«Διά νά δώσουμε πέρας εἰς τό προοίμιον αὐτό, θά εἴπωμεν μέ δύο λέξεις ὅτι: Το σημερινό Ἔθνος δέν ἐπῆγεν δυστυχῶς τόσον ἐμπρός, ὅσον λέγουν αὐτοί. (οἱ Εὐρωπαϊστές). Τό Ἔθνος τό Ἑλληνικόν, τό δοῦλον τουλάχιστον, εἶναι ἀκόμη πολύ πίσω καί τό ἐλεύθερον δέν δύναται να τρέξη ἀρκετά εμπρός, χωρίς τό ὅλον να διασπαραχθῆ, ὡς διασπαράσσεται, φεῦ! ἤδη. Ὁ τρέχων πρέπει να περιμένη καί τόν ἑπόμενον, ἐάν θέλη ἀσφαλῶς νά τρέχη. Ὁ ἐλεύθερος πρέπει να βοηθῆ τόν δεσμώτην ἢ πρέπει νά τόν ἀνακουφίζη. Ὅσον παρέρχεται ὁ χρόνος, τόσον τό ἐλεύθερον Ἔθνος καθίσταται, οἴμοι! ἀνικανώτερον, όπως δώση χείρα βοηθείας εἰς τό δοῦλον Εθνος.
Ἄγγλος ἢ Γερμανός ἢ Γάλλος δύναται νά εἶναι κοσμοπολίτης ἢ ἀναρχικός ἢ ἄθεος ἢ ὅτι δήποτε. Ἒκαμε τό πατριωτικόν χρέος του, έκτισε μεγάλη πατρίδα. Τώρα εἶναι ἐλεύθερος να ἐπαγγέλεται χάριν πολυτελείας τήν ἀπιστίαν καί τήν ἀπαισιοδοξίαν.
Αλλά Γραικύλος τῆς σήμερον, ὅστις θέλει να κάμη δημοσία τόν ἄθεον ἢ τον κοσμοπολίτην, ὁμοιάζει με νάνον ἀνορθούμενον ἐπ' ἄκρων ὀνύχων καί τανυόμενον νά φθάση εἰς ὕψος καί φανῆ καί αὐτός γίγας. Τό Έλληνικόν Ἔθνος, τό δοῦλον, ἀλλ' οὐδέν ἧττον καί τό ἐλεύθερον, έχει καί θά ἔχη διά παντός ἀνάγκην τῆς θρησκείας του.
Τό ἐπ' εμοί, ἐνόσω ζῶ καί ἀναπνέω καί σωφρονῶ, δέν θά παύσω πάντοτε, ἰδίως δέ κατά τάς πανεκλάμπρους ταύτας ἡμέρας νά ὑμνῶ μετά λατρείας τόν Χριστόν μου, να περιγράφω μετ' ἔρωτος τήν φύσιν καί νά ζωγραφῶ μετά στοργῆς τά γνήσια Ελληνικά ήθη. «Εάν ἐπιλάθωμαί σοι, Ἱερουσαλήμ, ἐπιλησθείη ἡ δεξιά μου, κολληθείη ἡ γλῶσσα μου τῷ λάρυγγι μου, ἐάν μή σοῦ μνησθῶ».
(Αλ. Παπαδιαμάντης, «Λαμπριάτικος Ψάλτης»)
Πριν ασχοληθούμε με την πολυκύμαντη ζωή του Θεόκλητου Φαρμακίδη και το πολυσχιδές έργο του και πριν ακόμα αναφερθούμε στους ανθρώπους και στα γεγονότα, που διαμόρφωσαν τις φιλοσοφικές, φιλολογικές και θρησκευτικές του αντιλήψεις και προοπτικές, νομίζουμε ότι πρέπει να περιγράψουμε σε συντομία το γενικό πνεύμα της εποχής του.
Σημαντικό ρόλο στους προσανατολισμούς του, έπαιξε ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός.
Ας δούμε όμως το πως οι ίδιοι οι διαφωτιστές περιγράφουν την ''αλλαγή'' αυτή, αυτό το ''πέρασμα'' από την ''παλαιά'' αντίληψη και ''πλάνη'' του ανθρώπου στην ''νέα'' και ''ανατρεπτική'' πρόοδο.....
1. Ο ΘΕΟΚΛΗΤΟΣ ΦΑΡΜΑΚΙΔΗΣ ΚΑΙ Ο ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
Ο Διαφωτισμός, που κατά τον 18ο αιώνα επικράτησε σχεδόν δυναμικά σ' ολόκληρη την Ευρώπη, επηρέασε σοβαρά την πολιτική σκέψη, την επιστημονική μεθοδολογία, τον φιλοσοφικό στοχασμό και τις αντιλήψεις για την ίδια τη ζωή[1].
