«τιμῆς ἠγοράσθητε· μὴ γίνεσθε δοῦλοι ἀνθρώπων» (Α' Κορ. 7:23)

 

Ὁ κάθε ἕνας ἂς μείνῃ εἰς τὴν κατάστασιν ποὺ ἦτο, ὅταν ἐκλήθη εἰς τὴν πίστιν. Ἤσουν δοῦλος, ὅταν ἐκλήθης εἰς τὴν πίστιν, μὴ σὲ μέλῃ γιὰ τὴν κατάστασιν αὐτὴν τῆς δουλείας». Αὐτά, λέγει, δὲν ὠφελοῦν καθόλου εἰς τὴν πίστιν μὴ λοιπὸν φιλονεικῆς καὶ μὴ ἀναστατώνεσαι, διότι ἡ πίστις τὰ ἐξέβαλεν ὅλα αὐτά.
«Κάθε ἕνας ἂς μένῃ εἰς τὴν κατάστασιν ποὺ ἦτο, ὅταν ἐκλήθη εἰς τὴν πίστιν». Εκλήθης εἰς τὴν πίστιν ἔχων ἄπιστον γυναῖκα; ἔχε την μὴ ἐκδιώκης τὴν γυναῖκα σου λόγῳ τῆς πίστεώς σου. Ἐκλήθης εἰς τὴν πίστιν, ἐνῷ ἤσουν δοῦλος; μὴ σὲ νοιάζῃ ̇ μένε δοῦλος. Εκλήθης εἰς τὴν πίστιν ἀπερίτμητος; μένε ἀπερίτμητος. Επίστευσες, ἀφοῦ εἶχες ὑποστῆ περιτομήν; μένε μὲ τὴν περιτομήν αὐτὸ δηλαδή σημαίνει τὸ «Οπως καθώρισεν ὁ Θεὸς τὴν ζωὴν τοῦ καθενός». Αὐτὰ δηλαδὴ δὲν εἶναι κωλύματα διὰ τὴν εὐσέβειαν. Σύ ἐκλήθης εἰς τὴν πίστιν, ἐνῷ ἤσουν δοῦλος, ἄλλος ἔχων γυναῖκα ἄπιστον, ἄλλος ἀφοῦ εἶχεν ἤδη ὑποστῆ περιτομήν. Πώ, πώ ποῦ ἔθεσε τὴν δουλείαν! Όπως ἀκριβῶς δὲν ὠφελεῖ καθόλου ἡ περιτομὴ οὔτε βλάπτει ἡ ἔλλειψις περιτομῆς, ἔτσι οὔτε βλάπτει ἡ δουλεία οὔτε ὠφελεῖ ἡ ἐλευθερία.
Καὶ διὰ νὰ καταδείξῃ τοῦτο μὲ μεγαλυτέραν σαφήνειαν, λέγει «Ἀλλὰ καὶ ἂν ἠμπορῆς νὰ γίνης ἐλεύθερος, χρησιμοποίησε περισσότερον τὴν δουλείαν», δηλαδὴ νὰ εἶσαι περισσότερον δοῦλος. Καὶ διατί τέλος πάντων αὐτὸν ποὺ δύναται νὰ ἐλευθερωθῇ τὸν συμβουλεύει νὰ μείνῃ δοῦλος; Διότι θέλει νὰ δείξῃ ὅτι καθόλου δὲν βλάπτει ἡ δουλεία, ἀλλ ̓ ὠφελεῖ μάλιστα. Καὶ γνωρίζω μὲν ὅτι μερικοὶ ἰσχυρίζονται ὅτι τὸ «χρησιμοποίησε περισσότερον» τὸ εἶπε περὶ ἐλευθερίας, ὑποστηρίζοντες ὅτι σημαίνει, ἐὰν ἡμπορῆς νὰ ἐλευθερωθῇς, ἐλευθερώσου. Ἐὰν ὑπαινίσσετο τοῦτο, ὁ λόγος αὐτὸς θὰ ἦτο πολὺ ἀντίθετος εἰς τὸν τρόπον σκέψεως τοῦ Παύλου διότι τὴν στιγμὴν κατὰ τὴν ὁποίαν παρηγορεῖ τὸν δοῦλον καὶ τοῦ ἀποδεικνύει ὅτι δὲν εἶναι καθόλου ἀδικημένος, δὲν θὰ τὸν προέτρεπε νὰ γίνῃ ἐλεύθερος διότι ἴσως κάποιος θὰ τοῦ ἔλεγε· Τί λοιπόν, ἂν δὲν ἠμπορῶ νὰ ἐλευθερωθῶ; ἔχω ἀδικηθῆ καὶ εὑρίσκομαι εἰς μειονεκτικὴν θέσιν; Δὲν λέγει λοιπὸν τοῦτο, ἀλλ ̓ ἐκεῖνο ποὺ εἶπα προηγουμένως, θέλων νὰ δείξῃ ὅτι δὲν κερδίζει τίποτε περισσότερον αὐτὸς ποὺ γίνεται ἐλεύθερος, καὶ ἑπομένως, λέγει, καὶ ἂν ἀκόμη ἐξαρτᾶται ἀπὸ ἐσένα νὰ ἐλευθερωθῇς, μᾶλλον μένε ὡς δοῦλος.
