Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑ

Το ζήτημα της πνευματικής πατρότητος ήταν ένα από τα σημαντικότερα θέματα, τα οποία απασχόλησαν την Εκκλησία στο πέρασμα των αιώνων. Με αυτό έχουν ασχοληθεί πολλοί πατέρες και διδάσκαλοι της Εκκλησίας μας.
Ύστερα από την Ανάληψη του Χριστού οι μαθητές βίωσαν προσωρινά τον πόνο της φαινομενικής εγκατάλειψης, καθώς, όπως τους υποσχέθηκε ο Κύριος, δεν θα τους άφηνε ορφανούς, αλλά θα τους έστελνε τον Παράκλητο, το Πνεύμα το Άγιο, για να είναι μαζί τους μέχρι τη συντέλεια του κόσμου. Ο Κύριος δεν εγκαταλείπει τους μαθητές του στην πνευματική ορφάνια, αλλά ως γνήσιος πνευματικός πατέρας νοιάζεται γι’ αυτούς και τους στέλνει το Πνεύμα το Άγιο, για να τους οδηγήσει στην αλήθεια.
Μέσω του Αγίου Πνεύματος στη συνέχεια, οι Απόστολοι έγιναν και αυτοί πνευματικοί πατέρες και τη σκυτάλη ανέλαβαν έπειτα οι επίσκοποι και οι διάδοχοι αυτών. Εκ των ανωτέρω διαφαίνεται ξεκάθαρα η μεγάλη σημασία της πνευματικής πατρότητος μέσα στο χώρο της Εκκλησίας, η οποία δεν είναι κάτι καινούριο, αλλά αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της. Ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας θεωρεί ότι η σχέση του πνευματικού πατέρα με το πνευματικό του τέκνο έχει ως στόχο να μετατρέψει τον άνθρωπο από σκλάβο σε ελεύθερο. Ο όσιος Πέτρος ο Δαμασκηνός πιστεύει ότι ο πνευματικός πατέρας θα πρέπει να έχει διάκριση, ένα θεόσδοτο χάρισμα, για να μπορεί να συμβουλεύσει. Ο πνευματικός θα πρέπει ακόμη να σέβεται την ελευθερία του πνευματικού του τέκνου. Το πνευματικό τέκνο δεν πρέπει να εξαναγκάζεται αλλά να αισθάνεται την ελευθερία.| Ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος υποστηρίζει ότι κάθε πιστός, ο οποίος αναζητεί τη σωτηρία της ψυχής του, έχει ανάγκη από έναν πνευματικό καθοδηγητή, έναν άγιο και σοφό οδηγό, έτσι ώστε να καταφέρει καθένας να γνωρίσει την οδό της μετανοίας και μέσα από την άσκηση να αποκτήσει μόνιμα και αναφαίρετα χαρίσματα και να αποφύγει την αιώνια καταδίκη. Ο ιερός πατέρας δεν παραλείπει να συμβουλεύει τους πιστούς να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί κατά την αναζήτηση του πνευματικού τους πατέρα. Ο άνθρωπος που θα αναλάβει τον ρόλο αυτό θα πρέπει να δέχεται ο ίδιος τον λόγο του Θεού και να μπορεί να μεταβληθεί σε όργανο του Αγίου Πνεύματος. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει να έχει θεραπευθεί πρώτα ο ίδιος και η καρδιά του να έχει φωτιστεί από το Άγιο Πνεύμα. Θα πρέπει επίσης να είναι σε θέση να νουθετεί και να διδάσκει, δίχως να διαστρεβλώνει τον λόγο και τη διδασκαλία των Αγίων Πατέρων. Σύμφωνα με όσα διδάσκει ο ιερός πατέρας η πνευματική καθοδήγηση απαιτεί έναν άνθρωπο με πείρα και χωρίς εμπάθεια. Αν ελλείπουν αυτά τα χαρακτηριστικά, τότε είναι πιθανό ο πιστός αντί να οδηγηθεί στον δρόμο και στη ζωή του ευαγγελίου, να οδηγηθεί σε άλλα μονοπάτια..... Σύμφωνα με τον Μέγα Βασίλειο, έργο του πνευματικού