Ποιος πρωτοχρησιμοποίησε τον όρο "δυνάμει και ενεργεία"

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σε αυτό το άρθρο δεν θα ασχοληθούμε καθόλου με την ερμηνεία του όρου "δυνάμει και ενεργεία", του οποίου η χρήση από τον πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομο απετέλεσε την αφορμή (και όχι την αιτία) για το ματθαιϊκό σχίσμα του 1937. Θα ασχοληθούμε μόνο με το ποιος υπήρξε αυτός που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο αυτό, ώστε να αποκατασταθεί η αλήθεια και να πληροφορηθούν και οι αποσχισμένοι αδελφοί μας, οι λεγόμενοι Ματθαιϊκοί, οι οποίοι έχουν ήδη εκφράσει, κατά καιρούς, τις απόψεις τους περί του θέματος.

ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΑΤΘΑΙΪΚΩΝ

Οι θέσεις (διότι περί πολλών θέσεων πρόκειται και όχι μιας ενιαίας) των Ματθαιϊκών περί του θέματος είναι και μεταξύ τους αντικρουόμενες. Συγκεκριμένα:

1. Ο Ευγένιος Τόμπρος, Πρωτοσύγγελος των Ματθαιϊκών, έγραφε: "Ολίγων, βραδύτερον ο πρ. Φλωρίνης, δικολαβικώτατα και ελευθεριάζων, εφεύρεν απροσδοκήτως το περίφημον «δυνάμει και ενεργεία» θέλων να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα" [1]

2. Ο Αμφιλόχιος Ταμπουράς, νυν επίσκοπος της υπό τον Κήρυκο Κοντογιάννη ματθαιϊκής παρατάξεως, έγραφε για το "δυνάμει και ενεργεία" στο έργο του "Γνώσεσθε την αλήθειαν": "Τήν θεωρίαν ταύτην τήν ἐφεῦρε πρό τοῦ Φλωρίνης κάποιος Ἱερομόναχος, Δανιηλίδης Ἀθανάσιος ὀνόματι, εἰς τό Ἅγιον Ὄρος, ὁ ὁποῖος τήν διετύπωσεν εἰς μίαν μελέτην του, τῆ ὑποδείξει τοῦ ἰδίου τοῦ Χρυσοστόμου Παπαδοπούλου, μέ σκοπόν νά ἀποδυναμώση τήν κατά τοῦ Νεοημερολογιτισμοῦ Ὀρθόδοξον καί σθεναράν στάσιν τῶν ἁγιορειτῶν Ἱερομονάχων καί τῶν λοιπῶν Γ.Ο.Χ." [2].

3. Ο Ελευθέριος Γκουτζίδης, θεολόγος των Ματθαιϊκών, έγραφε για το "δυνάμει και ενεργεία" ότι: "τό πρῶτον ἐπενοήθη μετά τήν σύνοδον τῆς Φερράρας – Φλωρεντίας (1438-1439) ὑπό τῶν φιλοπαπικῶν λατινοφρόνων ἑνωτικῶν τῆς Κρήτης, οἱ ὁποῖοι ἀνεγνώριζον τήν ληστρικήν ἐκείνην σύνοδον καί ἐβλασφήμουν τόν ῞Αγιον Μάρκον" [3].

4. Στο περιοδικό "Κήρυξ Εκκλησίας Ορθοδόξων", επίσημο όργανο της ματθαιϊκής παρατάξεως του Χρυσοστόμου Μητρόπουλου, διαβάζουμε: "Ο επιστημονικός όρος "δυνάμει και ενεργεία" είναι αρχαίος φιλοσοφικός όρος χρησιμοποιηθείς το πρώτον υπό του Αριστοτέλους του φιλοσόφου προ Χριστού" [4].
Έτσι περιληπτικά οι τέσσερις απαντήσεις των Ματθαιϊκών περί του ποιος χρησιμοποίησε πρώτος το "δυνάμει και ενεργεία" είναι οι εξής:
α. Ο πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομος
β. Ο Αθανάσιος Δανιηλίδης
γ. Οι ουνίτες της Κρήτης κατά τον ΙΕ΄ αιώνα (ο Γκουτζίδης , στην υποσημείωση 11 της αναφερόμενης εργασίας του, κατονομάζει τον Πλουσιαδηνό) και
δ. Ο Αριστοτέλης.
Ποια είναι εν προκειμένω η αλήθεια;
Η σωστή απάντηση δεν είναι καμία από τις παραπάνω.

ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΚΟΛΛΥΒΑΔΕΣ 

Το "δυνάμει και ενεργεία", με την έννοια που το χρησιμοποίησε ο πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομος (όρος που αναφέρεται στους Ιερούς Κανόνες), πρωτοχρησιμοποιήθηκε στα τέλη του ΙΖ΄ αιώνος από τους Κολλυβάδες Πατέρες Νεόφυτο τον Καυσοκαλυβίτη και Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, που ασχολήθηκαν ιδιαιτέρως με το Κανονικό Δίκαιο και την κωδικοποίηση των Ιερών Κανόνων. 

+Ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης με το σπουδαίο έργο του "Επιτομή Ιερών Κανόνων", που μέρος του εξέδωσε ο θεολόγος Αγιορείτης Ιερομόναχος Θεοδώρητος Μαύρος [5], περιλαμβάνει ολόκληρο ερμηνευτικό κεφάλαιο υπό τον τίτλο "Περί του δυνάμει και ενεργεία των Ιερών Κανόνων" (σελ. 167 - 182 της προαναφερθείσης εκδόσεως).

+Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο κλασσικό έργο του "Πηδάλιον" αναφέρει το "δυνάμει και ενεργεία":
α. Στην υποσημείωση ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ τον Γ΄ Αποστολικό (και όχι ΣΤΟΝ Γ΄ Αποστολικό, όπως μπερδεύονται ορισμένοι Ματθαιϊκοί [6]) γράφει [7]:

β. Επίσης στην υποσημείωση στην Κανονική Επιστολή του Αγίου Γενναδίου Κωνσταντινουπόλεως [8] κατά της Σιμωνίας, που η Εκκλησία θεωρεί αίρεση [9]:

Αλλά και στο περισπούδαστο έργο του Οσίου Μελετίου του Ομολογητού "Αλφαβηταλφάβητος", που εκδόθηκε από τον Άγιο Νικόδημο, γίνεται και πάλι αναφορά σε υποσημείωση [10]:

Από τα παραπάνω αποδεικνύεται ξεκάθαρα ότι ο μακαριστός πρώην Φλωρίνης Χρυσόστομος Καβουρίδης, γνώστης της Θεολογίας και του Κανονικού Δικαίου, ακολούθησε την γραμμή των Αγίων Κολλυβάδων Πατέρων, οι οποίοι πρώτοι χρησιμοποίησαν τον όρο "δυνάμει και ενεργεία".

Νικόλαος Μάννης

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Θεοδωρήτου μοναχού, Δ΄ Ανοικτή επιστολή προς π. Ευγένιον Τόμπρον, Άγιον Όρος - Αθήναι 1973, σελ. 8. 

[2] Αμφιλοχίου ιερομονάχου, Γνώσεσθε την αλήθειαν, Αθήναι 1984, σελ. 9

[3] Ελευθερίου Γκουτζίδη, Η θέσις της Γνησίας Ορθοδόξου Εκκλησίας έναντι του Νεοημερολογιτισμού - Οικουμενισμού από το 1924 έως το 1935, Εισήγηση στον διάλογο με τους Φλωρινικούς, 5/18-3-1981

[4] Κ.Ε.Ο., Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2008, τεύχος 35, σελ. 232

[5] Επιτομή Ιερών Κανόνων, τόμος Α΄, Νεοφύτου Καυσοκαλυβίτου Ιεροδιακόνου, εκδόσεις Αστήρ, Αθήναι 2002

[6] Κ.Ε.Ο., δες ανωτέρω, σελ. 134. Και λαμβάνει αφορμή ο Ιερός Νικόδημος από τον Κανόνα αυτό διότι είναι ο πρώτος στη σειρά των Κανόνων που χρησιμοποιεί την λέξη "καθαιρείσθω".

[7] Πηδάλιον, Αγίου Νικοδήμου, δ΄ έκδοση, Αθήναι 1886, σελ. 18, υποσ. 1

[8] Αυτόθι, σελ. 561, υποσ. 6

[9] Πολλοί ισχυρίζονται πως το "δυνάμει και ενεργεία" των Ιερών Κανόνων, αφορά τάχα προσωπικά μόνο παραπτώματα των κληρικών και όχι θέματα Πίστεως. Δεν αναφέρουν όμως που στηρίζονται.

[10] Αλφαβηταλφάβητος, Αγίου Μελετίου του Ομολογητού, Άγιον Όρος 1928, σελ. 562, υπ. 1