Κατόπιν προσθέτει καὶ τὴν αἰτιολογίαν «Διότι ἐκεῖνος ποὺ ἐκλήθη ἀπὸ τὸν Κύριον, ὅταν ἦτο δοῦλος, εἶναι τώρα ἀπελεύθερος τοῦ Κυρίου· ὁμοίως, καὶ ἐκεῖνος ποὺ ἐκλήθη, ὅταν ἦτο ἐλεύθερος, εἶναι δοῦλος τοῦ Χριστοῦ». Δηλαδὴ μεταξὺ τῶν Χριστιανῶν, λέγει, καὶ οἱ δύο εἶναι ἴσοι, διότι ὁμοίως καὶ σὺ εἶσαι δοῦλος τοῦ Χριστοῦ, παρομοίως καὶ ὁ κύριός σου. Πῶς λοιπὸν ὁ δοῦλος ἔγινεν ἀπελεύθερος;". Διότι, ἐνῷ παραμένεις δοῦλος, σὲ ἠλευθέρωσεν ὄχι μόνον ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν ἐξωτερικὴν δουλείαν. Δὲν ἀφήνει δηλαδὴ δοῦλον τὸν δοῦλον, οὔτε κανένα ἄνθρωπον νὰ μένῃ εἰς δουλείαν τοῦτο εἶναι τὸ ἀξιοθαύμαστον. Καὶ πῶς ὁ δοῦλος εἶναι ἐλεύθερος, ἐνῷ παραμένει δοῦλος; Οταν εἶναι ἀπηλλαγμένος ἀπὸ τὰ πάθη καὶ τὰ νοσήματα τῆς ψυχῆς, ὅταν περιφρονῇ τὰ χρήματα καὶ τὴν ὀργὴν καὶ τὰ ἄλλα παρόμοια πάθη.
«Εχετε ἀγορασθῆ μὲ τίμημα, μὴ γίνεσθε δοῦλοι ἀνθρώπων». Ὁ λόγος αὐτὸς δὲν ἔχει λεχθῆ πρὸς τοὺς δούλους μόνον ἀλλὰ καὶ πρὸς τοὺς ἐλευθέρους· διότι εἶναι δυνατὸν καὶ ἕνας δοῦλος νὰ μὴ εἶναι δοῦλος ἀλλὰ καὶ ἕνας ἐλεύθερος νὰ εἶναι δοῦλος. Και πῶς ὁ δοῦλος δὲν εἶναι δοῦλος; Ὅταν ὅλα τὰ κάμνῃ διὰ τὸν Θεόν, ὅταν δὲν ὑποκρίνεται καὶ οὔτε πράττη κάτι, διὰ νὰ τὸν ἴδουν οἱ ἄνθρωποι, πρᾶγμα τὸ ὁποῖον εἶναι δουλεία· δηλαδή, ἐνῷ εἶναι δοῦλος ἀνθρώπων, εἶναι ἐλεύθερος. Ἢ πῶς πάλιν κάποιος, ἐνῷ εἶναι ἐλεύθερος, γίνεται δοῦλος; Οταν κάμνῃ εἰς τοὺς ἀνθρώπους κάτι πονηρὸν ἢ ἀπὸ τὴν γαστριμαργίαν του ἢ ἀπὸ τὴν ἐπιθυμίαν του νὰ αποκτήσῃ χρήματα ἢ δύναμιν αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὁ ἀθλιώτερος δοῦλος, ἔστω καὶ ἂν εἶναι ἐλεύθερος.