πατέρα είναι η επιμέλεια των ψυχών, έτσι ώστε να θεραπευτούν και να οδηγηθούν στην εν Χριστώ ζωή. Ο ιεράρχης της Καισάρειας αποδέχεται ότι πνευματικός πατέρας μπορεί να ονομάζεται και αυτός που συνεισφέρει στην πνευματική αναγέννηση, σημειώνει όμως ότι θα πρέπει να γνωρίζει τον τρόπο με τον οποίο θα παρέμβει στα ψυχικά τραύματα του ανθρώπου. Ο όσιος Νικόδημος Αγιορείτης θεωρεί πως πνευματικός πατέρας μπορεί να είναι αυτός, που έχει καταφέρει μέσω της άσκησης να φτάσει στην απάθεια, και ότι καλύτεροι για αυτό το έργο είναι οι πιο έμπειροι και οι πιο ηλικιωμένοι, αλλά και οι νεαροί, εφόσον η φρόνησή τους και οι αρετές τους ήταν ίδιες με αυτές των γερόντων. Ο Άγιος Συμεών υποστηρίζει πως μόνο ο Θεός μπορεί να εξασφαλίσει τον κατάλληλο καθοδηγητή. Ο πιστός οφείλει να προσευχηθεί έντονα και με δάκρυα, έτσι ώστε να λάβει εκ μέρους του Θεού την πληροφορία για ένα καθοδηγητή με αγιοσύνη. Υποστηρίζει, ακόμα, ότι ο πιστός δεν πρέπει να υπακούει σε αυτόν τυφλά. Αντίθετα, θα πρέπει να ερευνά τις γραφές και να ελέγχει, σύμφωνα με αυτές, αυτά που του διδάσκει και του προτείνει ο πνευματικός του και αν ο πνευματικός πατέρας φέρει τα απαιτούμενα προσόντα. Μόνο έτσι θα εξασφαλίσει ότι δεν θα οδηγηθεί σε πλάνη από τον πνευματικό του «Καὶ εἰ μὲν εἰς ὃν ἤδη ἔσχες πατέρα πνευματικὸν περισσοτέρως πληροφορεῖται παρὰ τῆς χάριτος ἡ καρδία σου, ποίει ἅ σοι λέγει καὶ σῴζῃ· ... Εἰ δὲ πρὸς ἄλλον τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἐκπέμψει σε, μὴ διστάσῃς τὸ σύνολον· ἀκούομεν γὰρ καὶ Παῦλον φυτεύσαντα καὶ Ἀπολλῶ ἀρδεύσαντα καὶ Χριστὸν αὐξάνοντα» καὶ προτρέπει: «Ποίησον οὖν ἀδελφέ, καὶ σὺ καθὼς εἴπομεν, καὶ ἄπελθε πρὸς ἄνθρωπον, ὃν ὁ Θεὸς ἢ μυστικῶς δι’ ἑαυτοῦ ἢ φανερῶς διὰ δούλου αὐτοῦ ὑποδείξει σοι». Εξάλλου, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο ίδιος, είναι πολλοί αυτοί που έχουν ως στόχο τη διασπορά του ψεύδους και της πλάνης με το προσωπείο του διδασκάλου: «Πολλοί γάρ, ἴσθι, πλάνοι καί ψευδοδιδάσκαλοι ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις γεγόνασιν». Σε άλλο σημείο ο ιερός πατέρας αναφέρει ότι πολλοί από τους πνευματικούς οδηγούς φαίνονται εξωτερικά ενάρετοι, αλλά και ευλαβείς, ωστόσο λίγοι είναι εκείνοι που έχουν επιτύχει την αρετή και μπορούν με τις προσευχές τους να εκδιώξουν τα πάθη.
Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος ασκεί σκληρή κριτική στους μοναχούς αλλά και στους ιερείς και στους αρχιερείς. Αυτή αποτελεί μία γόνιμη κριτική που στόχο έχει την αναζωογόνηση τόσο της Εκκλησίας όσο και του μοναχισμού, προκειμένου οι άνθρωποι να είναι άξιοι να φέρουν το χάρισμα της πνευματικής πατρότητας και να το καλλιεργήσουν και όχι έλλειψη σεβασμού ή υποτίμηση της Εκκλησίας από την πλευρά του Αγίου.
Ο πνευματικός πατέρας για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στο σημαντικό αλλά επίπονο έργο του, θα πρέπει να κατέχει σημαντικές δεξιότητες αλλά και χαρίσματα.
