείο "Βασιλεύουσα" (τηλ. 2103244197) ή αποστέλλοντας email στο: krufosxoleio@yahoo.gr