Πρόσεξε τὰ ἑξῆς δύο παραδείγματα: Ὁ Ἰωσὴφ ἦτο δοῦλος ἀλλὰ δὲν ἦτο δοῦλος ἀνθρώπων, διὰ τοῦτο καὶ μέσα εἰς τὴν δουλείαν του ἦτο ὁ πλέον ἐλεύθερος ἐξ ὅλων τῶν ἐλευθέρων. Δὲν ὑπεχώρησε λοιπὸν εἰς τὴν κυρίαν του εἰς ὅ,τι ἐκείνη ὡς δούλη ἠθέλησεν. Αφ' ἑτέρου ἐκείνη ἦτο ἐλευθέρα, καὶ ὅμως ἦτο ἡ ἀθλιεστέρα ὅλων τῶν δούλων, μὲ τὸ νὰ κολακεύῃ καὶ νὰ παρακαλῇ τὸν ὑπηρέτην της ἀλλὰ δὲν ἔπεισε τὸν ἐλεύθερον ἐκεῖνον νὰ κάμῃ ὅ,τι δὲν ἤθελε νὰ κάμη. Επομένως ἐκείνη ἡ κατάστασις δὲν ἦτο δουλεία, ἀλλ ̓ ἐλευθερία τοῦ ὑψίστου βαθμοῦ. Διότι κατὰ τί ἠμποδίσθη ἐκεῖνος ἀπὸ τὴν δουλείαν εἰς τὴν ἄσκησιν τῆς ἀρετῆς; Ας τὸ ἀκούσουν δοῦλοι καὶ ἐλεύθεροι. Ποῖος ἦτο ὁ δοῦλος; Αὐτὸς ποὺ τὸν ἤθελεν ἐπίμονα ἢ αὐτὴ ποὺ τὸν ἤθελεν; αὐτὴ ποὺ παρακαλοῦσε ἢ αὐτὸς ποὺ κατεφρόνει αὐτὴν ποὺ τὸν ἱκέτευε; Διότι πράγματι ὁ Θεός καθώρισε κανόνας συμπεριφορᾶς τῶν δούλων καὶ ἔχει νομοθετήσει μέχρι τοῦ πρέπει νὰ τοὺς τηροῦν καὶ δὲν πρέπει νὰ τοὺς ὑπερβαίνουν. Οταν δηλαδὴ ὁ κύριος δὲν διατάσσῃ τίποτε ἀπὸ ὅσα δὲν θέλει ὁ Θεός, πρέπει ὁ δοῦλος νὰ ἀκολουθῇ καὶ νὰ ὑπακούῃ. Αν όμως προχωρήσης περισσότερον, καὶ ἂν ἀκόμη εἶσαι ἐλεύθερος, ἔγινες δοῦλος. Αὐτὸ ἀκριβῶς ὑπαινίσσεται λέγων «Μὴ γίνεσθε δοῦλοι ἀνθρώπων». Αν ὅμως δὲν εἶναι τοῦτο, ἀλλὰ προέτρεψε τοὺς δούλους νὰ ἐγκαταλείπουν τοὺς κυρίους των καὶ νὰ ἀγωνίζωνται νὰ γίνωνται ἐλεύθεροι, πῶς συνεβούλευε λέγων «Καθένας ἂς μένῃ εἰς τὴν κατάστασιν ποὺ ἦτο, ὅταν ἐκλήθη εἰς τὴν πίστιν» «Ὄσοι εἶναι ὑπὸ τὸν ζυγὸν τῆς δουλείας, ἂς θεωροῦν τοὺς κυρίους των ἀξίους πάσης τιμῆς· καὶ ὅσοι ἔχουν κυρίους πιστοὺς ἂς μὴ τοὺς περιφρονοῦν μὲ τὴν πρόφασιν ὅτι εἶναι ἀδελφοὶ αὐτοὶ ποὺ ὠφελοῦνται ἀπὸ τὴν ὑπηρεσίαν των. Καὶ εἰς τὰς ἐπιστολάς του πρὸς τοὺς Ἐφεσίους καὶ τοὺς Κολοσσαεῖς τὰ ἴδια παραγγέλλει και νομοθετεί.