Ο Διαφωτισμός ήταν ένα φιλοσοφικό κίνημα πλούσιο και πολυδιάστατο. Κυρίως άνθισε στη Γαλλία (με τους Εγκυκλοπαιδιστές Μοντεσκιέ, Μετρί, κ.ά.), στη Γερμανία (με τους Λάϊμπνιτς, Λέσσιγκ, Βόλφ κ.ά) και κατά δεύτερο λόγο στην Αγγλία (με τον Τζων Λοκ κ.ά.). Οι ρίζες του ανάγονται στον Βάκωνα (1561 - 1626) ο οποίος εξήρε το ρόλο της Επιστήμης. Είχε όμως αρχίσει από την Αναγέννηση και ενισχύθηκε στην εποχή της Θρησκευτικής Μεταρρύθμισης από τον Λούθηρο[2] και τα επιστημονικά επιτεύγματα του Κοπέρνικου, Κέπλερ και του Νεύτωνα.[3]
Ο Διαφωτισμός υπήρξε ιδιαίτερα επαναστατικός στην ανατροπή της παλιάς αντίληψης και της πλάνης του ανθρώπου.
Ο πυρήνας του είναι η προσπάθεια, όπως με την πρόοδο της επιστημονικής έρευνας, το ανθρώπινο πνεύμα απαλλαγεί από τις ανθρώπινες προλήψεις και φθάσει στην ορθή αντίληψη για τη ζωή.
Η αναταραχή που προκάλεσε ο Διαφωτισμός, βασιζόταν στη θεωρία της φυσικής ισότητας όλων των ανθρώπων και στη θεωρία της λαϊκής κυριαρχίας. Μια θεωρία, που αρνιόταν το δικαίωμα του «άρχειν» στις παραδοσιακές απολυταρχικές μοναρχίες και κυρίως στην αναστολή των δυναστικών επιβουλών των μεγάλων εις βάρος των μικρών κρατών[4].
Η ακήρυκτη θεωρητική σύγκρουση, μεταξύ της παλιάς Ελληνικής φιλοσοφίας και της νέας φιλοσοφίας των Διαφωτιστών, η οποία εκτυλίχθηκε στη σκιά των μεγάλων και δυνατών ζυμώσεων της εποχής, καθιστά σαφέστερες τις πολυσήμαντες διαστάσεις των πνευματικών συγκρούσεων, για τα ιστορικά πεπρωμένα του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας[5].
Μέσα από τις δύο αυτές διαφορετικές κοσμοθεωρίες, τη Θεοκρατική (Παράδοση) και την Ανθρωποκεντρική (Διαφωτισμός) διαμορφώθηκαν πολιτικά και Εκκλησιαστικά θέματα στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος.
Η Φιλοσοφία του Διαφωτισμού συμπορευόταν απόλυτα με τις ιδέες του Φαρμακίδη για την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Πολλά σοβαρά και συγκλονιστικά γεγονότα συνετέλεσαν στη διαμόρφωση του Φιλοσοφικού επαναστατικού αυτού κινήματος, δηλαδή του Διαφωτισμού.
Πρώτα, πρώτα η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας, που έγινε στην Αμερική το 1776. Μ' αυτή κηρύχθηκε και αναγνωρίστηκε η φυσική ενότητα όλων των ανθρώπων. Η δουλεία και τα ανθρωποπάζαρα σταμάτησαν και η κοινωνική δικαιοσύνη έγινε το κυρίαρχο κήρυγμα του Νέου Κόσμου.
Στη Γαλλία η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το 1789 υπονόμευσε τη χρήση βίας, την ανισότητα και την κοινωνική αδικία. Η Γαλλική Επανάσταση αποτέλεσε μεγάλο σταθμό στην ιστορία. Ανακούφισε τις λαϊκές τάξεις και συνάμα έγινε παράδειγμα για μίμηση
από τους καταδυναστευμένους λαούς.
Στην Αγγλία έγινε η μεγάλη βιομηχανική επανάσταση. Αποδέσμευσε τον άνθρωπο από την εργατική εκμετάλλευση. Άνοιξε νέους ελπιδοφόρους ορίζοντες για τη βελτίωση των συνθηκών ανθρώπινης ζωής. Μεταβλήθηκε η αγροτική απασχόληση με τις τοπικές αγορές, σε μια βιομηχανική κοινωνία με παγκόσμιες σχέσεις. Σ' αυτή συνετέλεσαν αναμφισβήτητα οι ανακαλύψεις και οι εφευρέσεις του 18ου αιώνα.
Ακολούθησαν οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι, ο Ρομαντισμός, η αφύπνιση των λαών[6].
Όλα αυτά αποτελούσαν έντονα σημάδια, που φανέρωναν ουσιαστικά το τέλος του Μεσαίωνα και την ανατολή μιας εποχής με ριζοσπαστικές αλλαγές στη ζωή του ανθρώπου.