Ο πνευματικός πατέρας θα πρέπει να είναι ο ίδιος θεραπευμένος, για να μπορέσει να βοηθήσει με την προτροπή και τις συμβουλές του τον άνθρωπο στη θεραπεία. Εξάλλου, θεωρεί δεδομένο ότι για να μπορέσει κάποιος να βοηθήσει τους ανθρώπους να αποκτήσουν το Άγιο Πνεύμα θα πρέπει πρώτα να τα έχει καταφέρει ο ίδιος: «Πρέπει νά φωτισθῇς πρῶτον ἀπό τό ἀληθινόν φῶς καί μετά ταῦτα νά φέρῃς καί ἄλλους εἰς αὐτό τό φῶς. Πρέπει νά ἐλευθερωθῇς πρῶτον ἐσύ καί μετά, νά ἐπιχειρίζεσαι διά νά ἐλευθερώσεις ἄλλους» τονίζει πολύ όμορφα στους Λόγους του.
|Απαραίτητη προϋπόθεση για την πνευματική πατρότητα αποτελεί για τον ιερό πατέρα η επαφή με το φως του Αγίου Πνεύματος. Όποιος δεν το έχει βιώσει, δεν έχει λάβει τη χάρη Του και δεν έχει καμία σημασία αν βρίσκεται μέσα στους κόλπους της εκκλησίας, τονίζει ο ιερός πατήρ και μύστης της χάριτος.
Η χάρη του Αγίου Πνεύματος δε διακρίνει τους ανθρώπους σε κληρικούς και κοσμικούς, αλλά σε ανθρώπους που θέλουν να δεχθούν και σε εκείνους που αρνούνται το φως του Ιησού Χριστού. Μόνο οι πρώτοι είναι αυτοί που μπορούν να κηρύξουν για τη χάρη Του. Εάν αυτό δεν υπάρχει, ακόμα και αν βρίσκεται κάποιος στους κόλπους της Εκκλησίας, δεν την ωφελεί αλλά με τη στάση του της προκαλεί βλάβη. Υπάρχουν άνθρωποι εντός της Εκκλησίας, σύμφωνα με τον Συμεών, που διδάσκουν ψεύτικα, αφού οι ίδιοι δεν έχουν δεχθεί τη διδαχή και αυτούς τους θεωρεί επικίνδυνους.
Αναμφισβήτητα, ο πνευματικός πατέρας για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στο σημαντικό αλλά επίπονο έργο του, θα πρέπει να κατέχει σημαντικές δεξιότητες αλλά και χαρίσματα. Ένα από αυτά τα χαρίσματα είναι η διορατικότητα, η οποία, σύμφωνα με τον Συμεών τον Νέο Θεολόγο, αποτελεί την ικανότητα του πνευματικού πατέρα να διακρίνει τους λογισμούς. Αποτελεί ένα είδος πνευματικής όρασης, από τα οφέλη της οποίας επωφελούνται τόσο ο ίδιος ο πνευματικός πατέρας όσο και τα πνευματικά του τέκνα. Μέσω της διάκρισης, ο πνευματικός πατέρας είναι σε θέση να δει τι υπάρχει μέσα στην καρδιά, αρκεί βέβαια αυτή να είναι καθαρή και να επιτρέπει την ορατότητα. Στην αντίθετη περίπτωση, ο πνευματικός πατέρας δεν μπορεί να προβεί στην απαραίτητη διάγνωση για το πνευματικό του τέκνο ώστε να κατανοήσει τι πρέπει να γίνει.
Η διάκριση αποτελεί χάρισμα και όχι δεξιότητα και κατά συνέπεια δεν καλλιεργείται, αλλά δωρίζεται στον πνευματικό πατέρα από το Άγιο Πνεύμα. Αποτελεί δε βασική προϋπόθεση για τον Άγιο, αφού ο πνευματικός πατέρας «μή ἔχων τό φῶς ἐν ἑαυτῷ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, οὐδέ τάς αὐτοῦ πράξεις καλῶς ἰδεῖν, οὐδέ εἰ πρός ἀρέσκειαν Θεοῦ εἰσι, τελείως πεπληροφόρηται. Ἀλλ᾿ οὐδέ ἄλλους ὁδηγῆσαι ἤ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ διδάξαι δύναται, οὐδέ λογισμούς ἀλλοτρίους ἐστίν ἀναδέχεσθαι ἄξιος...» (Kατήχησις 33, SC 113, 250).

(Συνεχίζεται)