Εἶναι λοιπόν φανερὸν ὅτι δὲν καταδικάζει τὴν ἰδίαν τὴν δουλείαν ἀλλὰ τὴν κακήν δουλείαν, εἰς τὴν ὁποίαν περιπίπτουν καὶ οἱ ἐλεύθεροι: καὶ ἡ ὁποία εἶναι ἡ βαρύτερη ἀκόμη καὶ διὰ τοὺς ἐλευθέρους. Τί ὠφελήθησαν, ἀλήθεια, οἱ ἀδελφοὶ τοῦ Ἰωσὴφ ποὺ ἦσαν ἐλεύθεροι; Δὲν ἦσαν οἱ ἀθλιώτεροι δοῦλοι, ἐφ ̓ ὅσον ἐψεύδοντο καὶ πρὸς τὸν πατέρα των καὶ πρὸς τοὺς ἐμπόρους καὶ πρὸς τὸν ἀδελφόν των; Ὁ ἐλεύθερος ἄνθρωπος δὲν εἶναι τέτοιος ἀλλὰ λέγει τὴν ἀλήθειαν παντοῦ καὶ εἰς ὅλας τὰς περιπτώσεις· καὶ τίποτε δὲν ἠμπόρεσε νὰ τὸν ὑποδουλώσῃ, οὔτε δεσμὰ οὔτε δουλεία οὔτε ὁ ἔρωτας τῆς κυρίας του οὔτε ὅτι ἔζη εἰς ξένον τόπον, ἀλλὰ παντοῦ παρέμενεν ἐλεύθερος. Τοῦτο λοιπὸν εἶναι πραγματικὴ ἐλευθερία, ὅταν κανεὶς καὶ ὡς δοῦλος διαλάμπη.
Τέτοιος εἶναι ὁ Χριστιανισμός· εἰς τοὺς δούλους, ἐνῷ παραμένουν δοῦλοι, χαρίζει ἐλευθερίαν. Καὶ ὅμως ἀκριβῶς τὸ ἐκ φύσεως άτρωτον σῶμα τότε ἀποδεικνύεται ἄτρωτον, ὅταν δεχθῇ βέλος καὶ δὲν πάθῃ κανὲνα κακόν, ἔτσι καὶ ὁ πράγματι ἐλεύθερος τότε φαίνεται, ὅταν δὲν γίνῃ δοῦλος ἀκόμη καὶ ὅταν ἔχῃ κυρίους. Διὰ τοῦτο συμβουλεύει τὸν δοῦλον νὰ παραμένῃ δοῦλος. Ἐὰν ὅμως δὲν εἶναι δυνατὸν ἕνας δοῦλος νὰ εἶναι Χριστιανὸς ὅπως πρέπει νὰ εἶναι, οἱ Ἐθνικοὶ θὰ κατηγοροῦν τὴν πίστιν διὰ πολλὴν ἀδυναμίαν ἂν όμως μάθουν ὅτι ἡ δουλεία δὲν βλάπτει καθόλου τὴν εὐσέβειαν, θὰ θαυμάσουν το κήρυγμα. Διότι ἐὰν δὲν μᾶς βλάπτῃ ὁ θάνατος οὔτε τὸ μαστίγωμα οὔτε τὰ δεσμά, πολύ περισσότερον δὲν μᾶς βλάπτει ἡ δουλεία. Πῦρ καὶ σίδηρος καὶ μυρίαι τυραννίδες καὶ νόσοι και πενίαι και θηρία και μύρια φοβερώτερα τούτων δὲν ἔβλαψαν τοὺς πιστούς, ἀλλὰ καὶ δυνατωτέρους τοὺς ἔκαναν καὶ πῶς θὰ ἠμπορέσῃ νὰ τοὺς βλάψῃ ἡ δουλεία;