Ο
Διαφωτισμός της Ευρώπης πολύ γρήγορα βρήκε πρόσφορο έδαφος, στην υπόδουλη
Ελλάδα.
Ο Αδαμάντιος Κοραής στο Παρίσι, ο Θεόκλητος Φαρμακίδης στη Βιέννη, ο Αθανάσιος Ψαλίδας, δυναμικός εκπρόσωπος του νεοελληνικού Διαφωτισμού, πρωτοπόρος της γλωσσικής αλλαγής, και έπειτα διδάκτωρ της Ιονίου Ακαδημίας, ο Δημ. Καταρτζής, ο Γρηγ. Κωνσταντάς κ.ά. στην υπόδουλη Ελλάδα, αποτελούσαν ένα κύκλωμα, που μεταλαμπάδευε τον Διαφωτισμό στην Πατρίδα μας[7].
Ο
Αθαν. Ψαλίδας (1764-1829) κράτησε συνεχή επαφή με τον Κοραή και ακολούθησε
πιστά το δρόμο, που χάραξε εκείνος. Δυναμικός στο λόγο και στην γραφίδα,
φανατικός μετακενωτής του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού στην Ελλάδα γράφει:
«Πρῶτον νά μήν κρίνη μέ τάς προλήψεις τῶν ἄλλων, ἀλλά με το φῶς τοῦ νοός του.
Δεύτερον να στοχάζεται ἂν καί αὗται αἱ ἰδέαι, συμφωνοῦν μέ αὐτά τά πράγματα, και Τρίτον, ἂν εἶναι καί ἀπό μέρους τοῦ νοός του αἱ ἰδέαι τῶν λεγομένων. Νά μή δεχόμαστε κανένα ἐπιχείρημα ἐκ τῶν προτέρων, ἀλλά ὅλα ἐκ τῶν ὑστέρων. (...) επειδή ἡμεῖς καί ὅ,τι ἐννοοῦμεν καί ὅ,τι προσλαμβάνομεν, ἐξ αὐτῆς τῆς πείρας γιγνώσκομεν..» (Γ. Καρράς σελ. 42)
Όλοι οι Διαφωτιστές, συνιστούν τη μελέτη των θετικών επιστημών. Ο Αθ. Ψαλίδας συνιστά την μελέτη της Μηχανικής, της Οπτικής, της Φυσικής και της Χημείας.
Ο Φαρμακίδης το ίδιο. Για την Γεωγραφία έγραφε στον «Λόγιο Ἑρμῆ».
«Από τήν Γεωγραφίαν ὁδηγοῦνται οἱ Ἱστορικοί, οἱ Ρήτορες, οἱ Ποιητές και Στρατηγοί καί ἥρωες. Ἡ πρόοδός της εἶναι συνδεδεμένη μέ τῶν λοιπῶν ἐπιστημῶν, τεχνῶν καί τῆς Φιλολογίας τάς προόδους. Ακόμα καί αὐτός ὁ γεωργός, δέν πρέπει νά εἶναι ἀλλότριος τῆς Χημείας, τῆς Βοτανικῆς καί τῆς Ζωολογίας...»[8].
Παλαιότερα
ο κοινός νούς, είχε την τάση να προσφεύγει στη Θρησκεία, για να βρει λύσεις.
Στη σύγχρονη κοινωνία το ρόλο αυτόν, αναλαμβάνουν οι Επιστήμες. Κάθε μία απ' αυτές μελετά ορθολογικά τη συγκρότηση και την έκφραση της συλλογικής ζωής των ανθρώπων.
[1] Μεγάλη Ελληνική
Εγκυκλοπαίδεια.
[2] Θα δούμε στα
ακόλουθα, πόσο ο Θ. Φαρμακίδης επηρέαστηκε από τις ανακαινιστικές ιδέες
του Λουθήρου.
[3] Γιάννης Καρράς.
«Οι Φυσικές και Θετικές Επιστήμες κατά τον Ελληνικό 18ο αιώνα». Εκδόσεις
Gotemberg 1977. σελ. 53
[4] . Γιάννης Καρράς
ό.π. σελ. 57
[5] Πρακτικά Συνεδρίου
Κοινότητας Τσαριτσάνης. «Ο Κων. Οἰκονόμος ὁ ἐξ Οικονόμων». Έκδοση 1966, σελ.
53.
[6] Βλ. Γιάννης Καρράς
ό.π. σελ. 53
[7] Κων. Δημαράς. «Ο
Κοραής και η εποχή του». Εκδ. ΑΕΤΟΣ, Αθῆναι 1953.σελ. 14
[8] Βλ. Γιάννης Καρράς
ό.π. σελ. 42, 46
0 comments:
Δημοσίευση σχολίου