Αὐτὴ ἡ δουλεία, ἀγαπητέ, δὲν βλάπτει, ἀλλ ̓ ἡ φυσική δουλεία, ἡ δουλεία τῆς ἁμαρτίας. Καὶ ἂν δὲν εἶσαι δοῦλος αὐτῆς τῆς δουλείας, νὰ ἔχῃς θάρρος καὶ νὰ εὐφραίνεσαι κανεὶς δὲν θὰ ἤμπορέσῃ εἰς τίποτε νὰ σὲ ἀδικήσῃ, ἐφ ̓ ὅσον ἔχεις ἀδούλωτον τὸ ἦθος σου ἂν ὅμως εἶσαι δοῦλος αὐτῆς τῆς δουλείας, καὶ ἂν ἀκόμη εἶσαι μυριάκις ἐλεύθερος, κανένα ὄφελος δὲν ἔχεις ἀπὸ τὴν ἐλευθερίαν σου. Διότι, εἰπέ μου, τί τὸ ὄφελος, ὅταν, δὲν εἶσαι μὲν δοῦλος ἀνθρώπου, ὑποδουλώνῃς ὅμως τὸν ἑαυτόν σου εἰς τὰ πάθη; Οἱ μὲν ἄνθρωποι γνωρίζουν πολλάκις καὶ νὰ λυποῦνται, ἐκεῖνοι ὅμως οἱ ἐξουσιασταί οὐδέποτε χορταίνουν μὲ τὴν ἀπώλειάν σου.
Τί ἔπαθε λοιπὸν ἀπὸ τὴν κυρίαν του ὁ Ἰωσὴφ ἀνάλογον μὲ ἐκεῖνο ποὺ ἔπαθεν ἐκείνη ἀπὸ τὴν ἐπιθυμίαν της; Αὐτὸς μὲν δὲν ἔκαμεν ὅσα ἐκείνη ἠθέλησε νὰ τοῦ ἐπιβάλῃ ἐκείνη ὄμως ἔκαμεν ὅλα ὅσα τὴν διέταξεν ἡ κυρία της, ἐννοῶ τὴν ἀσέλγειαν καὶ δὲν ἐσταμάτησε παρὰ μόνον ἀφοῦ τὴν ἐξηυτέλισε.  Πρόσεξε πόσον αἰσχρά, πόσον σκληρὰ καὶ ὠμὰ καὶ μανιακά εἶναι τὰ προστάγματά της. Τί διατάσσει ὁ κύριος ἑνὸς δούλου ἀνάλογον μὲ ὅσα διέταξε τότε ἡ ἀσέλγεια εκείνην τὴν βασίλισσαν; καὶ ὅμως δὲν ἐτόλμησε νὰ παρακούση. Ὁ δὲ Ἰωσὴφ δὲν ὑπέστη τίποτε τέτοιο, ἀλλὰ ὅλα τὰ ἀντίθετα, τὰ ὁποῖα τοῦ ἔφεραν δόξαν καὶ τιμήν. Θέλεις νὰ ἰδῆς καὶ ἄλλον ἄνδρα, ὁ ὁποῖος ἔλαβε πολλάς διαταγάς ἀπὸ κακὴν κυρίαν καὶ ὅμως καθόλου δὲν ἐτόλμησε νὰ παρακούση: Σκέψου τον Κάϊν, πόσας ἐντολὰς ἔλαβεν ἀπὸ τὸν φθόνον. Ἐκεῖνος τὸν διέταξε νὰ σφάξῃ τὸν ἀδελφόν του, νὰ ψευσθῇ εἰς τὸν Θεόν, νὰ λυπήσῃ τὸν πατέρα του, νὰ δείξῃ ἀναισχυντίαν, καὶ τὰ ἔκαμεν ὅλα καὶ εἰς τίποτε δεν παρήκουσε. 
Καταδικάζων λοιπὸν αὐτὴν τὴν δουλείαν ὁ Παῦλος ἔλεγε «Μὴ γίνεσθε δοῦλοι ἀνθρώπων», δηλαδὴ μὴ ὑπακούετε εἰς ἀνθρώπους ποὺ σᾶς διατάσσουν άτοπα πράγματα, ἀλλὰ οὔτε καὶ εἰς τοὺς ἑαυτούς σας.

(Ι. Χρυσοστόμου, Ομιλία ΙΘ΄, Εις την Α΄ Κορινθίους)